- Talep Dilekçesi Boş Taslak
- Talep Sonucu
HUKUK YARGILAMASINDA DAVA DİLEKÇESİNİN UNSURLARI VE İŞLEVİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Türk hukuk sisteminde, medeni usul hukukunun temelini oluşturan dava, hak arama özgürlüğünün somut bir tezahürüdür. Dava yoluyla, kişiler arasındaki uyuşmazlıkların yargı organları aracılığıyla çözümlenmesi amaçlanır. Bu sürecin başlangıcını teşkil eden ve davanın adeta yol haritasını çizen belge ise dava dilekçesidir. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), dava dilekçesinin taşıması gereken unsurları, şekil şartlarını ve yargılamadaki önemini detaylı bir şekilde düzenlemiştir. İşbu makalede, Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümleri ve doktrindeki görüşler ışığında, bir dava dilekçesinin temel unsurları, işlevi ve yargılama sürecindeki rolü incelenecek, bu kapsamda genel bir hukuk talep dilekçesi taslağının yapısı değerlendirilecektir.
1. DAVA DİLEKÇESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE ÖNEMİ
Dava dilekçesi, davacının, mahkemeden hukuki koruma talep ettiği ve bu talebinin dayandığı vakıaları, hukuki sebepleri ve delilleri içerir şekilde düzenlediği yazılı bir belgedir. HMK m. 118/1 uyarınca dava, dava dilekçesinin kaydedildiği tarihte açılmış sayılır. Bu hüküm, dava dilekçesinin sadece bir talep beyanı olmadığını, aynı zamanda davanın açılması gibi önemli bir usuli işleme vücut verdiğini göstermektedir.
Dava dilekçesi, yargılamanın sınırlarını belirlemesi açısından da kritik bir öneme sahiptir. HMK m. 24/1’de düzenlenen “Tasarruf İlkesi” gereğince, hâkim, tarafların talep sonuçlarıyla bağlıdır; ondan fazlasına veya başka bir şeye karar veremez. Aynı şekilde HMK m. 25/1’de düzenlenen “Taraflarca Getirilme İlkesi” uyarınca, kanunda öngörülen istisnalar dışında, hâkim, iki taraftan birinin söylemediği şeyi veya vakıaları kendiliğinden dikkate alamaz ve onları hatırlatabilecek davranışlarda dahi bulunamaz. Bu ilkeler, davacının dilekçesinde ileri sürdüğü vakıaların ve talep sonucunun, yargılamanın konusunu ve sınırlarını çizdiğini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla, eksiksiz ve usulüne uygun hazırlanmış bir dava dilekçesi, davanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve hak kayıplarının önlenmesi bakımından elzemdir.
2. HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU'NA GÖRE DAVA DİLEKÇESİNİN ZORUNLU UNSURLARI
HMK m. 119, dava dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurları şu şekilde sıralamıştır:
a. Mahkemenin adı. (HMK m. 119/1-a)
b. Davacı ile davalının adı, soyadı ve adresleri. (HMK m. 119/1-b)
c. Varsa, tarafların kanuni temsilcilerinin ve davacı vekilinin adı, soyadı ve adresleri. (HMK m. 119/1-c)
d. Davacının kimlik numarası. (HMK m. 119/1-ç)
e. Davanın konusu ve malvarlığı haklarına ilişkin davalarda, dava konusunun değeri. (HMK m. 119/1-d)
f. Davacının iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında açık özetleri. (HMK m. 119/1-e)
g. İddia edilen her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceği. (HMK m. 119/1-f)
h. Dayanılan hukuki sebepler. (HMK m. 119/1-g)
i. Açık bir şekilde talep sonucu. (HMK m. 119/1-ğ)
j. Davacının, varsa kanuni temsilcisinin veya vekilinin imzası. (HMK m. 119/1-h)
Bu unsurlardan bazılarının eksikliği durumunda, HMK m. 119/2 devreye girer. Buna göre, (a), (d), (e), (f), (g), (ğ) ve (h) bentleri dışındaki hususların eksik olması halinde, hâkim davacıya eksikliği tamamlaması için bir haftalık kesin süre verir. Bu süre içinde eksikliğin tamamlanmaması halinde dava açılmamış sayılır. Ancak (a), (d), (e), (f), (g), (ğ) ve (h) bentlerinde sayılan unsurlardan birinin veya birkaçının eksikliği halinde davanın doğrudan açılmamış sayılmasına karar verilemez; bu durumda da hâkimin bir haftalık kesin süre vermesi, eksikliğin giderilmemesi halinde davanın açılmamış sayılmasına karar vermesi gerekir. Bu düzenleme, usul ekonomisi ilkesi ve hak arama özgürlüğünün korunması amacına hizmet etmektedir.
3. DAVA DİLEKÇESİ TASLAĞININ HMK M. 119 KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
İşbu Dilekçe, HMK m. 119'da belirtilen temel unsurları içerecek şekilde bir yapı sunmaktadır.
a. Mahkemenin Adı: Dilekçenin başında "T.C. ... HUKUK MAHKEMESİNE" şeklinde yer alan başlık, HMK m. 119/1-a bendinde aranan "mahkemenin adı" unsuruna karşılık gelmektedir. Davanın türüne (Asliye Hukuk, Sulh Hukuk, Aile, İş, Ticaret vb.) ve yerine göre bu kısım doldurulmalıdır. Görevli ve yetkili mahkemenin doğru tespiti, davanın usulden reddedilmemesi için hayati önem taşır. Görev, dava konusunun değeri veya niteliğine göre davanın hangi tür mahkemede görüleceğini (HMK m. 1-4); yetki ise coğrafi olarak hangi yerdeki görevli mahkemenin davaya bakacağını ifade eder (HMK m. 5 vd.). Genel yetkili mahkeme, davalının dava tarihindeki yerleşim yeri mahkemesidir (HMK m. 6). Ancak kanunda özel yetki kuralları da düzenlenmiştir.
b. Taraflar ve Temsilciler/Vekiller: "DAVACI", "DAVALI", "VEKİLİ" başlıkları altında tarafların ve varsa vekillerinin kimlik ve adres bilgilerinin yazılacağı alanlar bulunmaktadır (HMK m. 119/1-b, c). Gerçek kişiler için ad, soyad, T.C. kimlik numarası ve adres; tüzel kişiler için unvan ve adres bilgileri eksiksiz yazılmalıdır. Davacının T.C. kimlik numarasının belirtilmesi HMK m. 119/1-ç uyarınca zorunludur. Tarafların dava ehliyetine (medeni hakları kullanma ehliyeti - TMK m. 9 vd.) sahip olması gerekir. Ehliyetsiz kişilerin davada kanuni temsilcileri (veli, vasi) tarafından temsil edilmesi zorunludur (HMK m. 51-52). Davanın vekil aracılığıyla takip edilmesi halinde, vekilin avukat olması ve usulüne uygun düzenlenmiş bir vekaletnameye sahip olması gerekir (Avukatlık Kanunu m. 35, HMK m. 71 vd.). Vekaletnamenin aslının veya onaylı örneğinin dilekçeye eklenmesi veya ilk duruşmada ibraz edilmesi beklenir (HMK m. 76).
c. Davanın Konusu: "KONU" başlığı, HMK m. 119/1-d bendinde yer alan "davanın konusu" unsuruna tekabül eder. Bu bölümde, davanın ne hakkında olduğu (örneğin, alacak davası, tapu iptali ve tescil davası, boşanma davası vb.) ve malvarlığı haklarına ilişkin davalarda dava konusunun değeri (harca esas değer) belirtilmelidir. Dava konusunun değeri, yargılama harç ve giderlerinin hesaplanması ve kanun yolu sınırlarının belirlenmesi açısından önemlidir.
d. Açıklamalar (Vakıalar): "AÇIKLAMALAR" bölümü (Madde 1), HMK m. 119/1-e bendinde istenen "davacının iddiasının dayanağı olan bütün vakıaların sıra numarası altında açık özetleri"nin yazılacağı yerdir. Bu bölüm, davanın temelini oluşturur. Davacı, talebini haklı kılan olayları, yani vakıaları, birbiriyle bağlantılı, açık, anlaşılır ve çelişkisiz bir şekilde anlatmalıdır. Vakıaların hangi delillerle ispat edileceğinin de bu bölümde veya ayrı bir başlık altında belirtilmesi gerekir (HMK m. 119/1-f). Taraflarca getirilme ilkesi gereği, hâkim kural olarak davacının bildirmediği vakıaları kendiliğinden araştıramaz. Bu nedenle, iddiayı ispata yarayacak tüm önemli vakıaların eksiksiz olarak dilekçede yer alması büyük önem taşır.
e. Hukuki Sebepler: İşbu Dilekçe'de ayrı bir "Hukuki Sebepler" başlığı bulunmamakla birlikte, bu unsur HMK m. 119/1-g'de zorunlu olarak sayılmıştır. Davacının dayandığı vakıaları hukuki açıdan temellendiren kanun maddeleri, yönetmelikler, içtihatlar gibi hukuki dayanaklar bu bölümde veya açıklamalar bölümü içinde belirtilmelidir. Ancak HMK m. 33 uyarınca "hukukun uygulanması" hâkime ait bir görev olduğundan (Iura Novit Curia), hukuki sebeplerin hiç gösterilmemesi veya yanlış gösterilmesi, dilekçenin diğer unsurları tamamsa, tek başına davanın reddi sebebi değildir. Hâkim, tarafların bildirdiği vakıalara göre uygulanacak hukuk kurallarını re'sen tespit eder ve uygular. Yine de hukuki sebeplerin gösterilmesi, davanın mahkeme tarafından daha kolay anlaşılmasına ve davalının savunma hakkını daha etkin kullanmasına yardımcı olur. Bu nedenle, ilgili mevzuat maddelerinin Açıklamalar bölümünün sonunda veya ayrı bir başlık altında belirtilmesi yerinde olacaktır.
f. Deliller: İşbu Dilekçe'de ayrı bir "Deliller" başlığı olmamasına rağmen, HMK m. 119/1-f, iddia edilen her bir vakıanın hangi delillerle ispat edileceğinin dilekçede gösterilmesini zorunlu kılar. Deliller, Açıklamalar bölümünde ilgili vakıayla ilişkilendirilerek veya dilekçenin sonunda ayrı bir başlık altında (örneğin, "DELİLLERİMİZ") liste halinde sunulabilir. Deliller arasında tanık beyanları, bilirkişi incelemesi, keşif, yemin, belgeler (senet, fatura, yazışma vb.), ses ve görüntü kayıtları gibi HMK ve diğer kanunlarda sayılan ispat araçları yer alabilir (HMK m. 187 vd.). Hangi vakıanın hangi delille ispat edileceğinin açıkça belirtilmesi, yargılamanın etkinliği açısından önemlidir. Dilekçede delil olarak dayanılan belgelerin asıllarının veya onaylı örneklerinin de dilekçeye eklenmesi (EKLER bölümünde belirtilerek) veya mahkemenin talebi üzerine sunulması gerekir (HMK m. 121).
g. Talep Sonucu: "TALEP SONUCU" bölümü (Madde 1), HMK m. 119/1-ğ bendinde aranan "açık bir şekilde talep sonucu" unsurunu karşılar. Davacının mahkemeden neye karar verilmesini istediği net, açık ve tereddüde yer bırakmayacak şekilde bu bölümde ifade edilmelidir. Talepler (örneğin, belirli bir miktar alacağın faiziyle birlikte tahsili, taşınmazın tescili, sözleşmenin iptali vb.) sıra numarası altında belirtilebilir. Hâkim, talep sonucu ile bağlı olduğundan (HMK m. 24), bu bölümün eksiksiz ve doğru bir şekilde kaleme alınması hayati önemdedir. "Fazlaya ilişkin talep ve delil sunma haklarımız saklı kalmak üzere" ifadesi (Talep Sonucu Başlangıcı), genellikle kısmi veya belirsiz alacak davalarında kullanılır. Belirsiz alacak davasında (HMK m. 107), alacağın miktarının veya değerinin davanın açıldığı anda tam olarak belirlenemediği durumlarda, davacı, asgari bir miktar veya değer üzerinden dava açarak, yargılama sırasında belirlenecek olan alacağın tamamı için talepte bulunabilir ve zamanaşımını tüm alacak için kesmiş olur. Kısmi davada ise (HMK m. 109), talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, sadece bir kısmı dava edilebilir. Ancak kısmi davada fazlaya ilişkin hakların saklı tutulması, saklı tutulan kısım için zamanaşımını kesmez. Bu ifadenin hangi amaçla kullanıldığı ve davanın niteliği (kısmi dava, belirsiz alacak davası) dilekçenin Açıklamalar bölümünde netleştirilmelidir.
h. İmza ve Tarih: Dilekçenin sonunda yer alan tarih ve "DAVACI VEKİLİ Av. ..." kısmı ile imza alanı (Madde 1), HMK m. 119/1-h bendinde zorunlu kılınan imzayı ifade eder. Dava, davacı asil tarafından açılıyorsa davacının, vekil tarafından açılıyorsa vekilin imzası bulunmalıdır. Elektronik ortamda UYAP üzerinden gönderilen dilekçelerde güvenli elektronik imza kullanılır (HMK m. 445). İmzasız dilekçe geçerli değildir ve bu eksikliğin verilen sürede giderilmemesi halinde dava açılmamış sayılır.
i. Ekler: "EKLER" bölümü (Madde 1), dilekçede dayanılan ve delil olarak sunulan belgelerin listelendiği yerdir (HMK m. 121). Vekaletname, faturalar, sözleşmeler, ihtarname örnekleri gibi belgeler burada numaralandırılarak belirtilir ve dilekçeye eklenir.
4. DİKKATE ALINMASI GEREKEN DİĞER HUSUSLAR VE DAVA UNSURLARI
a. Hukuki Yarar: Dava açmakta hukuki yararın bulunması, HMK m. 114/1-h uyarınca bir dava şartıdır. Davacının, mahkemeden hukuki koruma istemekte güncel, meşru ve korunmaya değer bir menfaatinin olması gerekir. Mahkeme, davanın her aşamasında hukuki yararın varlığını re'sen gözetir. Hukuki yarar yoksa dava, usulden reddedilir. Bu unsurun varlığı, genellikle Açıklamalar bölümünde ortaya konulan vakıalar ve talep sonucu ile kendini gösterir.
b. Kesin Hüküm Bulunmaması (Derdestlik): Aynı davanın daha önceden açılmış ve halen görülmekte olmaması (derdestlik, HMK m. 114/1-ı) ve aynı konuda daha önce verilmiş kesin bir hüküm bulunmaması (kesin hüküm, HMK m. 114/1-i) da dava şartlarındandır. Mahkeme bu hususları da re'sen dikkate alır.
c. Harç ve Giderler: Dava açılırken Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve Harçlar Kanunu uyarınca gerekli harçların ve gider avansının mahkeme veznesine yatırılması gerekmektedir (HMK m. 120). Bu husus yerine getirilmezse, mahkeme eksikliğin tamamlanması için süre verir, tamamlanmazsa dava açılmamış sayılır.
5. SONUÇ
Dava dilekçesi, adli yargılama sürecinin temel taşıdır. Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda belirtilen şekil ve içerik unsurlarına uygun olarak, iddia edilen vakıaları, hukuki dayanakları, delilleri ve talep sonucunu açık, net ve eksiksiz bir şekilde ortaya koymalıdır. İşbu Dilekçe, bu unsurları içerecek genel bir çerçeve sunmakla birlikte, her somut olayın özelliğine göre "Açıklamalar", "Deliller", "Hukuki Sebepler" ve "Talep Sonucu" gibi bölümlerinin dikkatle ve özenle doldurulması gerekmektedir. Dilekçenin hazırlanmasında gösterilecek titizlik, yargılamanın sağlıklı ilerlemesi, hak kayıplarının önlenmesi ve adil bir karara ulaşılması bakımından büyük önem arz etmektedir. Dilekçede yer alan her bir unsur, davanın esasına etki edebilecek ve yargılamanın seyrini değiştirebilecek niteliktedir. Bu nedenle, dava dilekçesi hazırlanırken mevzuat hükümleri, güncel içtihatlar ve doktrindeki görüşler dikkate alınmalıdır.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
ESAS NO : /
DAVACI :
VEKİLİ : Av.
DAVALI :
VEKİLİ