YARGITAY KARARLARI ÇERÇEVESİNDE TASARRUFUN İPTALİ DAVALARININ ŞU’ FA HAKKI KARŞISINDAKİ DURUMU (II) AV. UĞUR MENGÜTAY

YARGITAY KARARLARI ÇERÇEVESİNDE TASARRUFUN İPTALİ DAVALARININ ŞU’ FA HAKKI KARŞISINDAKİ DURUMU
(II)

AV. UĞUR MENGÜTAY

GİRİŞ

Hacizden ve  iflâs kararından önce, malları üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilen borçlular, henüz alacaklıların -haciz ve iflâs yolu ile- takibine hedef olmadan, onlardan «mal kaçırmak» (yani, onların hakkında yapacağı takibi semeresiz bırakmak) amacı ile, malvarlığının tamamını ya da bir kısmını, bir takım «hileli» içlemlerle (yani, bedelsiz olarak ya da çok ucuz bedelle) başkalarına (özellikle, yakınlarına, kendisinin bu amacını bilen arkadaşlarına) devredebilirler ya da bedelini kendisi ödeyerek yakınları üzerine taşınır/taşınmaz mal satın alarak malvarlığını azaltabilirler.

İşte bu gibi kötü niyetli borçluların «mal kaçırmak kastı ile» yaptıkları bu tür işlemlerden zarar gören alacaklıları korumak amacı ile, onlara iptal davası denilen bir dava açma hakkı tanınmıştır.

Şufa hakkı, diğer bir deyişle önalım hakkı ise paylı mülkiyette herhangi bir paydaşın payını üçüncü kişilere satması halinde diğer paydaşlara söz konusu payı öncelikle satın alma hakkı veren bir haktır.

Günlük hayatta borçlunun, alacaklısının giriştiği icra takibini sonuçsuz bırakmak için, taşınmazdaki payını üçüncü kişiye satması ve hissedarın da satılan taşınmaz hissesi için şu ’fa hakkını kullanması durumunda tasarrufu iptali davası ve şu ‘fa hakkına bağlı tapu iptal ve tescil davasının birbirine bekletici mesele yapılıp yapılamayacağı, tasarrufun iptali davasının bedele dönüşüp dönüşmediği  ve  şu ‘fa hakkı sahibinin tasarruf iptali davasına asli müdahale talebinde bulunup bulunamayacağı gibi bazı sorunlar gündeme gelebilmektedir. Çalışmamızda bu sorunlar Yargıtay kararları çerçevesinde incelenmeye çalışılmıştır.

A – TASARRUFUN İPTALİ DAVASI VE ŞU ‘FA HAKKINA BAĞLI TAPU İPTAL VE TESCİL DAVASININ BİRBİRİNE BEKLETİCİ MESELE YAPILIP YAPILAMAYACAĞI SORUNU

Tasarrufun iptali davası ve şu ‘fa hakkına bağlı tapu iptal ve tescil davasının birbirine bekletici mesele yapılıp yapılamayacağı hususunun tetkikinden önce şu’ fa hakkının hangi devirlerde kullanılabileceğinin kuşkuya yer vermeyecek şekilde belirlenmesi gerekmektedir.

Gerek doktriner görüşler gerek yüksek yargı kararları ile de sabit olduğu üzere şu’ fa hakkı yalnızca gerçek satışlarda söz konusu olabilmekte, gerçekte satış maksadı içermeyen devirlerde şu’ fa hakkının kullanılmasından söz edilememektir.

İÇTİHATLARI BİRLEŞTİRME BÜYÜK GENEL KURULU 1956/12 E, 1957/2 K.

Müşterek mülkün hissedarı, hissesini kan ve kocaya evlada veyahut akrabaya temlik etmesi halinde şeklen satış akti bulunsa hile hakikatte satıştan gayri miras hukukuna müteferri maksatların veya hibe gibi mülahazaların hakim olduğu ahvalde Medeni Kanunun hakiki satışlarda kabul eylediği şufa hakkının cereyan etmeyeceğine 27/3/1957 tarihinde ittifakla karar verildi.

Yukarıda açıkladığı üzere şu’ fa hakkı yalnızca gerçek satışlarda söz konusu olabilmektedir. Dolayısıyla ilk derece mahkemelerince, hatalı olarak, “önalım hakkının yalnızca gerçek satışlarda kabul edilebileceği, tasarrufun iptali davasında satışın iptal edilmesi halinde önalım hakkından bahsedileceğinden bahisle” tasarrufun iptali davasının, şu ‘fa hakkına bağlı tapu iptal ve tescil davasında bekletici mesele yapılmasına karar verilebilmektedir.

Tasarrufun iptali davasının, şu ‘fa hakkına bağlı tapu iptal ve tescil davasında bekletici mesele yapılması yönünde verilen kararlar yerinde değildir zira tasarrufun iptali davası hukuki niteliği itibarıyla, dava konusu taşınmaz payının aynına ilişkin olmayıp şahsi bir davadır. Davanın kabulüne karar verilmesi halinde, dava ve tasarrufa konu mal devir alanın mal varlığından çıkartılarak, borçlunun mal varlığına iade edilmez sadece alacaklıya alacağını alabilme imkânını sağlar. Dava konusu payın satışıyla ilgili olarak önalım davasının kabulüne karar verilmesi durumunda, dava konusu pay davacı paydaşın mülkiyetine geçecek ise de alacaklının açtığı tasarrufun iptali davası, davalı borçlu lehine hükmedilecek olan önalım bedeline yöneleceğinden, alacaklı alacağını önalım bedelinden talep ve tahsil imkânına sahip olacaktır. Bu nedenle, görülmekte olan önalım davasının sonucu, tasarrufun iptali davasının sonucuna esas olacağından, bu davanın tasarrufun iptali davasının sonucunu beklemesi gerekmez.

B - TASARRUFUN İPTALİ DAVASININ BEDELE DÖNÜŞÜP DÖNÜŞMEDİĞİ  VE  ŞU ‘FA HAKKI SAHİBİNİN TASARRUF İPTALİ DAVASINA ASLİ MÜDAHALE TALEBİNDE BULUNUP BULUNAMAYACAĞI SORUNU

Şu’ fa (önalım) davası sonucu, dava konusu pay üçüncü kişinin elinden çıkmışsa; yani, takip borçlusu, alacaklısının yaptığı icra takibini sonuçsuz bırakmak için; bir taşınmazdaki payını düşük bir bedelle üçüncü kişiye satar, bu taşınmazda borçlu ile paydaş olan bir kişi de borçlunun payını -düşük bedelle- satın almış olan üçüncü kişi aleyhine şu’ fa (önalım) davası (TMK. mad. 732-735) açar ve mahkeme bu davayı kabul ederek «dava konusu payın davacı -paydaş adına- tesciline» karar verir ve bu karar kesinleşirse, İcra ve İflas Kanunu’ nun 278, 279 ya da 280. maddenin kapsamında bulunması halinde bu satış hakkında iyi niyet iddiası dinlenmeyecek olan üçüncü kişi, bu payın önalım hakkının kullanıldığı tarihteki serbest piyasa koşullarına göre belirlenecek değerini alacaklıya ödemek zorunda kalacaktır.

Dava konusu payın satışıyla ilgili olarak önalım davasının kabulüne karar verilmesi durumunda, dava konusu pay davacı paydaşın mülkiyetine geçecek ise de  alacaklının açtığı tasarrufun iptali davası, davalı borçlu lehine hükmedilecek olan önalım bedeline yöneleceğinden, alacaklı alacağını önalım bedelinden talep ve tahsil imkânına sahip olacaktır

 Yüksek mahkeme, bu konuyla ilgili olarak;

«Dava konusu parseldeki ... hissenin, şu’ fa (ön alım) hakkının kullanıldığı tarih itibariyle gerçek değerinin bilirkişi aracılığıyla saptanıp, bu hisseyi satın almış olan 3. kişinin davacı alacaklıya bu miktarda tazminat ödemeye mahkum edilmesi gerekeceğini»

«Borçlunun, alacaklısının giriştiği icra takibini sonuçsuz bırakmak için, taşınmazdaki payını üçüncü kişiye satması halinde, şu’ fa hakkını kullanan hissedarın, alacaklının açtığı tasarrufun iptali davasına müdahil olarak katılabileceklerini, bu durumda tasarrufun iptali davası bedele dönüştüğü için, şu’ fa hakkının kullanıldığı tarih itibariyle, hisselerin bedelinin serbest piyasa rayicine göre belirlenmesi ve „bu bedelin taşınmazları borçludan satın alan davalıdan alınarak, alacaklı olan davacıya ödenmesine‟ karar verilmesi gerekeceğini » belirtmiştir.

T.C. YARGITAY 14. HD E:2018/4132 K :2019/2638 K. TARİHİ: 25.03.2019

(2004 S. K. m. 277, 283)

Dava: Taraflar arasındaki tapu iptali ve tescil davasından dolayı mahal mahkemesinden verilen yukarıda gün ve sayısı yazılı hükmün; Dairemizin 03.04.2018 gün ve 2017/3592 Esas, 2018/2600 Karar sayılı ilamı ile bozulmasına karar verilmişti. Süresi içinde asıl davada davacı vekili ile birleştirilen davada davacı vekili tarafından kararın düzeltilmesi istenilmiş olmakla, dosya içerisindeki bütün evrak incelenerek gereği düşünüldü:

KARAR

Dava, önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil istemine ilişkindir.

Davacı ..., 29096 ada 8 (eski 27480 ada 2) parsel sayılı taşınmazda davalı tarafından satın alınan 19/316 payın, önalım hakkı nedeniyle iptali ile kendi adına tescilini istemiştir.

..., 07.12.2005 tarihli dilekçesiyle önalım hakkına dayanarak asli müdahale talebinde bulunmuştur. Mahkemece, ...'in süresinde yaptığı asli müdahale talebi kabul edildikten sonra 26.12.2007 tarihli duruşmada önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil davası açması için süre verilmesi sonucu, 16.01.2008 tarihinde açılmış olan önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil davası işbu dava ile birleştirilmiştir.

..., 06.03.2007 tarihli dilekçesiyle, önalım hakkına dayanarak asli müdahale talebinde bulunmuştur.

..., 07.12.2005 tarihli dilekçesiyle, boşandığı eşi tarafından nafaka borcunun ödenmemesi nedeniyle, yaptıkları icra takibinin sonuçsuz bırakılması amacıyla dava konusu payın muvazaalı olarak temlik edildiğini ileri sürerek, dava konusu paya ilişkin tasarrufun iptalini talep etmek suretiyle asli müdahale isteminde bulunmuştur.

Davalı, davaya konu payın değerinin daha yüksek olduğunu, söz konusu payın devrinin satış iradesi taşımayıp inançlı işlem niteliği taşıdığını belirterek davanın reddini savunmuştur.

Mahkemece, tasarrufun iptali davasının kabulüne, önalım davası yönünden ise konusuz kaldığından karar verilmesine yer olmadığına ilişkin verilen kararın, Yargıtay 17. Hukuk Dairesinin 01.12.2011 tarih, 2011/846 Esas-2011/11487 Karar sayılı ilamı ile "önalım davası ile tasarrufun iptali davasının tefrik edilerek esas hakkında karar verilmesi gerektiği" gerekçesiyle bozulmasına karar verilmiştir.

Bozma ilamına uyularak yapılan yargılama sonucu mahkemece, ... tarafından ikame olunan tasarrufun iptali davasının tefrik edilerek ayrı esasa kaydedildiği ve davacı ...'in davasının hak düşürücü süre nedeniyle reddine, davacı ...'nın davasının ise kabulüne dair verilen kararın temyizi üzerine Dairemizin 05.05.2014 tarih, 2014/822 Esas- 2014/5766 Karar sayılı ilamı ile "...Davacı ...'in 31.01.2005 tarihinde satılan davaya konu payla ilgili olarak davacı ... tarafından 28.03.2005 tarihinde açılan önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil istemli davaya 07.05.2005 tarihinde asli müdahale talebinde bulunmuş ve payın yarısının adına tescilini istemiştir. Davacı ...'in asli müdahale talebi kabul edildiği halde daha sonra ayrı bir önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil davası açması için süre verilmiş, 16.01.2008 tarihinde açtığı önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil davası hak düşürücü süreden reddedildiği anlaşılmıştır. Ancak davacı ... 07.12.2005 tarihinde usulüne uygun olarak diğer davacı ...'nın açtığı önalım hakkına dayalı tapu iptali ve tescil davasına asli müdahil olarak katıldığından davasının esastan incelenerek sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken daha sonra mahkemenin talebi doğrultusunda açtığı davanın hak düşürücü süreden reddedilmiş olması doğru görülmemiştir.

Dava konusu taşınmazdaki payın satışı işlemine karşı satıcı ...'in eski eşi ... tarafından tasarrufun iptali davası açılmıştır. Önalım hakkı gerçek satışlarda kabul edileceğinden satışın iptali halinde önalım hakkından bahsedilemez. Mahkemece ilgili tasarrufun iptali davasının sonucunun beklenmesi gerekirken bu husus üzerinde durulmadan davanın kabulüne karar verilmesi doğru görülmemiştir" gerekçesiyle bozulmasına karar verilmiştir.

Mahkemece, dava ve birleştirilen davanın kabulüyle davaya konu 29096 ada 8 parsel sayılı taşınmazda davalı adına kayıtlı 19/316 payın yarısının davacı ..., diğer yarısının davacı ... adına tesciline dair verilen kararın, Dairemizin 10.10.2016 tarih, 2016/2499 Esas- 2016/7999 Karar sayılı ilamı ile "davalıya ait 19/316 hissenin iptali ile 19/632 hissenin davacı ..., 19/632 hisseninde davacı ... adına tapuya kayıt ve tesciline karar verilmesi gerekirken infazda tereddüt oluşturacak şekilde yarı yarıya davacılar adına tesciline karar verilmesi doğru görülmemiştir" gerekçesiyle bozulmasına karar verilmiştir.

Mahkemece bozma ilamına uyularak, asıl ve birleştirilen davanın kabulüyle, 29096 Ada, 8 Parsel sayılı taşınmazda davalı ... adına kayıtlı 19/316 hissenin iptali ile 19/632 payının asıl davada davacı ..., 19/632 payının birleşen davada davacı ... adına tapuya kayıt ve tesciline dair verilen kararın temyizi üzerine Dairemizin 03.04.2018 tarih, 2017/3592 Esas- 2018/2600 Karar sayılı ilamı ile "...Tasarrufun iptali davasında yapılan yargılama sonunda davaya konu edilen satışın danışıklı olduğunun kanıtlanması halinde ..., satışa konu edilen maldan da alacağın tahsili için yararlanabilecektir. Tasarrufun iptali davasında davacının bu hakkı şahsi sonuç doğuracağından, davanın kabul edilmesi halinde tapu kaydının iptaline değil, İİK'nun 283/1. maddesi gereğince, iptal ve tescile gerek olmaksızın taşınmazın haciz ve satışına karar verileceğinden önalım isteğiyle iptal edilecek bir pay kalmayacağı görülmektedir. O halde, ... tarafından açılan tasarrufun iptali davasının sonucunun beklenmesi gerekirken, bu husus üzerinde durulmadan davanın kabulüne karar verilmesi doğru görülmemiştir." gerekçesiyle bozulmasına karar verilmiştir.

Davacı ... vekili ile birleştirilen dava davacısı ... vekili, karar düzeltme talebinde bulunmuştur.

İcra ve İflas Kanununun 277. ve devamı maddelerine dayanılarak açılmış tasarrufun iptali istemine ilişkin davaların dinlenebilmesi için alacaklının borçluda gerçek bir alacağının olması, borcun tasarruftan önce doğması, borçlu hakkındaki icra takibinin kesinleşmiş olması ve borçlu hakkında alınmış aciz belgesinin bulunması gereklidir. Tasarrufun iptali davasının kabulü durumunda, yapılan tasarrufun alacaklının gerçek alacak ve ayrıntılarına yetecek miktar dışında kalan kısmı geçerliliğini koruyacaktır. Kanun koyucu bu özelliği gözeterek, İİK’nun 283. maddesinde; davacının, iptal davası sabit olduğu takdirde, bu davaya konu teşkil eden mal üzerinde cebri icra yoluyla hakkını almak yetkisini elde edeceğine ve davanın konusu taşınmazsa, davalı üçüncü şahıs üzerindeki kaydın tashihine mahal olmadan o taşınmazın haciz ve satışını isteyebileceğine hükmetmiştir.

Borçlunun, alacaklısının giriştiği icra takibini sonuçsuz bırakmak için taşınmazdaki payını üçüncü kişiye satması olayında, diğer paydaşın bu paya ilişkin olarak önalım davası açması, pay satanın alacaklısı tarafından bu payın satışına yönelik tasarrufun iptali davası açması halinde hangi davanın diğerini bekleyeceği uyuşmazlığın konusunu oluşturmaktadır.

 Tasarrufun iptali davası hukuki niteliği itibarıyla, dava konusu taşınmaz payının aynına ilişkin olmayıp şahsi bir davadır. Davanın kabulüne karar verilmesi halinde, dava ve tasarrufa konu mal devir alanın mal varlığından çıkartılarak, borçlunun mal varlığına iade edilmez. Sadece alacaklıya alacağını alabilme imkânını sağlar. Dava konusu payın satışıyla ilgili olarak önalım davasının kabulüne karar verilmesi durumunda, dava konusu pay davacı paydaşın mülkiyetine geçecek ise de alacaklının açtığı tasarrufun iptali davası, davalı borçlu lehine hükmedilecek olan önalım bedeline yöneleceğinden, alacaklı alacağını önalım bedelinden talep ve tahsil imkânına sahip olacaktır. Bu nedenle, görülmekte olan önalım davasının sonucu, tasarrufun iptali davasının sonucuna esas olacağından, bu davanın tasarrufun iptali davasının sonucunu beklemesi gerekmez.

Anılan hususlar ve bu haliyle, Dairemizin bozma ilamı doğrultusunda araştırma ve inceleme yapılarak verilmiş olan mahkeme kararının onanması gerekirken, yukarıda belirtilen gerekçeyle bozulması maddi hataya dayalı olduğundan davacı ... vekili ile birleştirilen dava davacısı ... vekilinin karar düzeltme isteminin kabulü ile hükmün onanması gerekmiştir.

Sonuç: Yukarıda açıklanan nedenlerle davacı ... vekili ile birleştirilen dava davacısı ... vekilinin karar düzeltme isteminin kabulü ile Dairemizin 03.04.2018 tarihli ve 2017/3592 Esas- 2018/2600 Karar sayılı ilamının KALDIRILMASINA, hükmün yukarıdaki değişik gerekçeyle ONANMASINA, yatırılan karar düzeltme ret harçlarının temyiz edenlere iadesine, aşağıda yazılı onama harcının davalıya yükletilmesine, 25.03.2019 tarihinde oybirliği ile karar verildi.

KAYNAKÇA

-      KAÇAK, NAZİF(2003), İCRA VE İFLAS KANUNU ŞERHİ, ADALET YAYIN EVİ

-      TASARRUFUN İPTALİ DAVALARI (http://www.ankarabarosu.org.tr/) TALİH UYAR

-      http://www.e-uyar.com/

-      UYAR, TALİP(2018), İCRA VE İFLÂS HUKUKUNDA TASARRUFUN İPTALİ DAVALARI, BİLGE YAYIN EVİ

-      PEKCANITEZ, HAKAN (2016), İCRA VE İFLAS HUKUKU DERS KİTABI, YETKİN YAYINLARI