- İhtiyati Haciz Talebi
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
ÖLÜMLÜ VE YARALAMALI TRAFİK KAZALARINDAN KAYNAKLANAN ALACAKLAR İÇİN İHTİYATİ HACİZ TALEPLERİNİN HUKUKİ DEĞERLENDİRİLMESİ
GİRİŞ
Trafik kazaları, maalesef sıkça karşılaşılan ve neticesinde ölüm, yaralanma gibi ağır sonuçlar doğurabilen olaylardır. Bu tür kazalar sonucunda mağdurlar veya hak sahipleri, maddi ve manevi zararlarının tazmini amacıyla hukuki yollara başvurmaktadırlar. Ancak, dava sürecinin uzunluğu ve borçluların bu süreçte malvarlıklarını kaçırma ihtimali, alacaklıların haklarına kavuşmasını riske atabilmektedir. İşte bu noktada, geçici hukuki koruma tedbirlerinden biri olan ihtiyati haciz kurumu devreye girmektedir. İşbu makalede, ölümlü ve yaralamalı trafik kazalarından kaynaklanan tazminat alacaklarının güvence altına alınması amacıyla başvurulan ihtiyati haciz talepleri, ilgili mevzuat, doktrin görüşleri ve yargı uygulamaları ışığında etraflıca incelenecektir.
1. İHTİYATİ HACZİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE MEVZUAT DAYANAKLARI
İhtiyati haciz, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 257. ve devamı maddelerinde düzenlenen, para alacaklarına ilişkin mevcut veya müstakbel bir takibin sonucunun güvence altına alınması amacıyla mahkeme kararıyla borçlunun malvarlığına önleyici nitelikte el konulmasını sağlayan bir geçici hukuki koruma tedbiridir. Amacı, alacaklının, ileride alması muhtemel olan ilamın icrası sırasında borçlunun mallarını kaçırmış olması riskine karşı korunmasıdır.
Ölümlü ve yaralamalı trafik kazalarından kaynaklanan ihtiyati haciz taleplerinin hukuki dayanaklarını başlıca şu mevzuat hükümleri oluşturmaktadır:
a. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK): Özellikle "İhtiyati Haciz" başlıklı Onuncu Bap altında yer alan madde 257 (İhtiyati Haciz Şartları), madde 258 (İhtiyati Haciz Kararı), madde 259 (Teminat), madde 260 (İhtiyati Haciz Kararının Muhtevası), madde 261 (İhtiyati Haciz Kararının İcrası) ve devamı maddeleri temel düzenlemelerdir.
b. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK): Haksız fiil sorumluluğunu düzenleyen madde 49 vd., özellikle trafik kazasından doğan maddi ve manevi tazminat taleplerinin hukuki temelini oluşturur. Ölüm ve bedensel zararları düzenleyen madde 53 vd. hükümleri, talep edilebilecek zarar kalemlerinin belirlenmesinde esas alınır. Motorlu araç işletenin sorumluluğu (TBK md. 64 vd.) da uygulama alanı bulabilir.
c. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK): İşletenin hukuki sorumluluğu (md. 85 vd.), Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (md. 91 vd.) gibi özel hükümler içerir ve trafik kazalarından doğan sorumluluk rejimini detaylandırır.
d. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): Geçici hukuki korumaların genel prensipleri (md. 389 vd.), delillerin sunulması (işbu Dilekçe, Madde 8, Madde 9), görevli ve yetkili mahkeme gibi usuli konularda uygulama alanı bulur. İhtiyati haciz, niteliği itibarıyla bir dava olmadığından, ihtiyati haciz taleplerinde HMK'nın dava şartları değil, İİK'daki özel şartlar aranır.
2. İHTİYATİ HACİZ ŞARTLARI
İİK madde 257 uyarınca, bir alacaklının ihtiyati haciz talebinde bulunabilmesi için kural olarak aşağıdaki şartların birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir:
a. Alacağın Para Alacağı Olması: İhtiyati haciz, yalnızca para (veya teminat) alacakları için talep edilebilir. Trafik kazasından doğan maddi tazminat (tedavi giderleri, çalışma gücü kaybı, destekten yoksun kalma tazminatı vb.) ve manevi tazminat talepleri nitelikleri gereği para alacağıdır.
b. Alacağın Rehinle Temin Edilmemiş Olması: Alacak, bir rehin hakkı (taşınır rehni, ipotek vb.) ile güvence altına alınmışsa, kural olarak ihtiyati haciz talep edilemez. Ancak, rehin tutarının alacağı karşılamayacağı tahmin ediliyorsa, aşan kısım için ihtiyati haciz istenebilir. Trafik kazası alacakları genellikle rehinle temin edilmemiş alacaklardır.
c. Alacağın Vadesinin Gelmiş Olması (Kural): İİK md. 257/1'e göre, ihtiyati haciz istenebilmesi için alacağın vadesinin gelmiş olması (muaccel olması) gerekir. Haksız fiillerde, zarar ve fail öğrenildiği anda alacak muaccel hale gelir. Trafik kazalarında genellikle olay anında zarar meydana geldiği ve sorumlular (kaza raporu vb. ile) kısa sürede belirlenebildiği için bu şart genellikle sağlanır.
d. Vadesi Gelmemiş Borçlarda İhtiyati Haciz (İstisna): İİK md. 257/2, vadesi gelmemiş borçlar için hangi hallerde ihtiyati haciz istenebileceğini saymıştır:
i. Borçlunun muayyen yerleşim yeri yoksa.
ii. Borçlu taahhütlerinden kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemeye, kaçırmaya veya kendisi kaçmaya hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlal eden hileli işlemlerde bulunursa.
Bu durumlarda, alacağın henüz vadesi gelmemiş olsa bile, alacağın tehlikede olduğu varsayılarak ihtiyati haciz talep edilebilir. Trafik kazası sonrası sorumluların mal kaçırma eğiliminde olduğuna dair emareler varsa (örneğin, üzerine kayıtlı malvarlığını devretmesi gibi), bu hükme dayanılabilir (Madde 4).
e. Yaklaşık İspat: İhtiyati haciz talebinde bulunan alacaklı, alacağının varlığını ve ihtiyati haciz sebeplerini (vadenin geldiği veya İİK 257/2'deki hallerin varlığı) tam olarak değil, "yaklaşık olarak" ispat etmekle yükümlüdür (HMK md. 390/3 kıyasen uygulanır). Bu, mahkemede alacağın ve şartların varlığına dair kuvvetli bir kanaat uyandırmak anlamına gelir. Trafik kazalarında; kaza tespit tutanağı, hastane raporları (epikriz, adli tıp raporu), sigorta poliçeleri, savcılık soruşturma dosyası gibi belgeler yaklaşık ispat için önemli delillerdir (Madde 9).
3. İHTİYATİ HACİZ USULÜ
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: İhtiyati haciz talepleri, uyuşmazlığın esası hakkında görevli ve yetkili olan mahkemeden istenir. Trafik kazalarından kaynaklanan tazminat davalarında görevli mahkeme genellikle Asliye Hukuk Mahkemesi'dir (veya ticari nitelik taşıyorsa Asliye Ticaret Mahkemesi). Yetkili mahkeme ise HMK'daki genel ve özel yetki kurallarına göre belirlenir (davalının yerleşim yeri, haksız fiilin işlendiği yer, zararın meydana geldiği yer, sigorta şirketinin merkezi veya şubesinin bulunduğu yer mahkemeleri yetkili olabilir).
b. Talep ve Dilekçe İçeriği: İhtiyati haciz, kural olarak bir dilekçe ile talep edilir (İşbu Dilekçe). Dilekçede alacaklı, borçlu, alacağın dayanağı (trafik kazası olayı, Madde 1), alacak miktarı (Madde 3), ihtiyati haciz sebepleri (vadenin geldiği, mal kaçırma riski vb., Madde 4) ve hangi malların haczinin istendiği belirtilmelidir. Alacağın ve ihtiyati haciz sebeplerinin varlığına delil teşkil eden belgeler de dilekçeye eklenmelidir (Madde 8, Madde 9).
c. Teminat: İİK md. 259 uyarınca, ihtiyati haciz isteyen alacaklı, hacizde haksız çıktığı takdirde borçlunun ve üçüncü kişilerin bu yüzden uğrayacakları zararlara karşılık teminat göstermekle yükümlüdür. Ancak, alacak bir ilama dayanıyorsa teminat aranmaz. İlama dayanmayan (örneğin haksız fiilden kaynaklanan) taleplerde kural olarak teminat aranır. Mahkeme, işin durumuna göre teminatsız ihtiyati hacze karar verebilir (Talep Sonucu 1). Uygulamada, özellikle haksız fiil alacaklarında mahkemeler genellikle %10-15 oranında nakdi veya muteber banka teminat mektubu şeklinde teminat yatırılmasını şart koşarlar. İşbu Dilekçe'de öncelikle teminatsız, olmazsa teminatlı karar verilmesi talep edilmiştir (Madde 5, Talep Sonucu 1).
d. Karar: Mahkeme, sunulan dilekçe ve delilleri inceleyerek talebin kabulüne veya reddine karar verir. İhtiyati haciz talepleri genellikle dosya üzerinden ve karşı taraf dinlenmeden karara bağlanır (Talep Sonucu 1). Bu durum, tedbirin amacına ulaşması için gereklidir. Mahkeme, talebi kabul ederse, hangi miktar için ve hangi şartlarla (teminatlı/teminatsız) ihtiyati hacze karar verdiğini kararında belirtir.
e. Kararın İcrası: Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren on gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki veya borçlunun mallarının bulunduğu yerdeki icra dairesinden kararın infazını istemek zorundadır (İİK md. 261). Aksi halde ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar. İcra dairesi, karara istinaden borçlunun gösterilen mallarına (taşınır, taşınmaz, banka hesapları, üçüncü kişilerdeki hak ve alacaklar vb., Talep Sonucu 1) haciz koyar.
f. Tamamlama Merasimi: İhtiyati haciz kararının icrasından sonra alacaklının, yedi gün içinde takip talebinde bulunması (icra takibi veya dava açma) gerekir (İİK md. 264). Aksi takdirde ihtiyati haciz hükümsüz kalır.
4. TRAFİK KAZALARINDA ÖZGÜN DURUMLAR VE İŞBU DİLEKÇE BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRME
a. Sorumluların Belirlenmesi: Trafik kazalarında sürücü, araç sahibi, işleten (KTK md. 85) ve Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortacısı (KTK md. 91) müteselsilen sorumlu olabilirler. İşbu Dilekçe'de borçlu olarak kimlerin gösterildiği önemlidir. Sigorta şirketinin sorumluluğu poliçe limiti ile sınırlıdır (Madde 2).
b. Sigorta Limitinin Aşılması: Özellikle ağır yaralanmalı veya ölümlü kazalarda, mağdurların veya hak sahiplerinin gerçek zararı, Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası poliçe limitini aşabilmektedir. İşbu Dilekçe'de de bu duruma işaret edilmektedir (Madde 2). Bu durumda, limiti aşan kısım için diğer sorumlulara (sürücü, işleten vb.) karşı ihtiyati haciz talebinde bulunulması mümkündür ve hakların korunması açısından önemlidir (Madde 4).
c. Zarar Miktarının Belirlenmesi: İhtiyati haciz talebinde bulunulurken talep edilecek alacak miktarının (ihtiyati haciz değeri) yaklaşık olarak belirlenmesi gerekir (Talep Sonucu 1). Bu miktar, kaza sonrası oluşan tedavi giderleri, geçici/kalıcı iş göremezlik zararı, destekten yoksun kalma zararı ve manevi tazminat gibi kalemler göz önünde bulundurularak hesaplanır. İşbu Dilekçe'de zarar kalemlerinin ve tutarlarının ayrıca belirtildiği ifade edilmiştir (Madde 3). Bu hesaplamanın dayanakları (aktüerya raporu, bilirkişi görüşü, emsal kararlar vb.) yaklaşık ispatı güçlendirir.
d. Teminatsız Karar Talebi: İşbu Dilekçe'de öncelikle teminatsız ihtiyati haciz kararı verilmesi talep edilmiştir (Madde 5, Talep Sonucu 1). Haksız fiilden kaynaklanan alacaklarda teminatsız karar verilmesi istisnai olup, mahkemenin takdirindedir. Alacaklının mali durumu, zararın büyüklüğü, borçlunun mal kaçırma ihtimalinin yüksekliği gibi faktörler mahkemenin takdirini etkileyebilir. Ancak uygulamada genellikle teminat arandığı göz önünde bulundurulmalıdır.
e. Deliller: Trafik kazasına ilişkin kaza tespit tutanağı, ifade zabıtları, adli muayene ve otopsi raporları, hastane kayıtları, sigorta poliçesi, araç ruhsatı gibi belgeler ihtiyati haciz talebinin temel delilleridir (Madde 9). Ayrıca, uzman görüşü (mütalaa) gibi ek deliller de sunulabilir (Madde 9).
5. DİKKATE ALINABİLECEK HUSUSLAR
Genel olarak ihtiyati haciz taleplerinde ve özellikle trafik kazalarından kaynaklanan taleplerde şu hususların detaylandırılması faydalı olabilir:
a. Zararın ve Miktarının Detaylandırılması: İşbu Dilekçe'nin "Açıklamalar" bölümünde (Madde 3) veya eklerinde, talep edilen tazminat kalemlerinin (tedavi gideri, sürekli/geçici iş göremezlik, destekten yoksun kalma, manevi tazminat vb.) ve bu kalemlere ilişkin yaklaşık miktarların nasıl hesaplandığına dair (örneğin, aktüerya hesaplamasına atıf yapılarak veya basit bir döküm sunularak) daha ayrıntılı bilgi verilmesi, mahkemenin alacağın varlığına ilişkin kanaatini güçlendirebilir.
b. Mal Kaçırma Şüphesini Güçlendiren Olgular: İİK 257/2'ye dayanılıyorsa veya genel olarak borçlunun kötü niyetli olduğu iddia ediliyorsa (Madde 4), bu iddiayı destekleyen somut olguların (yapılan devirler, banka hesap hareketleri vb.) belirtilmesi, mahkemenin ihtiyati hacze karar verme ve özellikle teminatsız karar verme eğilimini artırabilir.
c. Teminatsız Karar Talebinin Gerekçelendirilmesi: Teminatsız karar talebinin (Madde 5, Talep Sonucu 1) neden istendiğine dair hukuki veya fiili gerekçelerin (örneğin, alacaklının dava veya takip masraflarını ve teminatı karşılayamayacak durumda olması, zararın çok açık ve yüksek olması vb.) sunulması, mahkemenin bu yönde bir takdir kullanmasına yardımcı olabilir.
SONUÇ
Ölümlü ve yaralamalı trafik kazaları sonucunda doğan tazminat alacaklarının tahsilini güvence altına almada ihtiyati haciz, etkin bir hukuki yoldur. Alacaklının, İcra ve İflas Kanunu'nda belirtilen şartları taşıdığını yaklaşık olarak ispatlaması halinde, mahkeme kararı ile borçluların malvarlığına geçici olarak el konulabilmektedir. Özellikle Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası limitlerinin yetersiz kaldığı durumlarda, diğer sorumluların malvarlığına yönelmek açısından ihtiyati haciz kritik bir öneme sahiptir. İhtiyati haciz talebinde bulunurken, alacağın varlığı, miktarı ve ihtiyati haciz sebeplerinin somut delillerle desteklenmesi, sürecin başarılı bir şekilde sonuçlanması açısından elzemdir. İşbu Dilekçe gibi usulüne uygun hazırlanmış bir talep dilekçesi, bu sürecin ilk ve önemli adımını teşkil etmektedir.
T.C.
...
... HUKUK MAHKEMESİNE
ALACAKLI : TC:
VEKİLİ : Av.
BORÇLU : TC:
VEKİLİ : Av.
KONU : Trafik kazası sebebiyle oluşan zararlar için ihtiyati haciz talebidir.
AÇIKLAMALAR :
1. ... tarihinde ve saat ... sularında, karşı tarafın sevk ve idaresindeki araç Müvekkilin de içinde bulunduğu ... Plakalı araca çarpmış olup, kaza neticesinde ölüm ve yaralama meydana gelmiştir.
2. Sigorta Şirketinin mali sorumluluğunun üst limiti toplam ... TL olup, zararlarımızın bu tutarı aşacağı şimdiden bellidir.
3. Zararlarımız ve tutarları şimdiden aşağıdaki gibidir:
a. ...
&