Yargıtay
Dairesi: Büyük Genel Kurulu
Esas No: 1995/ 15
Karar No: 1995 / 22
Karar Tarihi: 30.11.1995

(6762 S. K. m. 3, 20, 25)

Dava: İnhisarlar Umum Müdürlüğü tarafından memurları aleyhine açılan davalara bir müddetten beri Ticaret Mahkemelerinde bakılmakta ve verilen hükümler Ticaret Dairesinde incelenmekte işe de; bunda isabet bulunmadığı bu davalara eskiden olduğu gibi Hukuk Mahkemelerinde bakılması ve Temyizen de 3 ve 4. Hukuk Dairelerinde incelenmesi icap ettiği hususunun dairece mütalaa edilmekte olduğu, Ticaret Dairesi Reisliğinin 08.04.1955 tarih ve 5/61 sayılı yazısıyla işar olanması üzerine meselenin halli 1. Reislik makamınca istenmekle toplanan Tevhidi İçtihat Hukuk Kısmı Umumi Heyetince keyfiyet müzakere edildi:

Karar: 1660 sayılı Kanunla 4036 sayılı Kanunun 1. maddeleri hükümlerine göre İnhisarlar Umum Müdürlüğü mülhak bütçe ile idare olunan hükmü şahsiyeti haiz bir Devlet müessesidir. 4036 sayılı Kanunun 30. maddesinde: (İnhisarlar Umum Müdürlüğü kadrosuna dahil memurların, memurluk vasıf ve şartları, siçil, tahvil, becayiş ve istifaları, yıllık mazeret, askerlik ve sıhhi mezuniyetleri, tedavi ve harcirah, aylık tediyesi, vekalet aylığı, vekalet emrine alınma, kadro sebebiyle açıkda kalma, işten el çektirme, bakımından tabi olacakları hükümlerin bir Nizamname ile tayin olunacağı ve Memurin Kanununun 4. maddesinin muaddel (Z) fıkrası hükmünün bu kanunun neşrinden sonra alınacak ve bu tarihten sonra yabancılarla evlenecek memurlar hakkında tatbik olunacağı) tasrih edilmiş olduğu gibi 4036 sayılı Kanuna müşteniden çıkarılan ve 16 Haziran 1942 tarih ve 2/18131 sayılı Kararname ile meriyete konan Nizamnamenin 1. maddesinde: (İnhisarlar Umum Müdürlüğü teşkilat ve vazifeleri hakkındaki 4036 sayılı Kanuna bağlı bulunan cetvellerde gösterilen memurların bu Nizamname hükümlerine tabi bulunduğu) ve 4. maddesinde: (İnhisarlar Umum Müdürlüğünün teşkilat kanununa bağlı bulunan cetvellerde yazılı memuriyetlere memur tayini, bu kanun ile, 3656 sayılı Devlet Memurları aylıklarının tevlit ve teadülüne dair olan kanun hükümlerine göre yapılacağı) ve 40. maddesinde: ( Memurların tayin, terfi, tahvil, vekalet, kadro açığı, işten el çektirme, ve askerlik hizmetlerinde verilecek aylıklar, 788 sayılı Memurin Kanunu ile 3656 sayılı Devlet Memurları aylıklarının tevhit ve teadülüne dair olan kanunu ve 1108 sayılı Maaş Kanunu ve bunların tadil ve ekleri hükümlerine göre hesap ve tediye olunacağı) tasrih edilmiştir. Bu kanuni hükümlere göre, Umum Müdürlük ile memurları arasındaki münasebetin tamamiyle bir amme münasebeti olarak tanzim edildiği anlaşılmaktadır. Binaenaleyh, memurun bu amme münasebetine aykırı hareketi sebebiyle verdiği zararlardan dolayı Umum Müdürlüğün haiz olduğu alacak hakkı bir ticari akit ve muameleden mütevellit bulunmaması ve doğrudan doğruya amme kanunlarıyla tesis olunan münasebete istinat etmesi itibariyle bu nevi alacaklara müdedair davaların Hukuk Mahkemelerinde bakılması icap etmektedir.

Ancak, İnhisarlar Umum Müdürlüğü, 1660 sayılı Kanunun 1. maddesi hükmünce tacir sıfatını ihraz etmemekle beraber Ticaret Kanununun 20. maddesinin ticari muamele saydığı muameleleri yapmakta, ezcümle Fabrikalar ve imalathaneler işletmektedir. 1660 sayılı Kanunun 13. maddesine müsteniden çıkarılan Nizamnamenin 24. maddesinde: (Mütedavil sermayeye ait muamele ve mukavelelerin Muhasebei Umumiye ve müzayede ve münakaşa kanunlarına tabi olmayıp ticari usul ve kaidelerin umumi hükümleri dairesinde ve Umum Müdürlükçe yapılıp Vekaletçe tastik olunacak Talimatnameye tevfikan ifa olunacağı) tasrih edilmiş ve bahis mevzuu Talimatnamede Gümrük ve İnhisar Vekaletince tastik edilerek 01.07.1954 tarihinde meriyete konmuştur. Binaenaleyh, İnhisarlar Umum Müdürlüğünün muamelelerinin mühim bir kısmı ticari muameleler olması itibariyle bu muamelelerden doğan ihtilafların rüyet mercii de Ticaret Mahkemeleridir. Umum Müdürlüğün bahis mevzuu ticari muamelelerini yürütmek için memur istihdam etmesi, ticari muamelelerini teshil eden bir muamele olması itibariyle bu nevi muamelelerini de Ticaret Kanununun 25. maddesi hükmünce feran ticari muamele kabul etmek icap eder. Böyle olunca, bu nevi ihtilaflardan dolayı İdarenin memur aleyhinde açacağı davaların rüyet mercii Ticaret Mahkemeleri olmak gerekir.

Sonuç: İnhisarlar Umum Müdürlüğü Memurlarının amme mevzuatına aykırı hareketleri dolayısıyla İdareye verdikleri zararlardan dolayı İdare tarafından Memur aleyhine açılacak davaların Hukuk Mahkemelerinde ve Umum Müdürlüğün ticari muamelelerini yürütmek için istihdam ettiği memurların bu ticari faaliyteler dolayısıyla ve bu ticari faaliyetlere mahsus olan mevzuata aykırı hareketleri sebebiyle idareye verdikleri zararlardan mütevellit idare alacağının tahsili zımnında açılacak davaların da Ticaret Mahkemelerinde bakılması icap ettiğine 30.11.1995 tarihinde 2/3'yi geçen rey ekseriyetiyle karar verildi.

KARŞI OY YAZISI

Tekel Genel Müdürlüğü ile memurları arasındaki münasebet amme kanunları ile tanzim edilmiş bir amme münasebeti olmasına göre bu münasebetten doğan ihtilaflara ticari hükümlerin tatbiki mümkün değilse Memur ile Tekel arasındaki münasebitin amme münasebeti olduğu kabul olunduktan sonra Ticaret Kanununun 25. maddesinin ticari muameleleri teshil eden muamelelerin ticari olduğuna mütedair hükmü de cari olmaz. Bu itibarla Tekel'in bir kısım memurlarıyla olan münasebetinin amme münasebeti diğer bir kısım memurlarıyla olan münasebetinin feran ticari olduğu yolundaki esbabı mucibede isabet yoktur. Binaenaleyh Tekel'le memuru arasındaki münasebet amme kanunlarıyla tanzim edilmiş bir amme münasebeti bulunması itibariyle Tekel'in memurları aleyhinde ikane edeceği davaların bir tefrika tabi tutulmaksızın hukuk mahkemelerinde rüyet edilmez kanaatindeyiz. Bu itibarla da kararın kanaatimize uymayan kısmına muhalifiz.


Full & Egal Universal Law Academy