- Davadan Feragat Beyanı
- Talep sonucu
DAVADAN FERAGAT MÜESSESESİNİN HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ VE BİR FERAGAT DİLEKÇESİ TASLAĞI ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Türk Hukuk Muhakemeleri Usulü'nde davaya son veren taraf işlemlerinden biri olan davadan feragat, davacının talep sonucundan kısmen veya tamamen vazgeçmesini ifade eden önemli bir müessesedir. Feragat, davanın taraflarından yalnızca davacı tarafından yapılabilen, davayı ve dolayısıyla uyuşmazlığı sona erdiren tek taraflı bir usul işlemi niteliğindedir. Bu makalede, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) başta olmak üzere ilgili mevzuat ve doktrindeki görüşler ışığında davadan feragat kurumu incelenecek, geçerlilik şartları, sonuçları ve usulü ele alınacak, son olarak teorik bilgiler ışığında bir feragat dilekçesi taslağının unsurları değerlendirilecektir.
DAVADAN FERAGATİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE KAPSAMI
Davadan feragat, HMK'nın 307. maddesinde "davacının, talep sonucundan kısmen veya tamamen vazgeçmesi" olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, feragat, davacının dava yoluyla elde etmek istediği haktan, yani dava konusu subjektif haktan vazgeçmesi anlamına gelmektedir. Bu yönüyle feragat, maddi hukuka ilişkin bir tasarruf işlemi niteliği taşır ve sadece görülmekte olan davayı değil, aynı zamanda o dava ile istenen hakkın kendisini de sona erdirir.
a. Tek Taraflı Usul İşlemi Olması: Feragat, davacının tek taraflı irade beyanı ile gerçekleşir ve hukuki sonuç doğurması için davalının veya mahkemenin kabulüne bağlı değildir. Davacı, iradesini mahkemeye bildirdiği anda feragat hukuken tekemmül eder.
b. Maddi Hukuka Etkisi: Feragat, sadece usul hukuku bakımından davayı sona erdirmekle kalmaz, aynı zamanda feragat edilen hak üzerinde de doğrudan etki doğurur. Feragat edilen hak, maddi hukuk bakımından da sona erer ve davacı aynı hakka dayanarak yeniden dava açamaz. Bu durum, feragatin kesin hüküm (HMK m. 311) sonucunu doğurmasından kaynaklanır.
c. Kapsamı: Feragat, dava konusu talebin tamamından olabileceği gibi, bir kısmından da olabilir (kısmi feragat). Davacı, taleplerinden yalnızca bir veya birkaçından yahut bir talebin belirli bir bölümünden vazgeçebilir. İşbu Dilekçe'de yer alan ifade ("...kayıtsız ve şartsız olarak feragat ederiz") (Madde 2), genellikle tam feragati işaret etmekle birlikte, feragatin kapsamının (tam veya kısmi) dilekçede açıkça belirtilmesi hukuki belirlilik açısından önemlidir.
DAVADAN FERAGATİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI
Davadan feragatin hukuken geçerli kabul edilebilmesi ve istenen sonuçları doğurabilmesi için bazı şartları taşıması gerekmektedir:
a. Taraf ve Dava Ehliyeti: Feragat beyanında bulunan davacının taraf ve dava ehliyetine sahip olması gerekir. Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip her gerçek veya tüzel kişi, bizzat veya yetkili vekili aracılığıyla davadan feragat edebilir. Kısıtlılar adına yasal temsilcileri feragatte bulunabilir; ancak vesayet altındakiler için vesayet makamının (sulh hukuk mahkemesi) ve denetim makamının (asliye hukuk mahkemesi) izni gerekebilir (Türk Medeni Kanunu m. 462, 463).
b. Açık ve Şartsız Beyan: Feragat iradesi hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde açık olmalıdır. Zımni (örtülü) feragat mümkün değildir. Ayrıca, feragat beyanı kural olarak kayıtsız ve şartsız olmalıdır (HMK m. 309/4). İşbu Dilekçe'nin "Açıklamalar" kısmında yer alan "...kayıtsız ve şartsız olarak feragat ederiz." ifadesi (Madde 2) bu şartı karşılamaya yöneliktir. Beyanın şarta bağlanması halinde, feragatin geçerliliği tartışmalı hale gelebilir; doktrinde ve uygulamada şartın niteliğine göre farklı sonuçlar kabul edilebilmektedir.
c. Tek Taraflı İrade Beyanı: Yukarıda da belirtildiği gibi, feragat davacının tek taraflı iradesiyle hüküm ifade eder. Davalının veya mahkemenin muvafakati aranmaz (HMK m. 309/2).
d. Zaman Bakımından Sınırı: Feragat, davanın açılmasından hükmün kesinleşmesine kadar her aşamada yapılabilir (HMK m. 309/1). Hüküm kesinleştikten sonra davadan feragat edilmesi mümkün değildir; ancak hükümden (karardan) feragat edilebilir ki bu, kanun yoluna başvuru hakkından feragat anlamına gelir ve farklı sonuçlar doğurur.
e. Konusu (Tasarruf İlkesi): Feragatin konusu, davacının üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği haklardan olmalıdır. Kamu düzenini ilgilendiren, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği dava ve haklardan (örneğin babalık davası, boşanma davasının kendisi gibi) feragat edilemez. Bu tür davalarda feragat geçerli olmaz ve hukuki sonuç doğurmaz.
İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ
Davadan feragat müessesesi temel olarak Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda düzenlenmiştir:
a. HMK Madde 307: Feragatin tanımını yapar.
b. HMK Madde 309: Feragatin şeklini (dilekçe veya duruşma sırasında sözlü beyanla), zamanını (hüküm kesinleşinceye kadar) ve kayıtsız şartsız olması gerektiğini düzenler. Sözlü feragat beyanının tutanağa geçirilip imzalatılması zorunludur.
c. HMK Madde 310: Feragatin davalının veya mahkemenin kabulüne bağlı olmadığını ve harca tabi olmadığını belirtir.
d. HMK Madde 311: Feragatin kesin hüküm gibi hukuki sonuç doğuracağını düzenler. İrade bozukluğu hallerinde feragatin iptalinin istenebileceğini belirtir.
e. HMK Madde 312: Davadan feragat halinde yargılama giderlerinin nasıl paylaştırılacağını düzenler. Kural olarak, davacı feragat ettiği oranda davada haksız çıkmış gibi yargılama giderlerini ödemeye mahkum edilir. Ancak feragatin, davalının dava açılmasına sebebiyet vermemiş olması ve ilk duruşmada davayı kabul etmesi gibi özel durumlarda farklı hükümler uygulanabilir.
f. Avukatlık Kanunu Madde 164: Vekalet ücretine ilişkin düzenlemeler içerir. Feragat halinde karşı vekalet ücretinin nasıl belirleneceği bu kanun ve ilgili tarife hükümleri çerçevesinde belirlenir. Genellikle, feragat halinde hükmedilecek vekalet ücreti, tarife üzerinden belirlenen ücretin yarısıdır.
DAVADAN FERAGATİN USUL HUKUKU BAKIMINDAN SONUÇLARI
Geçerli bir feragat beyanının usul hukuku açısından önemli sonuçları bulunmaktadır:
a. Davanın Sona Ermesi: Feragat, yapıldığı anda davayı sona erdirir. Mahkeme, artık davanın esası hakkında inceleme yapamaz.
b. Mahkemenin Kararı: Mahkeme, feragat nedeniyle dava hakkında "karar verilmesine yer olmadığına" dair bir karar vermez. Bunun yerine, feragat edilen hak veya talep sonucu bakımından davanın reddine karar verir. İşbu Dilekçe'nin talep sonucu kısmındaki "Feragatimiz gereği dosya hakkında karar verilmesine yer olmadığına" şeklindeki talep (Madde 3, bent 1) yerine, HMK'nın ruhuna uygun olarak "feragat nedeniyle davanın reddine" karar verilmesi talep edilmelidir. Ancak uygulamada bu tür taleplere rastlanmakla birlikte, mahkeme doğru hukuki nitelemeyi yaparak kararını tesis edecektir. Dilekçenin ikinci talebi olan "davanın esas ve usulüne ilişkin diğer sonuçları hakkında hüküm kurulması" (Madde 3, bent 2) ise yargılama giderleri ve vekalet ücreti gibi hususları kapsar.
c. Kesin Hüküm Etkisi: Feragat, maddi anlamda kesin hükmün sonuçlarını doğurur (HMK m. 311). Yani, davacı feragat ettiği aynı hakka dayanarak, aynı taraflar arasında ve aynı dava sebebiyle yeniden dava açamaz. Mahkemenin feragat nedeniyle verdiği ret kararı, bu kesin hüküm etkisini sağlar.
d. Yargılama Giderleri ve Vekalet Ücreti: HMK Madde 312 uyarınca, davasından feragat eden davacı, kural olarak aleyhine hükmedilmiş gibi yargılama giderlerini (harçlar, tebligat giderleri, bilirkişi ücretleri vb.) ödemekle yükümlüdür. Ayrıca, davalının kendisini bir vekille temsil ettirmesi durumunda, davacı lehine belirlenecek vekalet ücretinin yarısına hükmedilir (Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi m. 6).
İŞBU DİLEKÇENİN YAPISI VE UNSURLARI
İncelenen "Davadan Feragat Dilekçesi" taslağı, genel olarak bir dava dilekçesinin taşıması gereken temel unsurları barındırmaktadır:
a. Başlık ve Mahkeme Adı: Dilekçenin sunulacağı yetkili ve görevli mahkemenin (örneğin "... Hukuk Mahkemesi'ne") belirtilmesi gereklidir. Esas numarasının yazılacağı yer de öngörülmüştür.
b. Taraflar: Davacı ve davalı (varsa vekilleri) bilgileri yer almaktadır.
c. Konu: Dilekçenin özeti mahiyetinde, talebin ne olduğu ("Davadan feragat beyanımızdır") açıkça ifade edilmiştir (Madde 1).
d. Açıklamalar: Feragat iradesinin açıklandığı bölümdür. Bu bölümde, hangi davadan feragat edildiği ve feragatin "kayıtsız ve şartsız" olduğu belirtilmiştir (Madde 2). Feragatin gerekçesinin belirtilmesi için bir boşluk bırakılmıştır (... gerekçesiyle).
e. Talep Sonucu (Netice-i Talep): Feragat beyanı doğrultusunda mahkemeden ne karar verilmesinin istendiği belirtilmiştir (Madde 3). Yukarıda da değinildiği gibi, ilk bentteki "karar verilmesine yer olmadığı" talebi yerine "davanın feragat nedeniyle reddi" talebi daha isabetli olacaktır. İkinci bentte ise feragatin diğer sonuçları (yargılama giderleri vb.) hakkında karar verilmesi istenmektedir.
f. Tarih ve İmza: Dilekçenin sonunda tarih ve davacı veya vekilinin imzası için yer ayrılmıştır (Madde 4). Dilekçenin hukuki geçerliliği için imza zorunludur. Vekil aracılığıyla feragat ediliyorsa, vekilin imzası yeterlidir.
DİKKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR
Davadan feragat işlemi ve dilekçesi hazırlanırken şu hususlara dikkat edilmesi önemlidir:
a. Feragatin Gerekçesi: Hukuk Muhakemeleri Kanunu, feragatin geçerliliği için bir gerekçe gösterilmesini zorunlu kılmamıştır. İşbu Dilekçe'de gerekçe için yer ayrılmış olması (Madde 2) bir zorunluluktan ziyade, bilgilendirme amacı taşıyabilir. Ancak bazı durumlarda gerekçenin belirtilmesi, özellikle irade bozukluğu iddiaları gündeme geldiğinde yorum açısından önem taşıyabilir. Gerekçe yazılmaması feragatin geçerliliğini etkilemez.
b. Vekilin Yetkisi: Davayı bir avukat takip ediyorsa, avukatın davadan feragat edebilmesi için vekaletnamesinde bu konuda özel yetkisinin bulunması şarttır (HMK m. 74). Genel dava vekaletnamesi feragat için yeterli değildir. İşbu Dilekçe'nin vekil tarafından imzalanması durumunda (Madde 4), dosyada sunulu vekaletnamede özel yetkinin varlığı mahkemece re'sen kontrol edilecektir.
c. Kısmi Feragat: Eğer davadan sadece kısmen feragat ediliyorsa, feragat edilen kısmın (hangi talepten veya talebin ne kadarından vazgeçildiği) dilekçede açıkça ve tereddüde yer bırakmayacak şekilde belirtilmesi gerekir. İşbu Dilekçe'nin mevcut hali (Madde 2), tam feragat izlenimi vermektedir. Kısmi feragat durumunda "Açıklamalar" kısmının buna göre düzenlenmesi gerekir.
d. Feragatten Dönme (Rücu): Feragat, kesin hüküm gibi sonuç doğurduğundan, kural olarak feragatten dönülemez. Ancak, feragat beyanının hata, hile veya ikrah (tehdit) gibi bir irade bozukluğu altında yapıldığı ispatlanırsa, feragatin iptali ayrı bir dava ile istenebilir (HMK m. 311). Bu durum, feragatin kesin hüküm etkisinin istisnasını oluşturur.
Sonuç olarak, davadan feragat, davayı sona erdiren ve davacının talep sonucundan vazgeçtiğini gösteren kesin sonuçlu bir usul işlemidir. Geçerli bir feragat için HMK'da belirtilen şartların (ehliyet, açık ve şartsız beyan, tasarruf yetkisi vb.) yerine getirilmesi, şekil kurallarına (dilekçe veya tutanağa geçirilmiş sözlü beyan) uyulması ve özellikle vekil aracılığıyla yapılıyorsa özel yetkinin bulunması gerekmektedir. İşbu Dilekçe taslağı, feragat için gerekli temel unsurları içermekte olup, somut olayın özelliklerine göre dikkatle doldurulmalı ve feragatin sonuçları (kesin hüküm, yargılama giderleri) davacı tarafından tam olarak idrak edilmelidir.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
DAVACI :
VEKİLİ : Av.
DAVALI :
VEKİLİ &n