- Eksik Harcın Tamamlanması İçin Süre Verilmesi Talebi
- Talep Sonucu
HUKUK YARGILAMASINDA EKSİK HARCIN TAMAMLATILMASI İÇİN SÜRE VERİLMESİ TALEBİ VE USULÜ
Yargılama faaliyetinin yürütülmesi, devletin egemenlik yetkisinin bir tezahürü olup, bu faaliyetin finansmanı ve belirli bir düzen içinde sürdürülmesi amacıyla çeşitli kamusal yükümlülükler öngörülmüştür. Bu yükümlülüklerin başında, dava açan veya yargılamaya katılan taraflardan alınan harçlar gelmektedir. Harçlar, hem yargı hizmetlerinin maliyetine bir katılım sağlamakta hem de dava açılmasında ciddiyeti temin etme fonksiyonu görmektedir. Türk Hukuk Yargılaması Usulü'nde harçların eksik ödenmesi durumunda tamamlatılması için özel bir prosedür öngörülmüş olup, tarafların bu eksikliği gidermek üzere mahkemeden süre talep etmesi mümkündür. İşbu makalede, eksik harcın tamamlatılması için süre verilmesi talebi, bu talebin hukuki dayanakları, usulü ve sonuçları, ilgili mevzuat ve doktrin görüşleri ışığında incelenecektir.
1. HARÇ KAVRAMI VE YARGILAMA HUKUKUNDAKİ YERİ
a. Tanım ve Hukuki Nitelik: Harç, devletin sunduğu adli hizmetler karşılığında, bu hizmetlerden yararlanan kişilerden kanunla belirlenen tarife üzerinden aldığı parasal bir yükümlülüktür. 492 sayılı Harçlar Kanunu, yargı harçlarının türlerini, oranlarını ve tahsil usullerini düzenleyen temel mevzuattır. Yargı harçları, niteliği itibarıyla bir kamu geliri olup, ödenmesi kanuni bir zorunluluktur.
b. Dava Şartı Olarak Harç: 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 114. maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde, "Davacı tarafından yatırılması gereken gider avansı ile yargılama harçlarının yatırılmış olması" bir dava şartı olarak düzenlenmiştir. Dava şartları, mahkemenin davanın esasına girebilmesi için varlığı veya yokluğu re'sen (kendiliğinden) gözettiği ve yargılamanın her aşamasında dikkate aldığı koşullardır. Dolayısıyla, başvurma harcı ile dava konusunun değerine göre hesaplanan nispi veya maktu karar ve ilam harcının peşin kısmının dava açılırken ödenmiş olması, davanın görülebilmesinin ön koşuludur.
c. Harçların Hesaplanması: Harçlar, davanın türüne ve dava konusunun değerine göre maktu (sabit) veya nispi (oransal) olarak hesaplanır. Özellikle alacak davalarında, talep edilen alacak miktarı üzerinden nispi harç alınır. Dava açılırken, talep edilen miktar üzerinden hesaplanan harcın Harçlar Kanunu'nda belirtilen peşin kısmı yatırılır.
2. EKSİK HARCIN TESPİTİ VE TAMAMLATILMASI USULÜ
a. Eksik Harcın Ortaya Çıkma Halleri: Yargılama sırasında harcın eksik ödendiği çeşitli durumlarda ortaya çıkabilir:
i. Dava açılırken dava değerinin düşük gösterilmesi veya yanlış hesaplama yapılması.
ii. Yargılama sırasında dava konusunun değerinin arttığı anlaşılması (örneğin, bilirkişi incelemesi sonucu).
iii. Davanın ıslah edilmesi veya talep sonucunun artırılması (HMK m. 176 vd.).
iv. Belirsiz alacak davasında (HMK m. 107) veya kısmi davada (HMK m. 109) alacağın geri kalan kısmının talep edilmesi.
b. Mahkemenin Rolü ve Süre Verilmesi: Harçlar Kanunu'nun 30. maddesi, "Muhakeme sırasında tespit olunan değerin, dava dilekçesinde bildirilen değerden fazla olduğu anlaşıldığı takdirde, yalnız o celse için muhakemeye devam olunur, takip eden celseye kadar noksan değer üzerinden peşin karar ve ilam harcı tamamlanmadıkça davaya devam olunmaz. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 409 uncu maddesinde gösterilen süre içinde dosyanın işleme konulması, noksan olan harcın ödenmesine bağlıdır." hükmünü amirdir. (Not: Atıf yapılan HUMK m. 409, HMK'da m. 150'ye tekabül etmektedir). HMK'nın 115. maddesinin ikinci fıkrası ise dava şartı noksanlığının giderilmesi mümkün ise, hâkimin bu eksikliğin tamamlanması için kesin süre vereceğini düzenler. Bu kapsamda mahkeme, harcın eksik olduğunu tespit ettiğinde, davacıya bu eksikliği gidermesi için HMK m. 94 uyarınca genellikle iki haftalık kesin bir süre verir. Bu süre içinde eksik harç tamamlanmazsa, HMK m. 115/2 uyarınca dava, dava şartı yokluğundan usulden reddedilir. Eğer eksiklik dosyanın işlemden kaldırılmasından sonra ve HMK m. 150'deki süre içinde fark edilirse, dosyanın yenilenmesi eksik harcın ödenmesine bağlıdır.
c. Süre Talebinin İşlevi: Taraflar, özellikle bilirkişi raporu gibi yeni bir delilin ortaya çıkması veya talebi artırma iradesinin oluşması gibi durumlarda, harç ikmali yapma gerekliliği doğduğunu öngörerek mahkemeden bu işlem için süre talep edebilirler. İşbu Dilekçe'de olduğu gibi, bilirkişi raporuyla tespit edilen yeni miktar üzerinden talep artırımı yapma ve buna bağlı olarak eksik harcı tamamlama ihtiyacı doğduğunda, bu yönde bir talepte bulunmak, yargılamanın sağlıklı ilerlemesi açısından önemlidir (Madde 3, Madde 5). Bu talep, tarafın harç tamamlama yükümlülüğünün farkında olduğunu ve bunu yerine getirme iradesini gösterir.
3. TALEP ARTIRIMI (ISLAH) VE HARÇ İKMALİ İLİŞKİSİ
a. Islah ve Talep Artırımı: HMK m. 176 ve devamı maddelerinde düzenlenen ıslah kurumu, taraflardan birinin yapmış olduğu bir usul işlemini tamamen veya kısmen düzeltmesine olanak tanır. Özellikle belirsiz alacak veya kısmi davalar dışında, dava değerinin yargılama sırasında artırılması kural olarak ıslah yoluyla mümkündür. Benzer şekilde, HMK m. 107 kapsamındaki belirsiz alacak davalarında, alacağın belirlenebilir hale gelmesiyle birlikte davacı, iddianın genişletilmesi yasağına tabi olmaksızın talep sonucunu artırabilir.
b. Harç Tamamlama Yükümlülüğü: Talep sonucunun ıslah veya HMK m. 107 uyarınca artırılması durumunda, artırılan miktar üzerinden hesaplanacak nispi harcın tamamlanması gerekir. Harç tamamlanmadan yapılan ıslah veya talep artırımı geçerli kabul edilmez ve mahkeme bu artırılmış talep üzerinden hüküm kuramaz. İşbu Dilekçe'de belirtildiği üzere, bilirkişi raporu ile alacak miktarının başlangıçta talep edilenden yüksek tespit edilmesi halinde (Madde 3), davacının öncelikle talep sonucunu artırması (ıslah veya HMK m. 107'ye göre talep artırım dilekçesi sunması) ve ardından bu artırılan kısım için eksik harcı yatırması gerekmektedir.
c. Süre Talebinin Önemi: Talep artırımı ve harç ikmali genellikle birbiriyle bağlantılı işlemler olduğundan, mahkemeden her iki işlem için (veya harç ikmali için) makul bir süre talep edilmesi yerindedir (Madde 3, Madde 5). Mahkeme genellikle bu talebi kabul ederek, tarafın hem usuli işlemi (talep artırımı dilekçesi sunma) yapması hem de mali yükümlülüğü (harç tamamlama) yerine getirmesi için uygun bir süre tanır.
4. SÜRE TALEBİ DİLEKÇESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE UNSURLARI (İŞBU DİLEKÇE ÖRNEĞİ BAĞLAMINDA)
a. Hukuki Nitelik: Eksik harcın tamamlanması için süre verilmesi talebi, yargılamanın usulüne ilişkin bir taleptir. Mahkemeye hitaben sunulan bu dilekçe ile davacı, kanundan doğan bir yükümlülüğü yerine getirmek üzere ek süre istemektedir. Bu talep, mahkemenin HMK m. 115/2 ve Harçlar Kanunu m. 30 uyarınca re'sen verebileceği sürenin, tarafın talebi üzerine verilmesini isteme niteliğindedir.
b. Dilekçenin Unsurları: İşbu Dilekçe örneği incelendiğinde, bu tür bir talep dilekçesinde bulunması gereken temel unsurlar şunlardır:
i. Mahkeme Bilgisi: Dilekçenin sunulduğu yetkili ve görevli mahkemenin adı ("T.C. ... HUKUK MAHKEMESİ'NE").
ii. Dosya Numarası: Yargılamanın yapıldığı dosyanın esas numarası ("ESAS NO: .../..."). (Madde 1)
iii. Tarafların Kimlik Bilgileri: Davacı ve davalı (varsa vekilleri) bilgileri. (Madde 1)
iv. Konu: Talebin ne olduğu açıkça belirtilmelidir ("Eksik harcın tamamlanması için süre verilmesi talebidir."). (Madde 1)
v. Açıklamalar: Talebin gerekçesi somut olarak açıklanmalıdır. Örneğin, dava açılırken fazlaya ilişkin hakların saklı tutulduğu (Madde 2), bilirkişi raporu ile alacağın daha yüksek tespit edildiği ve bu nedenle talep artırımı ile birlikte harç ikmali yapılması gerektiği belirtilmelidir (Madde 3).
vi. Talep Sonucu: Açıklamalar kısmında belirtilen gerekçelerle, eksik harcın tamamlanması için açıkça süre verilmesi istenmelidir ("...eksik kalan harç ikmalini tamamlamak üzere tarafımıza süre verilmesine... Karar verilmesini... talep ederim."). (Madde 5)
vii. Tarih ve İmza: Dilekçenin tarihi ve talepte bulunan tarafın veya vekilinin imzası. (Madde 6)
viii. Fazlaya İlişkin Hakların Saklı Tutulması: İhtiyati olarak, fazlaya ilişkin hakların saklı tutulduğuna dair bir ibareye yer verilebilir (Madde 4), ancak harç tamamlama talebinin özüyle doğrudan ilgili değildir.
5. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR VE DOKTRİNEL TARTIŞMALAR
a. Sürenin Niteliği ve Kaçırılmasının Sonuçları: Mahkeme tarafından harç ikmali için verilen süre, HMK m. 94 uyarınca "kesin süre" niteliğindedir. Kesin süre içinde gereği yerine getirilmeyen işlem (harcın tamamlanması), kural olarak daha sonra yapılamaz. Kesin süre içinde harcın tamamlanmaması, HMK m. 115/2 gereğince davanın usulden reddi sonucunu doğurur. Bu nedenle, verilen sürenin titizlikle takip edilmesi ve harcın bu süre içinde mutlaka yatırılması hayati önem taşır.
b. Süre Talebinin Gerekliliği: Mahkeme, eksik harcı tespit ettiğinde HMK m. 115/2 uyarınca re'sen süre vermekle yükümlüdür. Ancak, özellikle İşbu Dilekçe'de olduğu gibi (Madde 3), talep artırımı gibi başka bir usuli işlemin yapılması ve buna bağlı harcın tamamlanması gerektiği durumlarda, tarafın bu durumu ve süre ihtiyacını bir dilekçe ile mahkemeye bildirmesi, sürecin kontrol altında tutulması ve olası hak kayıplarının önlenmesi açısından yerinde bir yaklaşımdır. Bu talep, mahkemenin re'sen harekete geçmesini beklemeden, tarafın durumu sahiplendiğini ve yükümlülüğünü yerine getirme niyetinde olduğunu gösterir.
c. Harç Hesaplaması: Eksik harcın doğru hesaplanması önemlidir. Bilirkişi raporuyla belirlenen yeni değer üzerinden (Madde 3, Madde 5) veya ıslah ile artırılan miktar üzerinden Harçlar Kanunu'ndaki oranlara göre hesaplama yapılmalı ve bu miktar mahkeme veznesine yatırılmalıdır. Yanlış veya eksik hesaplama sonucu harcın hala eksik kalması, sürenin kaçırılmasıyla aynı sonucu doğurabilir.
d. Belirsiz Alacak ve Kısmi Davada Durum: Belirsiz alacak davasında (HMK m. 107) alacak belirlendiğinde yapılan talep artırımı harca tabidir. Kısmi davada (HMK m. 109) ise, dava açılırken saklı tutulan alacak kısmının daha sonra talep edilmesi (ek dava veya aynı davada ıslah ile) yine harca tabidir ve eksik harcın tamamlanması gerekir.
SONUÇ
Yargı harçları, adil yargılanma hakkının bir parçası olan mahkemeye erişim hakkı ile yakından ilişkili olmakla birlikte, yargılamanın yürütülmesi için gerekli mali kaynakların sağlanması ve dava disiplini açısından önemli bir usuli müessesedir. Harçların eksik yatırılması durumunda, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Harçlar Kanunu, bu eksikliğin giderilmesi için mahkeme tarafından kesin süre verilmesini öngörmektedir. Eksik harcın süresi içinde tamamlanmaması, davanın usulden reddi gibi ağır bir yaptırımla sonuçlanmaktadır. Özellikle yargılama sırasında ortaya çıkan yeni durumlar (bilirkişi raporu, talep artırımı ihtiyacı vb.) nedeniyle harç ikmali gerektiğinde, tarafların "Eksik Harcın Tamamlatılması İçin Süre Verilmesi Talebi Dilekçesi" gibi bir dilekçe ile mahkemeden proaktif olarak süre talep etmesi, yargılama sürecini etkin bir şekilde takip ettiklerini göstermesi ve olası hak kayıplarını önlemesi bakımından önemlidir. Verilen kesin süreye riayet edilmesi ve harcın tam ve doğru olarak yatırılması, davanın esastan görülüp sonuçlandırılabilmesi için kritik bir öneme sahiptir.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
DAVACI :
VEKİLİ : Av.
DAVALI :
VEKİLİ