Rekabet Kurumu
Karar Sayısı: 16-26/441-199
Karar Türü: Menfi Tespit ve Muafiyet
Konu: Türkiye Bankalar Birliği’nin (TBB) yabancı para çek takas uygulamasına ilişkin olarak takas komisyon ücretinin maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik Yönetim Kurulu Kararı’na bireysel muafiyet tanınması talebi
Karar Tarihi: 04.08.2016

Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : 2016-4-2 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 16-26/441-199
Karar Tarihi : 04.08.2016
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Ömer TORLAK
Üyeler : Arslan NARİN, Fevzi ÖZKAN, Adem BİRCAN
B. RAPORTÖRLER: Dr. Hakan BİLİR, Esin AYGÜN, Nesibe AYAN
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : - Türkiye Bankalar Birliği
Temsilcisi: Av. Dr. İ. Yılmaz ASLAN
Aslan Hukuk Bürosu, Gazi Umur Paşa Sk. Bimar Plaza 38/8
Balmumcu, Beşiktaş/ İSTANBUL
(1) D. DOSYA KONUSU: Türkiye Bankalar Birliği’nin (TBB) yabancı para çek takas
uygulamasına ilişkin olarak takas komisyon ücretinin maliyetlerde hissedilir
değişiklikler oluncaya ve üyeler tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar
işlem bazında 15 TL olarak uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik Yönetim
Kurulu Kararı’na bireysel muafiyet tanınması talebi.
(2) E. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 12.01.2016 tarihinde giren ve eksiklikleri
26.05.2016 tarihinde tamamlanan bildirim üzerine hazırlanan 01.07.2016 tarihli ve
2016-4-2/MM sayılı Muafiyet/Menfi Tespit Raporu görüşülerek karara bağlanmıştır.
(3) F. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili raporda;
- TBB’nin yabancı para (YP) çek takas uygulamasına ilişkin olarak takas komisyon
ücretinin, maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler tarafından TBB’ye
başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak uygulanmasının tavsiye
edilmesine yönelik Yönetim Kurulu Kararı’nın 4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun’un (4054 sayılı Kanun) kapsamında bir teşebbüs birliği kararı
olduğu ve 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (a) bendine aykırılık oluşturduğu,
- YP çek ile ödemelerin gerçekleştirildiği hizmet pazarının kendine özgü koşulları
nedeniyle, birlikte takas komisyonu belirlenmesi faaliyetinin, bazı koşulları
sağlaması halinde 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyetten
yararlanabileceği, ancak TBB tarafından yapılan ve bankaların ortalama çek
maliyetlerinin aritmetik ortalamasını yansıtan hesaplamaların (ve sonrasında
tavsiye fiyatı olarak kabul edilen 15 TL’nin) maliyet esaslı olmaması nedeniyle bu
koşulların gerçekleşmeyeceği,
- Bunun yerine hesaplamalarda bankaların YP çek işlemlerinin büyüklüğünü dikkate
alan ağırlıklandırılmış ortalama yönteminin (ve bu yöntem kullanılarak elde edilen
13 TL’lik tavsiye fiyatın) kullanılması halinde birlikte takas komisyonu belirlenmesi
faaliyetine 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyet tanınabileceği,
- Muafiyet süresinin yukarıda yer verilen koşulun yerine getirildiğinin 30 gün içinde
tevsik edilmesinden itibaren 2 yıl olarak belirlenebileceği,
- Bundan sonraki dönemler bakımından bankalar arasında konuya yönelik olarak
ortak bir anlayışın benimsenmesini teminen, TBB tarafından maliyetlere ilişkin bir
16-26/441-199
2/14

kılavuz hazırlanarak hangi maliyet kalemlerinin hangi esaslar doğrultusunda
hesaplanması gerektiği konusunda belirlilik sağlanmasının ve halihazırda yaklaşık
%60 olan hesaplamalarda dâhil edilen banka büyüklüğünün daha da artırılmasının
yerinde olacağı
ifade edilmektedir.
G. İNCELEME, GEREKÇE VE HUKUKİ DAYANAK
G.1. Bildirime Konu İşlem
(4) TBB tarafından yapılan başvuru ile TBB’nin YP çek takas uygulamasına ilişkin olarak
takas komisyon ücretinin, maliyetlerde hissedilir değişiklikler oluncaya ve üyeler
tarafından TBB’ye başvuru yapılıncaya kadar işlem bazında 15 TL olarak
uygulanmasının tavsiye edilmesine yönelik 02.12.2015 tarihli Yönetim Kurulu Kararı’na
4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamında bireysel muafiyet tanınması talep
edilmektedir. Yapılan başvuruya ilişkin olarak tespit edilen eksiklikler Kurum kayıtlarına
26.05.2016 tarihinde intikal eden yazı ile tamamlanmıştır.
(5) Bildirime konu işlem hakkında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ile
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) görüşlerine başvurulmuş
olup, ilgili cevabi yazılar ise sırası ile 22.03.2016 ve 07.06.2016 tarihlerinde Kurum
kayıtlarına intikal etmiştir.
G.2. TBB Hakkında Bilgi
(6) TBB, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 79. maddesi hükümlerine göre tüm mevduat
bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarının üye olmak zorunda oldukları tüzel kişiliği
haiz kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur. Birliğin yönetim merkezi
İstanbul’da bulunmaktadır.
(7) TBB, serbest piyasa ekonomisi ve tam rekabet ilkeleri çerçevesinde, bankacılık
düzenleme ilke ve kuralları doğrultusunda bankaların hak ve menfaatlerini savunmak;
bankacılık sisteminin büyümesi, sağlıklı bir şekilde çalışması, bankacılık mesleğinin
gelişmesi, bankacılık sektörünün rekabet gücünün artırılması amacıyla çalışmalar
yapmak; rekabetçi bir ortamın yaratılması ve haksız rekabetin önlenmesi için gerekli
kararları almak/alınmasını sağlamak, uygulamak ve uygulanmasını sağlamak
amaçlarını gerçekleştirmek için kurulmuştur1.
(8) TBB, Milletlerarası Ticaret Odası, İktisadi Kalkınma Vakfı, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu,
T.C. İstanbul Kalkınma Ajansı, TOBB Türkiye Bankacılık ve Finans Meclisi, Kalite
Derneği, Avrupa Bankacılık Federasyonu, Uluslararası Finans Enstitüsü, Asya
Bankalar Birliği, Balkan Bankalar Forumu ile Merkezi Avrasya Bankacılık Federasyonu
üyesidir.
(9) Aşağıdaki tabloda detaylarına yer verildiği üzere, TBB’nin hâlihazırda 47 adet üyesi
bulunmaktadır.

1
16-26/441-199
3/14

Tablo 1: TBB Üye Sayısı2
Üye Türü Sayısı
Kamusal Sermayeli Mevduat Bankaları 3
Özel Sermayeli Mevduat Bankaları 9
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna Devredilen Bankalar 1
Yabancı Sermayeli Bankalar
a) Türkiye’de Kurulmuş Yabancı Sermayeli Bankalar 15
b) Türkiye’de Şube Açan Yabancı Sermayeli Bankalar 6
Kalkınma ve Yatırım Bankaları
a) Kamusal Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 3
b) Özel Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 6
c) Yabancı Sermayeli Kalkınma ve Yatırım Bankaları 4
Toplam 47
G.3. Çek Takas Uygulaması
(10) Çek, hukuki mahiyeti itibariyle poliçe gibi bir havaledir ve aynı zamanda da kanunen
emre yazılı bir senet olup, diğer kıymetli evraklardan farklı olarak özel bir kanunla
düzenlenmiş ödeme aracıdır. Ayrıca, çek, ekonomi içinde paranın fiziki olarak el
değiştirmesine alternatif olacak şekilde kullanılan bir varlıktır. Banka çeki, bir bankaya
hitaben yazılmış ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile 5941 sayılı Çek Kanunu (5941
sayılı Kanun) hükümlerine göre düzenlenmiş, ödeme emri niteliğinde olan bir kıymetli
evraktır. Çek takası ise, çeklerin farklı bankalar arasında hesaben mutabakatını
sağlayan bir ödeme sistemidir. Diğer bir ifadeyle, farklı bankaların şubelerine ibraz
edilen çeklerin, ait oldukları bankalardaki hesaplarından tahsil edilmesini sağlayan
sistem çek takas sistemidir. Türk Lirası çek takas işlemleri ile yabancı para çek takas
işlemleri arasında birtakım farklılıklar bulunduğundan, her iki sistem aşağıda ayrı ayrı
değerlendirilecektir.
G.3.1. Türk Lirası Çek Takas İşlemleri
(11) 03.04.1985 tarih ve 10714 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan mülga 3167 sayılı Çekle
Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’un (Mülga
3167 sayılı Kanun) 6. maddesi ile TCMB, çeklerin banka şubeleri arasında hesaben
mutabakatını sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında
yürütmeye yetkili kılınmıştır. Bu yetki uyarınca tüzel kişiliği haiz, merkezi Ankara’da
bulunan ve faaliyetlerinde özel hukuk hükümlerine tabi Bankalararası Takas Odaları
Merkezi (BTOM) kurulmuştur. BTOM bir ödeme aracı olarak çekin farklı bankalar
arasında dolaşımını sağlayarak para nakil hareketlerini ve bundan kaynaklanabilecek
riskleri azaltmakta ve bu suretle emek ve zaman tasarrufu sağlamaktadır.
(12) 03.10.1985 tarihine kadar takas işlemleri 1969 yılında tek tip hale getirilen ve takas
odalarına üye bankalarca da imzalanan ana sözleşme esasları çerçevesinde
yürütülmüştür. Anılan tarihten itibaren çek takası faaliyetleri Mülga 3167 sayılı
Kanun’un 6. maddesi uyarınca TCMB tarafından yayımlanan Bankalararası Takas
Odaları Merkezi Yönetmeliği (BTOM Yönetmeliği) ve bu Yönetmeliğe bağlı çıkarılan
Bankalararası Takas Odaları İşlemleri İzahnamesi esasları çerçevesinde
yürütülmektedir. 5941 sayılı Kanun’un 8. maddesinin üçüncü fıkrası ile çeklerin fiziki
olarak ibraz edilmeksizin sadece çek bilgileri üzerinden bankalararası takas odaları
aracılığı ile elektronik ortamda muhatap bankaya gönderilebileceği düzenlenmiştir.
Elektronik ortamda yapılan çek takasının toplam takas içerisindeki payının %99,9 gibi
bir orana ulaşması ve artan maliyetlerin azaltılmasını teminen elektronik takas
yapılabilen Ankara ve İstanbul Takas Odası dışındaki diğer odalar kapatılmıştır.

2 üzerindeki bilgilerdir. Erişim Tarihi:
30.05.2016
16-26/441-199
4/14

(13) BTOM Yönetmeliği’nin “Mali Hükümler” başlıklı 12. maddesinde BTOM’un
finansmanına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır. Yıllık bütçe üzerinden bankalardan
alınacak avansın hesaplanmasında, bankalararası takas odalarına katılan tüm
bankaların, bütün takas odalarındaki bir önceki yıla ilişkin işlem hacimleri (bankalarca,
muhatap bankalara fiziken ibraz edilen, elektronik ortamda işlem görmeyen ve
elektronik ortamda işlem gören çekler ile bankalarca, muhatap bankalara fiziken ibraz
edilmeyen çeklerin toplamının genel işlem gören çek toplamı içindeki payları) esas
alınmaktadır. Bankalararası takas odaları faaliyetleri için yapılan masraflar, bankalar
arasında tüm takas odalarındaki toplam işlem hacimlerine göre paylaştırılmaktadır.
Yıllık bütçe içinde yer almayan ancak, gider yapılmasını gerektirecek durumların ortaya
çıkması halinde, bu tür giderlere katılım payları yönetim kurulunca ilgili takas odalarına
gerekli ek ödenekler verilmek suretiyle işlemlerin yapılması sırasında bankalardan eşit
olarak tahsil edilir. Diğer yandan, BTOM Yönetmeliği’nde bankaların takas işlemleri
sırasında kendi bünyelerinde yaptıkları masrafların ücretlerine ilişkin bir düzenleme yer
almamaktadır. Uygulamada bu ücretlerin BTOM Yönetim Kurulu tarafından belirlendiği
görülmektedir.
G.3.2. Yabancı Para (YP) Çek Takas İşlemleri
(14) Bildirime konu YP çek takas işlemleri bakımından, 2004 yılından önce hamil,
bulunduğu yerde şubesi bulunmayan bankanın çekini, herhangi bir banka üzerinden
takas aracılığıyla tahsil edememekte ve tahsilat bankasının3 muhatap bankasına
giderek veya tahsilat bankalarının ödeme bankalarında4 hesap açtırarak müşterilerinin
YP çeklerinin takasını gerçekleştirmekteydi.
(15) 2004 yılında dört banka tarafından (Koçbank A.Ş., Alternatifbank A.Ş., DenizBank A.Ş.
ve Finansbank A.Ş.) YP çek takas sistemi kurulmuş ve YP çek takas komisyon ücreti
taraflar arasında akdedilen ikili anlaşmalarla 15 TL olarak belirlenmiştir. Zaman
içerisinde Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Türkiye İş
Bankası A.Ş., T.C. Ziraat Bankası A.Ş. gibi bankalar da sistem içerisine dahil olmuştur.
(16) YP cinsinden çeklerin takas işlemleri, bankaların bu iş için özel oluşturdukları birimler
kanalı ile ve ikili anlaşmada belirtilen kurallar dâhilinde, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.’nin
Karaköy’deki binasında katılan tüm bankalar için tahsis etmiş olduğu takas odasında
gerçekleşmektedir. Tahsilat bankasının yetkili personeli ibraz edeceği her bir çekin
arkasını banka kaşesiyle kaşelemekte, imzalamakta ve tahsil cirosu ile ödeme
bankasına teslim etmektedir. Temel prensip, takasa girecek YP çeklerin üzerlerindeki
keşide tarihinden bir işgünü önce ibraz edilmesidir. Ödeme bankası kendisine ibraz
edilen çeklerin karşılığını (tutar) çekin tahsilat günü en geç saat 16:30’a kadar
sorgulayarak çeklerin akıbetlerini swift mesajı ile tahsilat bankasına bildirmektedir.
Tahsilat bankasına bildirilen tutar aynı gün valörle muhabir banka hesaplarına transfer
edilmektedir. Ödeme muhabir banka tarafından tahsilat bankasına yapılır. Belirtmek
gerekir ki YP çek takas işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi için ilgili bankaların yurt
dışından bir banka ile bu konuda anlaşmaları gerekmektedir.



3 Tahsilat Bankası: Müşteriye vekâleten çeki tahsil etmek için Ödeme Bankasına ibraz eden bankanın
genel müdürlük, şube ve birimlerini ifade etmektedir.
4 Ödeme Bankası: Çekin üzerine keşide edildiği bankanın genel müdürlük, şube ve birimlerini ifade
etmektedir.
16-26/441-199
5/14

(17) Bildirim konusu YP çek takas komisyon ücretinin nasıl hesaplandığı ve hesaplamada
dikkate alınan maliyet kalemlerine ilişkin olarak ise, Bildirim Formu’nda YP çek takas
sistemi uyarınca tahsilat bankasının ödeme bankasına her YP çek başına “maktu işlem
masrafı” adı altında ödemekle yükümlü olacağı maliyet temelli 15 TL’lik çek takas
komisyon ücretinin hesaplanması çalışmalarında; Akbank T.A.Ş., Türk Ekonomi
Bankası A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Türkiye İş Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar
Bankası T.A.O, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., HSBC Bank A.Ş., Turkland Bank A.Ş. ve
T.C. Ziraat Bankası A.Ş. olmak üzere dokuz bankadan ulaşan verinin kullanıldığı5,
banka bazında YP çek takas maliyetlerinin hesaplanması amacına yönelik elde edilen
veriler arasında; personel, takas odası kirası, ulaşım, taşıma, swift, operasyon,
kırtasiye, giyim yardımı, EFT maliyetleri, kira, saklama, personel kat, fotokopi, iletişim
ve sigorta olmak üzere 15 maliyet kaleminin yer aldığı belirtilmiştir.
Tablo 2: Yabancı Para Çek Takas Komisyonu Maliyetleri ve Ortalamaları (2014)

5 Mevcut durumda söz konusu sistem kapsamında yer alan bankalar; Finansbank A.Ş., Fibabanka A.Ş.,
Alternatifbank A.Ş., The Royal Bank of Scotland Plc., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Türkiye İş Bankası
A.Ş., ING Bank A.Ş., Akbank T.A.Ş., HSBC Bank A.Ş., Aktif Yatırım Bankası A.Ş., Anadolubank A.Ş.,
Turkland Bank A.Ş., Citibank A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş., Burgan
Bank A.Ş., Türkiye Finans Katılım Bankası A.Ş., Asya Katılım Bankası A.Ş., Kuveyt Türk Katılım
Bankası A.Ş., Albaraka Türk Katılım Bankası A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş.,
Arap Türk Bankası A.Ş., ICBC Turkey Bank A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası A.Ş., Turkish Bank A.Ş.,
Odeabank A.Ş., T.C. Ziraat Bankası A.Ş. olmak üzere dördü katılım bankası toplam 28 bankadan
oluşmaktadır.
6 “Tüm Bankaların Ortalaması”nın kısaltmasıdır.
Maliyet
Kalemi (TL)
Akbank TEB Garanti İş Bankası Vakıfbank YKB HSBC Turkland TCZB TBO6
Personel (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Takas Odası
Kirası
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Ulaşım (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Taşıma (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Swift (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Operasyon (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kırtasiye (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Giyim Yardımı (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
EFT
Maliyetleri
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Kira (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Saklama (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Personel Kat (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Fotokopi (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
İletişim (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Sigorta (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Toplam
Maliyet
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Toplam Çek
Sayısı
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)
Çek Başı
Maliyet
(…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..) (…..)

16-26/441-199
6/14

(18) Kurumumuza iletilen ek beyanda, maliyetlerin banka bazında farklı hesaplanmasından
ötürü bazı kalemlere yönelik ortak isimlerin bulunamadığı belirtilmiştir. Tablo 2’de de
görüleceği üzere, bazı bankalarda giyim yardımı söz konusu iken, bazı bankalarda
böyle bir maliyet bulunmamakta; bazı bankalar saklama maliyetini operasyon giderleri
içerisinde tablolaştırmakta; bazı bankalar personelleri için ayrı kat açmış iken, bazıları
yalnızca oda tahsis etmiş bulunmakta; bazıları çekleri sigortalatmaktayken, bazıları
sigorta yaptırmamaktadırlar. Bu nedenle, söz konusu kalemler ortak olmayan değişken
maliyet kalemleridir. Sabit ve her banka için aynı olanlar ise; takas odası kirası, ulaşım,
taşıma, swift ve personel maliyetidir.
(19) BDDK’nın işlem bazındaki maliyet kalemleri hakkında ve maliyet hesaplama usulüne
ilişkin görüşünde; “Bankalarca YP çek takas komisyonu hesaplamasında kullanılan söz
konusu maliyet kalemlerinin, söz konusu işlemlerin gerçekleştirilmesinde görev alan
personel giderleri ve diğer operasyonel giderleri içerdiği, genel olarak maliyetleri
bildiren bankalarda en önemli maliyet kaleminin personel giderleri olduğu ifade
edilmiştir. Diğer taraftan, bankalarla yapılan görüşmelerde söz konusu maliyet
kalemleri hesaplanırken yalnızca YP çek takas işlemleri için görevli olan personele ait
giderlerinin dikkate alındığı, operasyonel giderler için de