- Davanın Konusuz Kalması Beyanı
- Talep Sonucu
DAVANIN KONUSUZ KALMASI HALİNDE YARGILAMAYA DEVAM EDİLEREK KARAR VERİLMESİ TALEBİ VE HUKUKİ SONUÇLARI
Türk medeni usul hukukunda, davanın açılmasından sonra ortaya çıkan ve davanın esası hakkında bir karar verilmesini gereksiz veya imkansız kılan durumlar "davanın konusuz kalması" olarak adlandırılır. Bu durum, yargılamanın amacı olan uyuşmazlığın çözümlenmesi ihtiyacının ortadan kalkması anlamına gelir. Davanın konusuz kalması, mahkemenin vereceği kararın türünü ve özellikle yargılama giderleri ile vekalet ücretinin belirlenmesini etkileyen önemli bir usuli müessesedir. İşbu makalede, davanın konusuz kalması kavramı, hukuki dayanakları, sonuçları ve bu duruma ilişkin talep dilekçesinin (işbu Dilekçe) niteliği, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri çerçevesinde etraflıca incelenecektir.
1. DAVANIN KONUSUZ KALMASI KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
Davanın konusuz kalması, dava açıldığı sırada mevcut olan hukuki menfaatin, yargılama devam ederken ortadan kalkması durumudur. Davacı, dava açmakla bir hakkını veya hukuki durumunu korumayı, bir edimi elde etmeyi ya da bir tespit yapılmasını amaçlar. Ancak yargılama sürecinde meydana gelen bazı olaylar (maddi veya hukuki), davacının dava yoluyla ulaşmak istediği amaca yargılama dışında ulaşılmasına veya bu amaca ulaşılmasının imkansız hale gelmesine neden olabilir. Bu durumda, mahkemenin uyuşmazlığın esası hakkında bir karar vermesine gerek kalmaz, çünkü karar verilse dahi bu kararın icra kabiliyeti veya pratik bir faydası olmayacaktır.
Doktrinde davanın konusuz kalması, dava şartlarından olan "hukuki yarar" (HMK m. 114/1-h) şartının yargılama sırasında ortadan kalkması olarak da nitelendirilmektedir. Dava açıldığı anda var olan hukuki yarar, sonradan gerçekleşen olaylar neticesinde ortadan kalktığında, davanın sürdürülmesinde tarafın menfaati kalmamaktadır. Ancak bu durum, dava şartı yokluğundan farklı bir sonuç doğurur; dava usulden reddedilmez, bilakis "konusuz kalma" nedeniyle özel bir karar verilir.
2. DAVANIN KONUSUZ KALMASINA YOL AÇAN SEBEPLER
Davanın konusuz kalmasına neden olabilecek başlıca durumlar şunlardır:
a. Dava Konusu Edimin Davalı Tarafından Yargılama Sırasında Yerine Getirilmesi: Örneğin, bir alacak davasında borçlu davalının, dava açıldıktan sonra borcunu tamamen ödemesi.
b. Dava Konusu Şeyin Yok Olması: Örneğin, istirdadı talep edilen menkul bir malın, taraflara kusur atfedilemeyecek bir şekilde (mücbir sebep, kaza vb.) yok olması.
c. Dava Konusunu Teşkil Eden Hukuki Durumun Ortadan Kalkması: Örneğin, tahliye davası devam ederken kiracının mecuru tahliye etmesi veya ortaklığın giderilmesi davası sürerken tarafların anlaşarak ortaklığı sona erdirmesi.
d. İdari Bir İşlemin İptali Davasında İşlemin Geri Alınması veya Kaldırılması: İdari yargıda sıklıkla karşılaşılan bu durumda, dava konusu idari işlem, idare tarafından geri alınır veya kaldırılırsa dava konusuz kalabilir.
e. Mevzuat Değişikliği: Dava konusu hakkın dayandığı mevzuatın, dava açıldıktan sonra değişmesi ve yeni düzenlemenin dava konusu talebi etkisiz kılması.
f. Tarafların Anlaşması (Mahkeme Dışı Sulh): Tarafların mahkeme dışında anlaşarak uyuşmazlığı sona erdirmesi ve bu durumu mahkemeye bildirmeleri.
Bu sebeplerin ortak özelliği, davanın açılmasından sonra ortaya çıkmaları ve dava konusu uyuşmazlığı ortadan kaldırmalarıdır. (Madde 2)
3. DAVANIN KONUSUZ KALMASININ HUKUKİ DAYANAĞI (İLGİLİ MEVZUAT)
Davanın konusuz kalması durumunda verilecek karar ve yargılama giderlerinin nasıl belirleneceği temel olarak 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) düzenlenmiştir.
a. HMK Madde 125/2: Bu madde, dava konusunun devri ile ilgili olmakla birlikte, kıyasen uygulanabilecek bir mantık içerir. Dava konusunun devrinden sonra ortaya çıkan durumlar nedeniyle dava konusuz kaldığında dahi, mahkemenin yargılama giderlerine hükmetme görevi devam eder.
b. HMK Madde 331/1: Davanın konusuz kalması halinde yargılama giderlerinin nasıl hükmedileceğini düzenleyen temel maddedir. Bu maddeye göre: "Davanın konusuz kalması sebebiyle davanın esası hakkında bir karar verilmesine gerek bulunmayan hâllerde, hâkim, davanın açıldığı tarihteki tarafların haklılık durumuna göre yargılama giderlerini takdir ve hükmeder." Bu hüküm, konusuz kalma durumunda yargılama giderleri ve vekalet ücreti açısından özel bir düzenleme getirmiştir.
c. Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi: Davanın konusuz kalması, feragat, kabul veya sulh nedenleriyle ön inceleme tutanağı imzalanıncaya kadar davanın sona ermesi hallerinde uygulanacak vekalet ücreti, Tarife'nin ilgili maddelerinde (genellikle Madde 6) ayrıca düzenlenir. Tarife, konusuz kalma nedeniyle karar verilmesine yer olmadığına karar verilen durumlarda, hükmedilecek vekalet ücretinin maktu veya nispi olarak nasıl belirleneceğini gösterir.
4. DAVANIN KONUSUZ KALMASI HALİNDE MAHKEMENİN VERECEĞİ KARAR
Davanın konusuz kaldığı mahkemece tespit edildiğinde, davanın esası hakkında (yani davacının haklı mı haksız mı olduğu yönünde) bir hüküm kurulmaz. Bunun yerine mahkeme, "karar verilmesine yer olmadığına" (KVYO) dair bir karar verir. (Madde 3, Talep Sonucu 1)
Bu karar, davanın esastan reddi veya kabulü anlamına gelmez. Yalnızca, yargılama devam ederken ortaya çıkan durum nedeniyle artık bir esasa ilişkin karar verilmesine hukuken veya fiilen gerek kalmadığını tespit eder. Karar verilmesine yer olmadığı kararı, nihai bir karardır ve kanun yollarına (istinaf, temyiz) tabidir. Kanun yolu incelemesinde, davanın gerçekten konusuz kalıp kalmadığı ve yargılama giderlerine ilişkin hükmün doğru kurulup kurulmadığı denetlenebilir.
5. YARGILAMA GİDERLERİ VE VEKALET ÜCRETİ MESELESİ (HMK m. 331)
Davanın konusuz kalması halinde en önemli meselelerden biri, yargılama giderlerinin (harçlar, tebligat giderleri, bilirkişi ücretleri, keşif giderleri vb.) ve avukatlık vekalet ücretinin hangi tarafa yükleneceğidir. HMK Madde 331/1 bu konuda özel bir düzenleme getirmiştir.
Hakim, karar verilmesine yer olmadığına karar verirken, aynı zamanda yargılama giderlerini ve vekalet ücretini de belirlemek zorundadır. Bu belirlemeyi yaparken, davanın açıldığı tarihteki tarafların haklılık durumunu dikkate alır. Yani hakim, farazi bir değerlendirme yaparak, eğer dava konusuz kalmasaydı ve esastan bir karar verilseydi, hangi tarafın haklı çıkacağını tespit etmeye çalışır.
Bu değerlendirme yapılırken;
a. Dava dilekçesi ve cevap dilekçesi,
b. Tarafların sunduğu deliller,
c. Dava konusuz kalmadan önceki yargılama aşamaları (örneğin, ön inceleme duruşması, tahkikat aşamasında yapılan işlemler) dikkate alınır.
Hakim, bu değerlendirme sonucunda;
i. Davacının dava açmakta haklı, davalının ise haksız olduğu kanaatine varırsa, yargılama giderlerini ve vekalet ücretini davalıya yükler. Davanın konusuz kalmasına davalının sebebiyet vermesi (örneğin, dava açıldıktan sonra borcu ödemesi) bu yönde bir karine teşkil edebilir.
ii. Davacının dava açmakta haksız olduğu, davanın zaten reddedilmesi gerektiği kanaatine varırsa, yargılama giderlerini ve vekalet ücretini davacıya yükler.
iii. Tarafların kısmen haklı kısmen haksız olduğu veya haklılık durumunun tam olarak tespit edilemediği durumlarda, yargılama giderlerini haklılık oranlarına göre paylaştırabilir veya bazen duruma göre tarafların kendi yaptıkları giderleri üzerlerinde bırakılmasına karar verebilir.
Yargıtay içtihatları, HMK m. 331/1 uyarınca yapılacak haklılık değerlendirmesinin, davanın esasına girilmesini gerektirmediğini, ancak dosyadaki mevcut delil durumuna göre kısa bir değerlendirme ile haklılık durumunun belirlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
6. TALEP DİLEKÇESİNİN (İŞBU DİLEKÇE) ROLÜ VE İÇERİĞİ
Davanın konusuz kaldığını iddia eden tarafın, bu durumu bir dilekçe ile mahkemeye bildirmesi ve buna uygun bir karar verilmesini talep etmesi gereklidir. İşbu Dilekçe, bu amaca hizmet etmektedir.
Dilekçenin temel unsurları şunlardır:
a. Mahkeme Bilgileri: Davanın görüldüğü mahkemenin adı ve esas numarası. (Başlık ve Esas No kısmı)
b. Taraf Bilgileri: Davacı, davalı ve vekillerinin bilgileri. (Taraflar kısmı)
c. Konu: Talebin özeti, yani davanın konusuz kalması sebebiyle karar verilmesi talebi. (Konu kısmı)
d. Açıklamalar: Davanın konusuz kalmasına neden olan olayın veya durumun açıklanması. Bu bölümde, hangi sebeple (örneğin, borcun ödenmesi, talebin karşılanması, dava konusu şeyin yok olması vb.) davanın konusuz kaldığı somut olarak belirtilmelidir. (Madde 2)
e. Talep Sonucu: Mahkemeden talep edilen karar açıkça yazılmalıdır. Bu talep, genellikle "davanın konusuz kalması sebebiyle karar verilmesine yer olmadığına" karar verilmesi ve yargılama giderleri ile vekalet ücreti hakkında HMK m. 331 uyarınca bir karar verilmesi yönündedir. (Madde 3, Talep Sonucu 1) İşbu Dilekçe'de yargılama giderlerine ilişkin talep açıkça belirtilmemiş olsa da, mahkeme bu konuda resen karar vermek zorundadır.
Bu dilekçe, mahkemeyi durumdan haberdar eder ve yargılamanın bu yeni duruma göre yönlendirilmesini sağlar. Mahkeme, bu talep üzerine veya durumu kendiliğinden fark etmesi halinde, diğer tarafın da beyanını alarak davanın konusuz kalıp kalmadığını ve sonuçlarını değerlendirir.
7. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE POTANSİYEL EKLEMELER
Davanın konusuz kalması sebebiyle karar verilmesi talebinde bulunulurken veya mahkemece bu yönde bir karar verileceği anlaşıldığında, tarafların özellikle yargılama giderleri ve vekalet ücreti konusunda dikkatli olmaları gerekir. Bu bağlamda, işbu Dilekçe gibi bir talep dilekçesinde aşağıdaki hususlara değinilmesi faydalı olabilir:
a. Konusuz Kalma Sebebinin Detaylandırılması: İşbu Dilekçe'nin "Açıklamalar" bölümünde (Madde 2), davanın konusuz kalmasına yol açan olayın (örneğin ödeme yapıldıysa ödeme tarihi, belgesi; tahliye gerçekleştiyse anahtar teslim tarihi, tutanağı vb.) somut delilleriyle birlikte açıklanması, mahkemenin durumu daha net görmesini sağlar.
b. Yargılama Giderleri ve Vekalet Ücreti Talebi: İşbu Dilekçe'nin "Talep Sonucu" kısmında (Madde 3), "karar verilmesine yer olmadığı" talebine ek olarak, HMK m. 331 uyarınca yargılama giderleri ve vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesine karar verilmesinin açıkça talep edilmesi, özellikle talepte bulunan taraf dava açmakta haklı olduğunu düşünüyorsa, önemlidir. Bu talep, davanın açıldığı tarihteki haklılık durumuna ilişkin kısa gerekçelerle "Açıklamalar" bölümünde veya ayrı bir başlık altında desteklenebilir. Bu, hakimin HMK m. 331'e göre yapacağı değerlendirmeye ışık tutabilir.
c. Konusuz Kalma Zamanı: Konusuz kalmanın yargılamanın hangi aşamasında gerçekleştiği (örneğin, ön incelemeden önce/sonra, tahkikattan önce/sonra) vekalet ücretinin belirlenmesinde Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi hükümleri açısından önem taşıyabilir. Bu hususa da dilekçede değinilebilir.
SONUÇ
Davanın konusuz kalması, yargılama sırasında ortaya çıkan ve davanın esası hakkında karar verilmesini gereksiz kılan bir durumdur. Bu halde mahkeme, HMK m. 331/1 uyarınca davanın açıldığı tarihteki haklılık durumunu değerlendirerek yargılama giderleri ve vekalet ücreti hakkında karar vermek suretiyle "karar verilmesine yer olmadığına" dair bir hüküm kurar. Tarafların, bu durumu bir dilekçe ile mahkemeye bildirmesi ve özellikle yargılama giderleri konusundaki taleplerini gerekçeleriyle sunması, haklarının korunması açısından önem arz etmektedir. Davanın konusuz kalması müessesesi, usul ekonomisi ilkesine hizmet ederken, tarafların haklılık durumlarına göre yargılama maliyetlerinin adil bir şekilde paylaştırılmasını amaçlayan önemli bir hukuki mekanizmadır.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
DAVACI : TC:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : &nbs