- Evliliğin Mutlak Butlanla Geçersizliğinin Tespiti Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
EVLİLİĞİN MUTLAK BUTLANLA GEÇERSİZLİĞİNİN TESPİTİ DAVASINA İLİŞKİN HUKUKİ DEĞERLENDİRME
Türk Medeni Kanunu (TMK) kapsamında evlilik birliğinin kurulması sıkı şekil şartlarına ve maddi geçerlilik koşullarına bağlanmıştır. Kanun koyucu, toplumun temeli olarak kabul edilen aile kurumunu korumak amacıyla, evlenme ehliyetine ve evlenme engellerine ilişkin düzenlemeler getirmiştir. Bu düzenlemelere aykırılık halinde, kurulan evlilik birliğinin hukuki geçerliliği sorgulanır hale gelmekte ve belirli durumlarda "butlan" yaptırımı gündeme gelmektedir. Butlan, evliliğin kanunda öngörülen kurucu veya geçerlilik şartlarından bazılarının eksikliği nedeniyle hukuken geçersiz sayılmasıdır. TMK, butlanı "mutlak butlan" ve "nispi butlan" olmak üzere iki ana kategoriye ayırmıştır. İşbu hukuki değerlendirme, evliliğin mutlak butlanla geçersizliğinin tespiti talebine ilişkin dava süreçlerini, ilgili mevzuatı, doktrin görüşlerini ve dava şartlarını ele almaktadır.
MUTLAK BUTLAN KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ
Mutlak butlan, evlenme anında mevcut olan ve kamu düzenini ilgilendiren, kanunda sınırlı sayıda (numerus clausus) belirtilmiş olan ağır sakatlık halleridir. Bu sakatlık halleri, evliliğin temelini oluşturan unsurlara aykırılık teşkil ettiğinden, herhangi bir süreye tabi olmaksızın ileri sürülebilir ve mahkemece resen (kendiliğinden) dikkate alınır. Mutlak butlan sebepleriyle sakat olan bir evlilik, mahkeme kararıyla iptal edilinceye kadar geçerli bir evliliğin bütün sonuçlarını doğurur (TMK m. 156). Ancak, butlan kararı geçmişe etkili olmaz (ex tunc değil, ex nunc etkilidir); karar kesinleştiği andan itibaren evlilik ortadan kalkar.
MUTLAK BUTLAN SEBEPLERİ (TMK m. 145)
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun 145. maddesi, mutlak butlan sebeplerini sınırlı sayıda belirlemiştir. İşbu Dilekçe'de de bu sebeplere dayanıldığı görülmektedir (Madde II). Bu sebepler şunlardır:
a. Eşlerden Birinin Evlenme Sırasında Evli Olması: Türk hukuk sistemi monogamiyi (tek eşliliği) esas almıştır. TMK m. 130 uyarınca, yeniden evlenmek isteyen kimse, önceki evliliğinin sona ermiş olduğunu ispat etmek zorundadır. Dolayısıyla, evlenme anında taraflardan birinin hukuken geçerli bir evliliğinin devam ediyor olması, sonradan yapılan evliliği mutlak butlanla sakatlar (TMK m. 145/1). Bu durum, nüfus kayıtları gibi kesin delillerle ispatlanabilir (Madde IV.A, Madde 9).
b. Eşlerden Birinin Evlenme Sırasında Sürekli Bir Sebeple Ayırt Etme Gücünden Yoksun Bulunması: Evlenme, hukuki sonuçları ağır olan kişisel bir hukuki işlemdir. Bu nedenle, evlenecek kişinin yaptığı işlemin anlam ve sonuçlarını idrak edebilecek durumda olması, yani ayırt etme gücüne (temyiz kudretine) sahip olması gerekir (TMK m. 125). Ayırt etme gücünden sürekli yoksunluk hali (örneğin ileri derecede zeka geriliği, belirli akıl hastalıkları), evlenme ehliyetini ortadan kaldırır. Evlenme anında bu durumun varlığı, evliliği mutlak butlanla geçersiz kılar (TMK m. 145/2). Bu durumun tespiti genellikle resmi sağlık kurulu raporları ile yapılır (Madde IV.B, Madde 10). Geçici ayırt etme gücü kaybı (alkol, uyuşturucu etkisi vb.) ise nispi butlan sebebidir (TMK m. 149).
c. Eşlerden Birinde Evlenmeye Engel Olacak Derecede Akıl Hastalığı Bulunması: Ayırt etme gücünü sürekli olarak ortadan kaldırmasa dahi, bazı akıl hastalıkları evlenmeye engel teşkil edebilir (TMK m. 133). Kanun, akıl hastalarının ancak hastalıklarının evlenmelerinde tıbbi sakınca bulunmadığı resmi sağlık kurulu raporuyla anlaşıldığı takdirde evlenebileceklerini düzenlemiştir. Evlenme anında mevcut olan ve evlenmeye engel nitelikteki bir akıl hastalığının varlığı, resmi sağlık kurulu raporuyla tespit edilmemiş veya edilememişse, bu durum mutlak butlan sebebidir (TMK m. 145/3). Bu sebep, ayırt etme gücü yoksunluğundan farklıdır; kişi ayırt etme gücüne sahip olsa bile, evliliğin gerektirdiği sorumlulukları taşıyamayacak veya diğer eş ve çocuklar için tehlike arz edecek bir akıl hastalığına sahip olabilir (Madde IV.C, Madde 10).
d. Eşler Arasında Evlenmeye Engel Olacak Derecede Hısımlığın Bulunması: Kanun, ahlaki ve neslin sağlığı gibi gerekçelerle belirli derecedeki hısımlar arasında evlenmeyi yasaklamıştır. TMK m. 129'da sayılan hısımlık dereceleri şunlardır:
i. Üstsoy ile altsoy arasında (anne/baba ile çocukları/torunları); kardeşler arasında; amca, dayı, hala ve teyze ile yeğenleri arasında.
ii. Kayın hısımlığı meydana getirmiş olan evlilik sona ermiş olsa bile, eşlerden biri ile diğerinin üstsoyu veya altsoyu arasında (örneğin, damadın eski kayınvalidesi ile evlenmesi).
iii. Evlat edinen ile evlatlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında.
Bu yasaklara rağmen yapılan evlilikler mutlak butlanla sakattır (TMK m. 145/4). Hısımlık durumu, nüfus kayıtları ve gerektiğinde DNA testi gibi delillerle ispatlanabilir (Madde IV.D, Madde 9).
DAVA SÜRECİ VE USUL HUKUKU
a. Davacılar: Mutlak butlan davası, kamu düzenini ilgilendirdiği için sadece eşler tarafından değil, Cumhuriyet savcısı veya ilgili herhangi bir menfaat sahibi tarafından da açılabilir (TMK m. 146). İlgili menfaat sahibi, butlan kararından hukuki yarar sağlayacak olan kişidir (örneğin, mirasçılar).
b. Davalılar: Dava, sağ olan eşlere karşı birlikte açılır. Eğer dava Cumhuriyet savcısı veya ilgili bir menfaat sahibi tarafından açılıyorsa, her iki eş de davalı konumunda olur. Eşlerden biri ölmüşse, dava sağ kalan eşe ve ölen eşin mirasçılarına karşı açılabilir.
c. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Evliliğin butlanı davalarında görevli mahkeme Aile Mahkemeleridir (4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun m. 4). Yetkili mahkeme ise, genel yetki kuralı gereğince davalının veya davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesi veya eşlerin son altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir (TMK m. 168 hükmü kıyasen uygulanabilir, HMK m. 6).
d. Hak Düşürücü Süre ve Zamanaşımı: Mutlak butlan davası, kamu düzenine ilişkin olması nedeniyle herhangi bir hak düşürücü süreye veya zamanaşımına tabi değildir (Madde III.1). Evlilik devam ettiği sürece ve hatta sona erdikten sonra dahi (menfaat bulunması halinde) bu dava açılabilir.
e. Yargılama Usulü ve Deliller: Dava, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda (HMK) düzenlenen yazılı yargılama usulüne tabidir. Davacı, dilekçesinde dayandığı mutlak butlan sebebini veya sebeplerini açıkça belirtmeli ve bu iddialarını ispatlayacak delilleri sunmalıdır (Madde IV, Delil Listesi ve Ekler). Başlıca deliller şunlar olabilir:
i. Nüfus kayıtları (evlilik, önceki evlilik, hısımlık durumunun tespiti için) (Madde 9).
ii. Resmi sağlık kurulu raporları (ayırt etme gücü yoksunluğu, evlenmeye engel akıl hastalığı tespiti için) (Madde 10).
iii. Tanık beyanları (olaylar ve durumlar hakkında bilgi vermek üzere) (Madde 1).
iv. Bilirkişi incelemesi (teknik veya özel bilgi gerektiren durumlarda) (Madde 2).
v. Yemin, isticvap gibi diğer yasal deliller (Madde 4, Madde 6).
vi. Uzman görüşü (HMK m. 293) (Madde 5).
f. Adli Yardım: Dava masraflarını karşılayacak maddi gücü bulunmayan taraf, HMK m. 334 vd. hükümleri uyarınca adli yardım talebinde bulunabilir. Talebin kabulü halinde, kişi yargılama harç ve giderlerinden geçici olarak muaf tutulur (Madde VII, Madde 20.2).
MUTLAK BUTLAN KARARININ SONUÇLARI
a. Genel Kural: Mahkemece evliliğin mutlak butlanına karar verilmesi halinde, bu karar kesinleştiği andan itibaren evlilik ortadan kalkar. Ancak, butlan kararı geriye yürümez (TMK m. 156). Bu, evliliğin butlanına karar verilinceye kadar geçerli bir evliliğin tüm sonuçlarını doğurduğu anlamına gelir.
b. İyi Niyetli Eşin Durumu: Evlenirken butlan sebebini bilmeyen veya bilecek durumda olmayan eş "iyi niyetli" sayılır. İyi niyetli eşin bu evlilikle kazandığı kişisel durumu (örneğin, kadının eşinin soyadını alması, vatandaşlık kazanması gibi) korunur (TMK m. 157/1).
c. Çocukların Durumu: Butlanına karar verilen bir evlilikten doğan çocuklar, ana ve baba iyi niyetli olmasalar bile evlilik içinde doğmuş sayılırlar (TMK m. 157/2). Çocukların velayeti ve kişisel ilişkiler konusunda boşanma hükümleri uygulanır (TMK m. 157/3).
d. Maddi ve Manevi Sonuçlar: Mal rejiminin tasfiyesi, tazminat ve nafaka talepleri açısından da boşanmaya ilişkin hükümler kıyasen uygulanır (TMK m. 158). İyi niyetli eşin, diğer eşten maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı saklıdır.
DİLEKÇE VE DAVA SÜRECİNE İLİŞKİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
a. Vakıaların Somutlaştırılması: Dava dilekçelerinde, dayanılan her bir mutlak butlan sebebine ilişkin vakıaların ayrıntılı ve somut bir şekilde açıklanması, ispatı kolaylaştırır. Örneğin, mevcut evlilik iddiası varsa, önceki evliliğin tarihi, yeri ve halen devam ettiğine dair bilgiler; ayırt etme gücü yoksunluğu veya akıl hastalığı iddiası varsa, bu durumu gösteren somut olaylar, teşhisler ve gözlemler belirtilmelidir. İşbu Dilekçe'nin "ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" (Madde IV) bölümünde bu detaylandırmanın yapılması gerekmektedir.
b. Delillerin İlgisi: Sunulan veya celbi istenen delillerin (Madde 23), iddia edilen butlan sebebiyle doğrudan ilgili olması ve bu sebebi ispata elverişli olması önemlidir. Örneğin, Nüfus Kaydı delilinin hangi butlan sebebini (mevcut evlilik mi, hısımlık mı) ispata yaradığı açıkça belirtilmelidir (Madde 9). Sağlık Kurulu Raporu'nun hangi iddiayı (ayırt etme gücü yoksunluğu mu, akıl hastalığı mı) desteklediği netleştirilmelidir (Madde 10).
c. Cumhuriyet Savcısının Katılımı: Mutlak butlan davaları kamu düzenini ilgilendirdiğinden, davanın Cumhuriyet savcısına ihbar edilmesi yasal bir zorunluluktur. Savcı, davaya fer'i müdahil olarak katılabilir veya kendisi de dava açabilir. Yargılama sürecinde bu husus mahkemece gözetilecektir.
SONUÇ
Evliliğin mutlak butlanla geçersizliğinin tespiti davası, Türk Medeni Kanunu'nda düzenlenen, evlilik birliğinin temelini sarsan ağır sakatlık hallerinin varlığı durumunda açılabilen, kamu düzenini ilgilendiren önemli bir dava türüdür. TMK m. 145'te sayılan sınırlı sebeplerden birinin varlığı halinde, ilgililer veya Cumhuriyet savcısı tarafından, herhangi bir süreye tabi olmaksızın bu dava açılabilir. Davanın kabulü halinde evlilik, karar anından itibaren ortadan kalkmakla birlikte, iyi niyetli eşin ve çocukların durumu özel hükümlerle korunmaktadır. Yargılama sürecinde, iddiaların somut vakıalarla desteklenmesi ve uygun delillerle ispatlanması büyük önem taşımaktadır. İşbu Dilekçe, mutlak butlan sebeplerine dayanarak bir dava açma iradesini ortaya koymakta olup, yargılama sürecinde ileri sürülen iddiaların HMK çerçevesinde ispatlanması gerekecektir.
T.C.
...
AİLE MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Evliliğin butlan sebebiyle iptali talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
Taraflar _._.20_ tarihinde evlenmiştir.
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Davalı evlenme sırasında bir başkasıyla evlidir.
2. Davalı evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksundur.
3. Davalıda evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı mevcuttur.
4. Eşler arasında evlenmeye engel olacak derece hısımlık mevcuttur.
5. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
Mutlak butlan davasını açmak herhangi bir hak düşürücü süreye tabi değildir.
1. ...
IV. ESASA İLİŞKİN VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. Davalının Evlenme Sırasında Bir Başkasıyla Evli Olmasına İlişkin Açıklamalar:
1. Evliliğin gerçekleşmiş olduğu tarih itibariyle eşlerden ... bir başkasıyla evlidir.
2. TMK m.145'e göre söz konusu durum evliliğin butlanı sebebidir.
3. ...
B. Davalının Evlenme Sırasında Sürekli Bir Sebeple Ayırt Etme Gücünden Yoksun Olmasına İlişkin Açıklamalar:
1. Evliliğin gerçekleşmiş olduğu tarihte eşlerden ...'nın sürekli bir sebeple ayıt etme gücü bulunmamaktadır.
2. TMK m.145'e göre söz konusu durum evliliğin butlanı sebebidir.
&nb