- Dosya Alacağına Haciz Talebi
DOSYA ALACAĞINA HACİZ TALEBİ VE UYGULAMASININ TÜRK İCRA HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Giriş
Türk icra hukukunda alacaklının, borçlusundan alacağını tahsil edebilmesi için başvurabileceği çeşitli hukuki yollar mevcuttur. Bu yollardan biri de, borçlunun üçüncü kişiler nezdindeki hak ve alacaklarının haczedilmesidir. Borçlunun bir başka icra veya dava dosyasından alacaklı olması durumu, uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir durum olup, alacaklının bu dosya alacağına haczettirerek kendi alacağını tahsil etme imkanı bulunmaktadır. İşbu makalede, borçlunun bir başka icra dosyasındaki alacağına haciz konulması talebinin hukuki dayanakları, şartları, usulü ve sonuçları, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. HUKUKİ DAYANAK VE ÇERÇEVE
Borçlunun üçüncü kişilerdeki mal, hak ve alacaklarının haczi, temel olarak 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) hükümlerine göre yürütülür. Borçlunun bir başka icra dosyasındaki alacağı da, niteliği itibarıyla borçlunun malvarlığına dahil bir "alacak hakkı" olup, kural olarak haczedilebilir.
a. İlgili Mevzuat Hükümleri:
i. İİK Madde 89: Bu madde, borçlunun üçüncü kişilerdeki (banka, kurum veya şahıs) mal, hak ve alacaklarının haczine ilişkin genel usulü düzenler. Borçlunun başka bir icra dosyasındaki alacağı da teknik olarak üçüncü bir kişi (diğer icra dosyasının borçlusu) nezdindeki bir alacaktır. Ancak, bu alacağın takibi ve tahsili yine bir icra dairesi aracılığıyla yapıldığından, uygulamada İİK Madde 89'daki haciz ihbarnamesi gönderme usulünden farklı, daha pratik bir yol olan icra daireleri arası müzekkere yöntemi tercih edilmektedir. Müzekkere ile yapılan bildirim, mahiyeti itibarıyla İİK Madde 89/1'deki birinci haciz ihbarnamesinin sonuçlarını doğurur niteliktedir.
ii. **İİK Madde 106 vd.:** Bu maddeler, taşınır ve taşınmaz malların haczine ilişkin genel hükümleri içerir. Alacak hakları da menkul (taşınır) mal hükmünde kabul edildiğinden, haczedilebilirlik ve paraya çevirme bakımından kıyasen bu hükümler de uygulama alanı bulabilir. Özellikle haczin sırası (İİK Madde 100) ve hacze iştirak (İİK Madde 101) gibi konularda genel hükümler geçerlidir.
iii. **İİK Madde 82 ve 83:** Bu maddelerde haczedilemeyen veya kısmen haczedilebilen mal ve haklar sayılmıştır. Borçlunun diğer dosyadan olan alacağının kaynağı, bu maddeler kapsamında kısmen veya tamamen haczi caiz olmayan bir alacak (örneğin, nafaka alacağı, manevi tazminatın belirli kısmı vb.) ise, bu durumun haciz talebinde ve uygulamasında dikkate alınması gerekir.
b. Alacağın Niteliği ve Haczi:
Doktrinde ve Yargıtay kararlarında, bir icra dosyasındaki alacak hakkının, borçlunun malvarlığına dahil bir değer olduğu ve İİK'nın genel hükümleri çerçevesinde haczedilebileceği kabul edilmektedir. Bu alacak, henüz tahsil edilmemiş olsa dahi "beklenen (müstakbel) bir alacak" niteliğinde olup, haczi mümkündür. Haciz, alacağın bulunduğu diğer icra dosyasına (kaynak dosya) bildirildiği anda hukuki sonuçlarını doğurur.
2. HACİZ TALEBİNİN KOŞULLARI VE UNSURLARI
Alacaklının, borçlusunun başka bir icra dosyasındaki alacağına haciz koydurabilmesi için belirli koşulların varlığı ve talepte bulunması gereken unsurların mevcudiyeti aranır:
a. Geçerli Bir İcra Takibi:
Alacaklının, borçlu aleyhine başlattığı ve kesinleşmiş (veya ihtiyati haciz kararı alınmış) geçerli bir icra takibinin bulunması ön koşuldur. Haciz talebi, bu takip dosyası üzerinden yapılır.
b. Borçlunun Başka Bir Dosyadan Alacaklı Olduğunun Tespiti:
Alacaklının, borçlusunun hangi icra dairesinde ve hangi esas numaralı dosyada alacaklı olduğunu net bir şekilde tespit etmiş olması gerekir. Bu bilginin doğruluğu, haczin doğru dosyaya işlenmesi açısından kritiktir. İşbu Dilekçe'de bu tespitin yapıldığı belirtilmektedir (Madde 1).
c. Haczi Talep Edilen Alacağın Haczedilebilir Olması:
Yukarıda belirtildiği gibi, kaynak dosyadaki alacağın İİK Madde 82 ve 83 kapsamında haczi caiz olmayan bir alacak niteliğinde olmaması gerekir. Alacaklının talebi üzerine icra müdürlüğü, bu yönde açık bir bilgi olmadıkça, kural olarak alacağın haczedilebilir olduğunu varsayarak işlem yapar. Ancak borçlu veya diğer ilgililer, alacağın haczedilemez olduğuna dair itiraz ve şikayette bulunabilirler.
d. Usulüne Uygun Talep Dilekçesi:
Alacaklının (veya vekilinin), kendi takip dosyasının bulunduğu icra dairesine hitaben, borçlunun diğer icra dosyasındaki alacağına haciz konulmasını, bu dosyaya yapılacak ödemelerin kendi dosyasına aktarılmasını ve ilgili icra dairesine müzekkere yazılmasını içeren bir talep dilekçesi sunması gereklidir. İşbu Dilekçe, bu unsurları içermektedir (Madde 1).
e. Talep Edilen İcra Dairesinin Yetkisi:
Haciz talebi, alacaklının kendi icra takibini yürüten icra dairesine yapılır. Bu icra dairesi, borçlunun alacaklı olduğu diğer icra dairesinin bulunduğu yerdeki icra dairesi olmasa bile, talimat yoluyla (müzekkere ile) haciz işlemini gerçekleştirmeye yetkilidir.
3. HACİZ USULÜ VE İŞLEMLER
Alacaklının talebi üzerine icra dairesince yürütülecek işlemler şu şekildedir:
a. Talebin Alınması ve Değerlendirilmesi:
Alacaklı vekilinin sunduğu talep dilekçesi (işbu Dilekçe), icra müdürlüğü tarafından alınır. Talebin yasal koşullara uygun olup olmadığı (takibin varlığı, talep edilenin haczi kabil bir alacak olup olmadığı vb.) değerlendirilir.
b. Müzekkere Yazılması:
Talep uygun görüldüğünde, alacaklının takip dosyasını yürüten icra müdürlüğü, borçlunun alacaklı olduğu diğer icra dairesine hitaben bir müzekkere (resmi yazı) hazırlar. Bu müzekkerede genellikle şu hususlar yer alır:
i. Alacaklının takip dosyasının bilgileri (İcra Dairesi, Esas No).
ii. Borçlunun kimlik bilgileri.
iii. Alacaklının borçludan olan ve takip konusu yaptığı alacak miktarı.
iv. Borçlunun, müzekkere yazılan icra dairesindeki dosyasından (Esas No belirtilerek) alacaklı olduğu bilgisi.
v. Borçlunun o dosyadaki alacağının, alacaklının takipteki alacağı miktarınca haczedildiği.
vi. Kaynak dosyaya yapılacak ödemelerin, haciz miktarı ile sınırlı olarak, müzekkereyi yazan icra dairesinin dosyasına gönderilmesi talebi.
vii. Kaynak dosya borçlusuna, ödemeyi dosya alacaklısına (yani haciz talep edenin borçlusuna) yapmaması, icra dairesine yapması gerektiği yönünde bildirim yapılması (muhtıra gönderilmesi) talebi. İşbu Dilekçe'de bu müzekkerenin yazılması açıkça talep edilmektedir (Madde 1).
c. Haczin Kaynak Dosyaya İşlenmesi:
Müzekkerenin ulaştığı icra dairesi (kaynak dosyanın bulunduğu daire), gelen müzekkere doğrultusunda kendi dosyasının alacaklısı olan kişinin (diğer dosyanın borçlusunun) dosya alacağına haciz şerhini işler. Bu şerhte, hangi icra dairesinin hangi esas numaralı dosyasından gelen haciz olduğu belirtilir. İşbu Dilekçe'de haciz şerhi konulması talebi yer almaktadır (Madde 1).
d. Kaynak Dosya Borçlusuna Bildirim (Muhtıra):
Kaynak dosyanın bulunduğu icra dairesi, genellikle alacaklının talebi veya müzekkeredeki direktif üzerine (İşbu Dilekçe'de bu yönde talep bulunmaktadır - Madde 1), kendi dosyasının borçlusuna bir bildirim (muhtıra) göndererek, dosyaya yapacağı ödemeleri artık alacaklısına değil, haciz koyan icra dairesine veya kendi icra dairesine (haciz nedeniyle) yapması gerektiğini bildirir. Bu bildirim, İİK Madde 89/1'deki haciz ihbarnamesinin işlevini görür ve üçüncü kişi konumundaki kaynak dosya borçlusunun iyi niyetini korur, hatalı ödeme yapmasını engeller.
e. Paranın Aktarılması:
Kaynak dosyaya herhangi bir ödeme yapıldığında (borçlusu tarafından veya başka bir yolla), icra müdürlüğü, dosyaya işlenmiş olan haciz şerhini dikkate alarak, haciz koyan alacaklının dosyasına, haciz miktarı oranında veya dosyaya yatan tüm meblağ haciz miktarını karşılamıyorsa tamamını, müzekkere ile bildirimde bulunan icra dairesine gönderir. İşbu Dilekçe'de bu aktarım talebi de yer almaktadır (Madde 1).
4. HUKUKİ SONUÇLAR VE ETKİLER
Dosya alacağına haciz konulmasının önemli hukuki sonuçları vardır:
a. Borçlunun Tasarruf Yetkisinin Kısıtlanması:
Haciz şerhinin kaynak dosyaya işlenmesiyle birlikte, o dosyanın alacaklısı olan borçlunun, haczedilen miktar üzerindeki tasarruf yetkisi kısıtlanır. Alacağı tahsil etme veya başkasına devretme gibi işlemleri, haciz koyan alacaklının hakkını ihlal ettiği ölçüde geçersiz hale gelir.
b. Ödeme Yükümlülüğünün Yön Değiştirmesi:
Kaynak dosya borçlusu, hacizden ve kendisine yapılan bildirimden (muhtıra) sonra, borcunu sadece icra dairesine ödeyerek borcundan kurtulabilir. Hacze rağmen doğrudan kendi alacaklısına (haciz talep edenin borçlusuna) ödeme yaparsa, bu ödeme haciz koyan alacaklıya karşı ileri sürülemez ve mükerrer ödeme yapma riskiyle karşı karşıya kalabilir (İİK Madde 89/1 ve 89/3 kıyasen).
c. Hacizde Sıra ve İştirak:
Aynı dosya alacağı üzerine birden fazla alacaklı tarafından haciz konulması mümkündür. Bu durumda, hacizlerin sırası İİK Madde 100 ve devamı hükümlerine göre belirlenir ve dosyaya yatan para, hacizler arasında sıra cetveli düzenlenerek dağıtılır.
d. Zamanaşımı:
Alacak üzerine konulan haciz, alacağın tahsiline yönelik bir işlem olduğundan, alacak hakkının tabi olduğu zamanaşımını kesebilir. Ancak haczin devamı ve paraya çevirme (bu durumda paranın dosyaya gelmesini bekleme ve aktarılmasını isteme) işlemlerinin İİK'daki sürelere (örneğin, İİK Madde 106 ve 110'daki satış isteme süreleri kıyasen uygulanabilir) uygun olarak takip edilmesi gerekebilir. Uygulamada, dosya alacağının haczi durumunda paranın gelmesi beklendiğinden, bu sürelerin yorumu farklılık gösterebilmektedir.
5. İŞBU DİLEKÇENİN DEĞERLENDİRİLMESİ
İşbu Dilekçe incelendiğinde, Türk icra hukukunda borçlunun başka bir icra dosyasındaki alacağına haciz konulması talebi için gerekli temel unsurları içerdiği görülmektedir:
a. İlgili İcra Dairesine Hitap: Dilekçe, yetkili icra dairesine hitaben yazılmıştır.
b. Dosya Bilgileri: Alacaklının takip dosyasının esas numarası ve borçlunun alacaklı olduğu diğer dosyanın (kaynak dosya) icra dairesi ve esas numarası belirtilmiştir (Madde 1).
c. Açık Talep: Borçlunun kaynak dosyadaki alacağına haciz konulması, dosyaya yapılacak ödemelerin alacak miktarı kadar alacaklının dosyasına aktarılması ve kaynak dosya borçlusuna muhtıra gönderilmesi için ilgili icra dairesine müzekkere yazılması net bir şekilde talep edilmiştir (Madde 1).
d. Vekaleten Talep: Dilekçe, alacaklı vekili tarafından imzalanmıştır.
6. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE MUHTEMEL SORUNLAR
Dosya alacağına haciz uygulamasında şu hususlara dikkat edilmesi ve olası sorunlar göz önünde bulundurulmalıdır:
a. Kaynak Dosya Bilgilerinin Kesinliği:
Haciz talebinde belirtilen kaynak dosya numarasının veya icra dairesinin hatalı olması, haczin yanlış dosyaya işlenmesine veya hiç işlenememesine neden olabilir. Bu nedenle, alacaklının bu bilgileri kesin olarak teyit etmesi önemlidir. İşbu Dilekçe'nin "Açıklamalar" veya benzeri bir bölümünde, bu bilgilerin hangi yolla teyit edildiği (örneğin, UYAP sorgusu) belirtilebilir.
b. Alacağın Mevcudiyeti ve Miktarı:
Talep anında kaynak dosyada alacağın mevcut olup olmadığı veya miktarının ne olduğu her zaman kesin olarak bilinemeyebilir. Kaynak dosyadaki alacak henüz kesinleşmemiş veya tahsil edilmiş olabilir. Haciz, mevcut veya ileride doğacak alacak üzerine konulur.
c. Haczedilemezlik İddiaları:
Kaynak dosyadaki alacağın niteliği itibarıyla haczedilemez (İİK m.82) veya kısmen haczedilemez (İİK m.83) olduğu sonradan iddia edilebilir. Bu durumda, şikayet yoluyla haczin kaldırılması veya düzeltilmesi gündeme gelebilir.
d. Müzekkere ve Muhtıranın Tebliği:
Yazılan müzekkerenin ilgili icra dairesine, gönderilen muhtıranın da kaynak dosya borçlusuna usulüne uygun olarak tebliğ edilmesi, işlemlerin hukuki geçerliliği ve sonuç doğurması açısından zorunludur. Tebligat usulsüzlükleri, işlemleri sakatlayabilir.
SONUÇ
Borçlunun bir başka icra dosyasındaki alacağına haciz konulması, alacaklının alacağını tahsil etmesi için etkin bir yöntemdir. İİK'nın genel hükümleri ve özellikle Madde 89'un kıyasen uygulanması ile şekillenen bu usul, icra daireleri arasında yazılan müzekkereler ve yapılan bildirimler aracılığıyla işlerlik kazanır. İşbu Dilekçe gibi usulüne uygun hazırlanmış bir talep ile başlatılan süreç, doğru takip edildiği takdirde alacağın tahsilini sağlayabilir. Ancak, sürecin her aşamasında İİK'da öngörülen usul ve esaslara, haczedilemezlik kurallarına ve tebligat hükümlerine riayet edilmesi, hak kayıplarının önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
T.C
...
İCRA MÜDÜRLÜĞÜNE
DOSYA NO : /
Yukarıda esa