- İtirazın İptali Talebi
- Usuli Cevaplar
- İcra İnkar Tazminatı
- İhtiyati Tedbir
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
SİGORTA HUKUKUNDA RÜCU HAKKINA DAYALI İTİRAZIN İPTALİ DAVALARI: HUKUKİ ÇERÇEVE VE UYGULAMA
Sigorta sözleşmeleri, rizikonun gerçekleşmesi halinde sigorta ettirenin veya sigortadan menfaat sağlayanın uğradığı zararın tazminini amaçlayan önemli hukuki mekanizmalardır. Sigortacının, poliçe kapsamında sigortalısına yaptığı ödeme neticesinde, zarara sebep olan üçüncü kişilere karşı sahip olduğu rücu hakkı, sigorta hukukunun temel prensiplerinden biridir. Sigortacının bu rücu hakkını kullanmak amacıyla başlattığı icra takibine, borçlu olduğu iddia edilen üçüncü kişi tarafından itiraz edilmesi halinde ise "itirazın iptali" davası gündeme gelmektedir. İşbu makalede, sigortacının rücu hakkına dayanarak açtığı itirazın iptali davalarının hukuki temelleri, unsurları, ispat yükü, ilgili mevzuat ve uygulamadaki önemli noktalar ayrıntılı olarak incelenecektir.
1. SİGORTACININ RÜCU HAKKININ HUKUKİ TEMELLERİ
Sigortacının rücu hakkı, temel olarak Türk Ticaret Kanunu'nda (TTK) ve sigorta türüne göre özel kanunlarda düzenlenmiştir. Bu hakkın özünü "halefiyet" ilkesi oluşturur.
a. Halefiyet İlkesi: TTK'nın 1472. maddesi uyarınca, sigortacı, sigorta tazminatını ödediğinde, hukuken sigortalının yerine geçer. Bu ilke gereği, sigortacının ödediği tazminat miktarınca, sigortalının zarardan sorumlu olan üçüncü kişilere karşı sahip olduğu tazminat talebi hakkı sigortacıya intikal eder. Sigortacı, bu hakkı kendi adına kullanarak, zarara sebep olan kişiden ödediği tazminatı talep edebilir.
b. Rücu Hakkının Koşulları: Sigortacının rücu hakkını kullanabilmesi için belirli koşulların gerçekleşmesi gerekir:
i. Geçerli bir sigorta sözleşmesinin bulunması.
ii. Sigorta sözleşmesi kapsamında olan bir rizikonun gerçekleşmiş olması.
iii. Rizikonun gerçekleşmesi neticesinde sigortalının bir zarara uğramış olması ([source: 3]).
iv. Sigortacının, poliçe kapsamında sigortalısına veya hak sahibine bu zararı tazmin etmiş olması ([source: 3], [source: 11]).
v. Zararın meydana gelmesinde kusuru veya sorumluluğu bulunan bir üçüncü kişinin varlığı.
vi. Sigortalının, bu üçüncü kişiye karşı bir tazminat talep hakkının bulunması.
c. Rücu Edilemeyecek Haller: TTK m. 1472/1 uyarınca, sigortalıya tazminat ödeyen sigortacı, sigortalının zarardan sorumlu olanlara karşı açabileceği davayı kendi adına açar. Ancak, sorumlular sigortalının eşi, çocukları, evlatlıkları, ana-babası, kardeşleri veya kendileriyle birlikte yaşayan kişiler ise, bu kişilerin zararı kasten meydana getirmedikleri sürece onlara karşı rücu davası açılamaz.
2. İTİRAZIN İPTALİ DAVASININ MAHİYETİ VE UNSURLARI
İtirazın iptali davası, İcra ve İflas Kanunu'nun (İİK) 67. maddesinde düzenlenmiş bir dava türüdür. Alacaklının başlattığı ilamsız icra takibine borçlunun süresi içinde itiraz etmesi üzerine takip durur. Alacaklının, takibin devamını sağlayabilmek ve alacağının varlığını mahkeme kararıyla tespit ettirebilmek için açtığı davaya itirazın iptali davası denir. Sigortacının rücuen tazminat talebiyle başlattığı takibe itiraz edilmesi halinde de bu yola başvurulur ([source: 13]).
a. Davanın Amacı: Davanın temel amacı, borçlunun icra takibine yaptığı itirazın haksız olduğunu ispatlayarak itirazın iptalini sağlamak ve duran takibin devamına karar verilmesini temin etmektir ([source: 22], Talep Sonucu Madde 4).
b. Davanın Şartları: İtirazın iptali davasının açılabilmesi için şu şartlar aranır:
i. Geçerli bir ilamsız icra takibinin başlatılmış olması ([source: 5]).
ii. Borçlunun yasal süresi içinde bu takibe itiraz etmiş olması ([source: 13]).
iii. İtirazın alacaklıya (sigortacıya) tebliğinden itibaren alacaklının bir yıl içinde davayı açmış olması (İİK m. 67/1).
iv. Davacının (sigortacının) hukuki yararının bulunması.
c. Davanın Konusu: Davanın konusu, icra takibine konu edilen ve borçlunun itiraz ettiği alacağın (sigortacının rücuen tazminat alacağının) varlığının ve miktarının mahkemece tespit edilmesidir.
3. SİGORTACININ RÜCU TALEBİNE DAYALI İTİRAZIN İPTALİ DAVASINDA İSPAT YÜKÜ VE DELİLLER
Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 190. maddesi uyarınca ispat yükü, kural olarak iddia edilen vakıadan kendi lehine hak çıkaran tarafa aittir. İtirazın iptali davalarında davacı (alacaklı/sigortacı), icra takibine konu ettiği alacağın varlığını ispatlamakla yükümlüdür. Davalı (borçlu) ise alacağın mevcut olmadığını veya sona erdiğini (örneğin ödeme yaptığını) ispatlamak durumundadır.
a. Davacının (Sigortacının) İspatlaması Gereken Hususlar:
i. Sigorta sözleşmesinin varlığı ve kapsamı ([source: 10], [source: 26] - Delil 10).
ii. Rizikonun gerçekleştiği ve sigortalının zarara uğradığı.
iii. Sigortalıya veya hak sahibine poliçe kapsamında ödeme yapıldığına dair belgeler (makbuz, dekont vb.) ([source: 3], [source: 11]).
iv. Zararın meydana gelmesinde davalının (üçüncü kişinin) hukuki sorumluluğunun (kusur veya kusursuz sorumluluk) bulunduğu.
v. Ödenen tazminat miktarı ile gerçek zarar arasındaki illiyet bağı.
b. Deliller: Davacı sigortacı, iddialarını ispatlamak için çeşitli delillere dayanabilir. İşbu Dilekçe'nin delil listesi bölümünde de belirtildiği gibi ([source: 24], [source: 26]):
i. Sigorta poliçesi ([source: 10], Delil 10).
ii. Hasar tespit tutanakları, eksper raporları ([source: 8], [source: 10], Delil 10).
iii. Sigortalıya yapılan ödeme belgeleri (banka dekontları, ibranameler vb.).
iv. Hasara ilişkin fotoğraflar, video kayıtları.
v. Tamir faturaları, onarım belgeleri ([source: 26] - Delil 11).
vi. Kaza tespit tutanakları (trafik kazalarında).
vii. Tanık beyanları ([source: 24] - Delil 1).
viii. Bilirkişi incelemesi ([source: 24] - Delil 2).
ix. Keşif ([source: 26] - Delil 3).
x. Yemin ([source: 26] - Delil 4).
xi. Uzman görüşü (Mütalaa) ([source: 26] - Delil 5).
xii. İsticvap ([source: 26] - Delil 6).
xiii. İcra takip dosyası ([source: 26] - Delil 9).
4. DAVADA İLERİ SÜRÜLEBİLECEK SAVUNMALAR VE DEF'İLER
Davalı (borçlu/üçüncü kişi), sigortacının rücu talebine ve itirazın iptali davasına karşı çeşitli savunmalar ve def'iler ileri sürebilir:
a. Zamanaşımı Def'i: Davalı, alacağın zamanaşımına uğradığını iddia edebilir. Sigorta sözleşmesinden doğan tazminat taleplerinde zamanaşımı süresi, TTK m. 1420 ve 1483 vd. maddeleri ile özel kanunlardaki düzenlemelere tabidir. Rücu davalarında genellikle haksız fiil veya sözleşmeye aykırılık hükümlerine göre zamanaşımı süreleri (TBK m. 72 veya m. 146 vd.) dikkate alınır. İşbu Dilekçe'de zamanaşımı itirazına karşı argümanlar sunulmuştur (Madde III.A, [source: 4]). TTK m. 1472 uyarınca sigortacının açacağı dava, sigorta ettirenin tabi olduğu zamanaşımına tabidir. Karayolları Trafik Kanunu (KTK) kapsamındaki rücu taleplerinde ise KTK m. 109'daki özel zamanaşımı süreleri (zararı ve sorumluyu öğrenmeden itibaren 2 yıl, her halde kaza gününden itibaren 10 yıl) uygulanır.
b. Yetki İtirazı: Davalı, davanın yetkisiz mahkemede açıldığı itirazında bulunabilir. HMK genel yetki kurallarına göre yetkili mahkeme genellikle davalının yerleşim yeri mahkemesidir (HMK m. 6). Ancak haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği yer veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 16). İşbu Dilekçe'de yetki itirazına da değinilmiştir (Madde III.B, [source: 5], [source: 7]).
c. Husumet İtirazı: Davalı, zarardan sorumlu olmadığını veya pasif husumet ehliyetinin bulunmadığını ileri sürebilir.
d. Kusursuzluk veya Kusurun Azlığı Savunması: Davalı, zararın meydana gelmesinde kusurunun bulunmadığını veya kusur oranının iddia edilenden daha az olduğunu savunabilir. Müterafik (ortak) kusur veya zarar görenin kusuru (TBK m. 52) indirim sebebi olabilir.
e. Sigorta Bedelinin Fahiş Olduğu İtirazı: Davalı, sigortacının ödediği tazminat miktarının gerçek zarardan fazla olduğunu iddia edebilir. Sigortacı, halefiyet ilkesi gereği en fazla ödediği miktar kadar rücu talep edebilir ve bu miktar gerçek zararı aşamaz.
f. Ödeme Def'i: Davalı, borcu daha önce ödediğini iddia ve ispat edebilir.
5. TALEP EDİLEBİLECEK YAN UNSURLAR
İtirazın iptali davasında, asıl alacağın yanı sıra bazı yan unsurlar da talep edilebilir:
a. İcra İnkar Tazminatı: İİK m. 67/2 uyarınca, borçlunun itirazının haksızlığına karar verilirse ve alacaklı talep etmişse, borçlu, takip konusu alacağın %20'sinden aşağı olmamak üzere inkâr tazminatına mahkûm edilir. Bunun için alacağın likit (belirli veya belirlenebilir) olması ve borçlunun itirazının kötü niyetli olmasa dahi haksız olması yeterlidir. İşbu Dilekçe'de icra inkar tazminatı talebi bulunmaktadır (Madde IV.B, [source: 15], [source: 16], [source: 18]).
b. Faiz: Alacaklı, icra takibinde talep ettiği işlemiş faiz ile dava tarihinden itibaren işleyecek yasal veya temerrüt faizini de talep edebilir (Talep Sonucu Madde 4). Faiz başlangıç tarihi (örneğin sigortacının ödeme tarihi veya temerrüt tarihi) açıkça belirtilmelidir.
c. İhtiyati Tedbir: Davacı, davanın sonucunda alacağını tahsil etmesinin tehlikeye girmesi ihtimaline karşı, davalının malvarlığı üzerine ihtiyati tedbir konulmasını talep edebilir (HMK m. 389 vd.). Bu talep, hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı veya tamamen imkânsız hâle geleceği ya da gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi bir zararın doğacağından endişe edilmesi hâllerinde ileri sürülebilir. İşbu Dilekçe'de ihtiyati tedbir talebi de yer almaktadır (Madde V, [source: 19], [source: 22] - Talep Sonucu Madde 2).
d. Yargılama Giderleri ve Vekalet Ücreti: Davayı kazanan taraf lehine yargılama giderlerine (harçlar, tebligat giderleri, bilirkişi ücretleri vb.) ve avukatlık ücretine hükmedilir (HMK m. 323, 326; Avukatlık Kanunu m. 164). (Talep Sonucu Madde 7, 8, [source: 22]).
6. GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME
a. Görevli Mahkeme: Sigorta sözleşmesinden kaynaklanan rücu davaları, TTK kapsamında ticari dava niteliğindedir. Bu nedenle, bu tür itirazın iptali davalarında görevli mahkeme, kural olarak Asliye Ticaret Mahkemesi'dir (TTK m. 4, m. 5). İşbu Dilekçe de Asliye Ticaret Mahkemesi'ne hitaben yazılmıştır ([source: 1]).
b. Yetkili Mahkeme: Yetkili mahkemenin belirlenmesinde İİK m. 67 ve HMK'daki genel ve özel yetki kuralları uygulanır. Genel yetkili mahkeme davalının yerleşim yeri mahkemesidir (HMK m. 6). Haksız fiil sorumluluğuna dayanılıyorsa, haksız fiilin işlendiği yer, zararın meydana geldiği yer veya zarar görenin (halefiyet gereği sigortacının değil, sigortalının) yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir (HMK m. 16). Ayrıca, itirazın iptali davası, takibin yapıldığı icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesinde de açılabilir (İİK m. 67). İşbu Dilekçe'de yetki konusuna değinilmiştir (Madde III.B, [source: 5], [source: 7]).
7. İLGİLİ MEVZUAT
Sigortacının rücu hakkına dayalı itirazın iptali davalarında uygulama bulan temel mevzuat şunlardır:
a. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK): Özellikle sigorta hukukuna ilişkin genel hükümler (m. 1401 vd.) ve halefiyet ilkesini düzenleyen m. 1472.
b. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK): Haksız fiil sorumluluğu (m. 49 vd.), sebepsiz zenginleşme (m. 77 vd.), sözleşme hükümleri ve zamanaşımı (m. 146 vd.) gibi genel hükümler.
c. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK): İlamsız takip (m. 42 vd.), itiraz (m. 62 vd.) ve itirazın iptali davası (m. 67).
d. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): Yargılama usulü, görev, yetki, ispat yükü, deliller, ihtiyati tedbir (m. 389 vd.), yargılama giderleri ve vekalet ücreti.
e. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK): Trafik kazalarından doğan sorumluluk ve rücu ilişkileri ile özel zamanaşımı süreleri (m. 85 vd., m. 109).
f. Sigortacılık Kanunu ve ilgili yönetmelikler.
8. DİLEKÇEDE DEĞİNİLEBİLECEK İLAVE HUSUSLAR (İHTİYAÇ HALİNDE)
Genel bir değerlendirme yapıldığında, sigortacının rücu talepli itirazın iptali dava dilekçelerinde aşağıdaki hususların daha detaylı ele alınması, davanın seyri açısından faydalı olabilir:
a. Hasarın Oluşumu ve Sorumluluğun Detaylandırılması: Zarara yol açan olayın (örneğin trafik kazası, yangın, su baskını vb.) nasıl meydana geldiği, davalının bu olaydaki rolü ve sorumluluğunun hangi hukuki nedene (kusur, kusursuz sorumluluk vb.) dayandığı TBK ve/veya özel kanun maddelerine atıf yapılarak daha ayrıntılı açıklanabilir. Bu durum, mahkemenin davalının sorumluluğu konusunda daha net bir kanaate varmasına yardımcı olabilir (Madde IV. Esasa İlişkin Detaylı Vakıalar).
b. Ödemenin ve Rücu Koşullarının Açıkça Belgelendirilmesi: Sigortacının sigortalıya yaptığı ödemeye ilişkin banka dekontu, makbuz veya ibraname gibi belgelerin dilekçeye eklenmesi ve bu ödeme ile TTK m. 1472'de belirtilen halefiyet koşullarının somut olayda nasıl gerçekleştiğinin açıkça ifade edilmesi, ispat kolaylığı sağlayacaktır (Madde II.2, IV.A.2, [source: 3], [source: 11]).
c. Faiz Talebinin Başlangıç Tarihinin Netleştirilmesi: Talep edilen faizin türü (yasal faiz, temerrüt faizi) ve hangi tarihten (örneğin sigortacının sigortalıya ödeme yaptığı tarih, icra takip tarihi, dava tarihi) itibaren işletilmesi gerektiğinin açıkça belirtilmesi, hüküm kurulurken karışıklığı önleyecektir (Talep Sonucu Madde 4).
Sonuç olarak, sigortacının rücu hakkına dayalı itirazın iptali davaları, sigorta hukuku ile icra ve iflas hukukunun kesişim noktasında yer alan, teknik detayları bulunan dava türleridir. Davacı sigortacının, halefiyet ilkesi uyarınca sahip olduğu alacağı, İİK ve HMK'da öngörülen usul ve esaslara uygun olarak ispatlaması gerekmektedir. Davanın başarıyla sonuçlanması, hukuki temellerin doğru kurulması, vakıaların yeterince açıklanması, ispat yükünün yerine getirilmesi ve delillerin eksiksiz sunulması ile mümkündür.
T.C.
...
ASLİYE TİCARET MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : İtirazın iptali talebidir.
DAVA DEĞERİ : ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Dava dışı ... Müvekkilin sigortalısıdır.
2. Sigortalı mal üzerinde meydana gelen hasar üzerine poliçe kapsamında ilgili kişiye Müvekkil tarafından ödeme yapılmıştır.
3. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
A. Zaman aşımı İtirazı Yönünden Açıklamalar:
1. Tarafımızca başlatılan icra takibine her ne kadar borçlu tarafından zaman aşımı yönünden itiraz edilmiş ise de kefalet nedeni ile ödeme ... tarihinde gerçekleşmiş olup, sigorta sözleşmesinden doğan her türlü tazminat davası, hak sahibinin zararı ve tazminat yükümlülerini öğrendiği tarihten itibaren iki yıl ve herhalde zarara neden olay tarihinden itibaren on yıl sonra zaman aşımına girer.
B. Yetki İtirazı Yönünden Açıklamalar:
1. İtiraz edilen takip ... İcra Dairesinde başlatılmıştır. Bu bağlamda itiraza konu takibin açıldığı icra dairesi yetkili icra dairesi olup borçlunun yapmış olduğu itiraz hukuken yerinde değildir.
2. ...
C. İspat Yükü Yönünden Açıklamalar:
1. Sunulu eksper incelemesi ve sigorta poliçesi içeriğinden alacağımızın varlığı karine olarak tespit edilmiştir. Aksi yönde itirazda bulunan davalı iddiasını ispatla yükümlüdür.
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. İtirazın