- Kooperatif Üyeliğinden İhraç Kararının İptali Talebi
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
KOOPERATİF ÜYELİĞİNDEN ÇIKARMA KARARININ İPTALİ DAVASI: HUKUKİ BİR DEĞERLENDİRME
Kooperatifler, ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla kurulan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. Bu yapının temelini oluşturan üyelik ilişkisi, hem üye hem de kooperatif için hak ve yükümlülükler doğurur. Ancak bazı durumlarda, üyelik ilişkisinin kooperatif tarafından sona erdirilmesi gündeme gelebilir. Üyelikten çıkarma (ihraç), kooperatifin işleyişi ve diğer üyelerin haklarının korunması açısından gerekli bir mekanizma olmakla birlikte, keyfiliğe yol açmaması ve hukuka uygun olması gereken hassas bir süreçtir. Üyelikten haksız olarak çıkarıldığını düşünen ortağın başvurabileceği hukuki yolların başında ise çıkarma kararının iptali davası gelmektedir. İşbu makalede, kooperatif üyeliğinden çıkarma kararının iptali davası, ilgili mevzuat, doktrin görüşleri ve dava şartları çerçevesinde, sunulan dava dilekçesi taslağı da göz önünde bulundurularak ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.
1. KOOPERATİF ÜYELİĞİNDEN ÇIKARMA VE İLGİLİ MEVZUAT
Kooperatif üyeliği ve üyeliğin sona ermesi, temel olarak 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu'nda (Koop. K.) düzenlenmiştir. Kooperatifler Kanunu'nda özel hüküm bulunmayan hallerde Türk Medeni Kanunu (TMK) ve Türk Ticaret Kanunu'nun (TTK) ilgili hükümleri ile genel hukuk prensipleri uygulama alanı bulur.
Kooperatif üyeliğinden çıkarma, Koop. K. Madde 16 ve Madde 27'de düzenlenmektedir. Madde 16, ortaklıktan çıkma ve çıkarılma hallerini genel olarak düzenlerken, Madde 27 spesifik olarak çıkarma kararının iptali davasına ilişkindir.
Koop. K. Madde 16/1 uyarınca, kooperatif ana sözleşmesinde, ortaklıktan çıkarılmayı gerektiren sebepler açıkça gösterilebilir. Bu, kooperatiflere kendi yapılarına ve amaçlarına uygun çıkarma sebepleri belirleme imkanı tanır. Ancak bu serbesti sınırsız değildir. Belirlenen sebepler hukuka, ahlaka ve kooperatifçilik ilkelerine aykırı olamaz.
Koop. K. Madde 16/2 ise, ana sözleşmede açıkça belirtilmese dahi, kanunen geçerli kabul edilen çıkarma sebeplerini sıralar:
a. Kooperatifin mevcudiyetini tehlikeye düşüren veya kooperatifin gelişmesini engelleyen davranışlarda bulunmak.
b. Kooperatifin para, mal ve belgeleri üzerinde işlediği suçlardan dolayı mahkum olmak.
c. Ortaklık görev ve yükümlülüklerini ihtarlara rağmen yerine getirmemek.
Bu kanuni sebepler, ana sözleşmede özel bir düzenleme olmasa bile her kooperatif için geçerlidir. Uygulamada, özellikle (a) ve (c) bentlerinin yorumu önem taşımaktadır. Davranışın kooperatifin mevcudiyetini tehlikeye düşürüp düşürmediği veya görevlerin yerine getirilip getirilmediği somut olayın özelliklerine göre mahkemece değerlendirilir. İşbu Dilekçe'de ileri sürülen ihraç sebebinin ana sözleşmede yer almadığı iddiası (Madde 5), bu kapsamda değerlendirilmelidir. İhraç sebebi ana sözleşmede yoksa, Koop. K. Madde 16/2'deki kanuni sebeplerden birine girip girmediği incelenmelidir.
Çıkarma kararını verme yetkisi, kural olarak Yönetim Kurulu'na aittir. Ancak ana sözleşme ile bu yetki Genel Kurul'a devredilebilir (Koop. K. Madde 16/3). İşbu Dilekçe'de çıkarma kararının Genel Kurul tarafından alındığı belirtilmektedir (Madde 3, 8). Bu durumda, ana sözleşmenin bu yönde bir yetki devri içerip içermediğinin tespiti önemlidir. Yetkisiz bir organ tarafından verilen çıkarma kararı, usul yönünden sakat olacaktır.
2. ÇIKARMA KARARININ İPTALİ DAVASI
Kooperatif ortağı, hakkında verilen çıkarma kararına karşı, kararın kendisine tebliğinden itibaren üç ay içinde iptal davası açma hakkına sahiptir (Koop. K. Madde 27). Bu dava, kooperatifin yönetim merkezi bulunan yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi'nde açılır (source: 1). Görevli mahkeme, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ve TTK hükümleri uyarınca Asliye Ticaret Mahkemesi'dir.
a. Davacı ve Davalı: Davacı, kooperatif üyeliğinden çıkarılan ortaktır. Davalı ise tüzel kişiliği haiz kooperatiftir (source: 1).
b. Dava Açma Süresi: Koop. K. Madde 27'de belirtilen üç aylık süre, hak düşürücü niteliktedir. Bu sürenin başlangıcı, çıkarma kararının ortağa usulüne uygun olarak tebliğ edildiği tarihtir. İşbu Dilekçe'de bu süreye riayet edildiği belirtilmiştir (Madde 6). Tebligatın usulsüz olması halinde süre işlemeye başlamaz. Sürenin kaçırılması, davanın usulden reddine sebep olur.
c. İptal Sebepleri: Çıkarma kararının iptali, hem esasa hem de usule ilişkin hukuka aykırılıklar nedeniyle talep edilebilir.
i. Esasa İlişkin İptal Sebepleri:
- Çıkarma sebebinin Koop. K. Madde 16'da veya ana sözleşmede öngörülen geçerli sebeplerden biri olmaması (Madde 5, 9).
- İleri sürülen çıkarma sebebinin somut olayda gerçekleşmemiş olması veya ispatlanamaması (Madde 10).
- Çıkarma kararının hakkın kötüye kullanılması niteliğinde olması (TMK Madde 2). Örneğin, muhalif bir ortağın susturulması amacıyla çıkarma kararı alınması.
- Çıkarma kararının eşitlik ilkesine aykırı olması. Aynı durumda olan diğer ortaklar hakkında işlem yapılmazken sadece belirli bir ortağın çıkarılması.
ii. Usule İlişkin İptal Sebepleri:
- Kararın yetkili organ (Yönetim Kurulu veya yetki devredilmişse Genel Kurul) tarafından alınmamış olması.
- Karar yeter sayısına uyulmaması (Genel Kurul veya Yönetim Kurulu toplantı ve karar yeter sayıları).
- Ortağa savunma hakkı tanınmaması (Eğer ana sözleşmede öngörülmüşse veya somut olayın gerektirmesi halinde dürüstlük kuralı gereği).
- Kararın usulüne uygun tebliğ edilmemesi (Bu durum genellikle dava açma süresinin başlangıcını etkiler ancak kararın kendisinin sakatlığına da yol açabilir).
d. İspat Yükü: İptal davasında, çıkarma sebebinin varlığını ve çıkarma kararının usulüne uygun alındığını ispat yükü, kural olarak davalı kooperatife aittir. Davacı ortak ise, ileri sürülen sebebin hukuka aykırı olduğunu, gerçekleşmediğini veya usule aykırılık bulunduğunu iddia ve ispat etmelidir. Dilekçede sunulan deliller (Tanık, Bilirkişi, Keşif, Yemin, Uzman Görüşü, İsticvap, Toplantı Tutanağı, Ana Sözleşme vb.) (Madde 16) bu ispat faaliyetine hizmet eder. Özellikle Genel Kurul Toplantı Tutanağı ve Kararı ile Kooperatif Esas Sözleşmesi'nin celbi talebi (Madde 16), davanın esası açısından kritik öneme sahiptir.
e. Mahkeme Kararı ve Sonuçları: Mahkeme, yapacağı inceleme sonucunda çıkarma kararını hukuka uygun bulursa davayı reddeder. Kararın hukuka aykırı olduğu kanaatine varırsa, çıkarma kararının iptaline karar verir. İptal kararı, geçmişe etkili (ex tunc) sonuç doğurur ve ortak, üyeliğinin kesintisiz devam ettiğini kabul edilir. Bu durumda ortak, çıkarıldığı süre boyunca mahrum kaldığı haklarını (örneğin genel kurula katılma, kar payı alma vb.) talep edebilir. İşbu Dilekçe'deki talepler arasında kararın iptali (Madde 14/4) ve buna bağlı sonuçlar yer almaktadır.
3. DAVA DİLEKÇESİNDE YER ALAN UNSURLAR VE DEĞERLENDİRİLMESİ
İşbu Dilekçe, HMK'nın aradığı temel unsurları (taraflar, konu, vakıalar, hukuki sebepler, deliller, talep sonucu) içermektedir.
a. Vakıalar ve Hukuki Gerekçeler: Dilekçede, müvekkilin kooperatif üyesi olduğu (Madde 2, 7), Genel Kurul kararı ile ihraç edildiği (Madde 3, 8), ihraç sebebinin ana sözleşmede yer almadığı ve hukuka aykırı olduğu (Madde 5, 9), ayrıca sebeplerin gerçek dışı olduğu (Madde 10) iddialarına yer verilmiştir. Bu iddialar, yukarıda açıklanan esasa ilişkin iptal sebeplerine dayanmaktadır. "ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" (Madde 7) başlığı altında bu iddiaların somut olaylarla ve delillerle desteklenmesi, davanın başarısı için elzemdir.
b. Usule İlişkin Hususlar: Dava açma süresine uyulduğu belirtilmiştir (Madde 6). Çıkarma kararının Genel Kurul tarafından alındığı ifade edilmiştir (Madde 3, 8). Bu kararın alınma sürecindeki olası usulsüzlüklere (toplantı ve karar yeter sayıları, gündem, görüşme usulü vb.) ilişkin iddiaların da "ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" (Madde 7) bölümünde detaylandırılması faydalı olacaktır.
c. Deliller: Delil listesi (Madde 16), bu tür davalarda kullanılabilecek çeşitli delilleri (tanık, bilirkişi, keşif, yemin, uzman görüşü, isticvap, belgeler) içermektedir. Kooperatif Esas Sözleşmesi ve Genel Kurul Toplantı Tutanağı'nın celbi talebi (Madde 16), davanın temelini oluşturan belgeler olması açısından yerindedir. Tanık beyanları, özellikle ileri sürülen ihraç sebeplerinin gerçek dışı olduğu (Madde 10) iddiasının ispatında önemli rol oynayabilir. Bilirkişi incelemesi, özellikle mali yükümlülüklerin yerine getirilmemesi gibi teknik konularda veya kooperatif kayıtlarının incelenmesinde gerekebilir.
d. Adli Yardım Talebi: Müvekkilin dava masraflarını karşılayamayacağı gerekçesiyle adli yardım talebinde bulunulmuştur (Madde 11, 12, 13). HMK Madde 334 vd. hükümleri uyarınca, gerekli şartların (yoksulluk ve talebin haklılığına dair kanaat) oluşması halinde mahkemece adli yardım kararı verilebilir. Bu talep, dilekçenin ilgili bölümünde (Madde VII) gerekçelendirilmiştir.
e. Talep Sonucu: Talep sonucu (Madde 14), davanın kabulü, adli yardım talebinin kabulü, delillerin toplanması, ihraç kararının iptali, yargılama giderleri ve vekalet ücretinin karşı tarafa yükletilmesi istemlerini içermektedir. İhraç kararının iptali ana taleptir (Madde 14/4). Yönetim Kurulu'na yaptırım uygulanması talebi (Madde 14/5) ise, kooperatif yöneticilerinin hukuki ve cezai sorumluluğuna ilişkin olup, bu davanın doğrudan konusu olmamakla birlikte, haksız eylemin tespiti halinde ilgili mercilere başvurma hakkını saklı tutar nitelikte değerlendirilebilir. Ancak iptal davasında mahkemenin doğrudan yöneticilere bir yaptırım uygulaması beklenmez.
4. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
Kooperatif üyeliğinden çıkarma kararının iptali davasında başarıya ulaşmak için aşağıdaki hususlara özellikle dikkat edilmesi önerilir:
a. İhraç Sebebinin Somutlaştırılması ve Hukuki Niteliği: Davalı kooperatifin dayandığı ihraç sebebinin ne olduğunun netleştirilmesi ve bu sebebin Koop. K. Madde 16 ve ana sözleşme hükümleri karşısındaki hukuki geçerliliğinin ayrıntılı olarak tartışılması gerekir. Eğer sebep ana sözleşmede yoksa, kanuni sebeplerden hangisine dayandırıldığı ve bu dayanağın somut olayla örtüşüp örtüşmediği ortaya konulmalıdır. Bu analiz, "ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" (Madde 7) bölümünde derinlemesine yapılmalıdır.
b. Usule İlişkin Eksikliklerin Tespiti: Kararı alan organın yetkisi, toplantı ve karar yeter sayıları, gündeme bağlılık, varsa savunma hakkının kullandırılıp kullandırılmadığı gibi usule ilişkin tüm aşamalar dikkatle incelenmeli ve tespit edilen aykırılıklar açıkça ileri sürülmelidir. Bu hususlar da yine "ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR" (Madde 7) altında detaylandırılmalıdır.
c. Delillerin Eksiksiz Sunulması: İddiaları destekleyen tüm delillerin (belgeler, tanık listesi vb.) HMK'ya uygun şekilde sunulması veya celbinin talep edilmesi önemlidir. Özellikle ana sözleşme ve ilgili Genel Kurul/Yönetim Kurulu karar ve tutanakları davanın omurgasını oluşturur (Madde 16).
d. Hak Düşürücü Süreye Riayet: Üç aylık hak düşürücü sürenin başlangıcı olan tebliğ tarihinin net olarak belirlenmesi ve davanın süresinde açıldığının gösterilmesi kritik öneme haizdir (Madde 6).
SONUÇ
Kooperatif üyeliğinden çıkarma, ortağın haklarına doğrudan müdahale eden önemli bir işlemdir. Bu nedenle, çıkarma kararının hem Kooperatifler Kanunu'nda hem de kooperatif ana sözleşmesinde belirtilen maddi ve usuli kurallara uygun olması zorunludur. Hukuka aykırı olduğu düşünülen çıkarma kararlarına karşı, kararın tebliğinden itibaren üç aylık hak düşürücü süre içinde Asliye Ticaret Mahkemesi'nde iptal davası açılabilir. Davanın başarısı, ihraç kararındaki hukuka aykırılıkların (gerekçenin geçersizliği, usule aykırılık vb.) somut delillerle ortaya konulmasına bağlıdır. İşbu Dilekçe, bu tür bir davanın temel unsurlarını içermekte olup, yargılama sürecinde iddiaların detaylandırılması ve delillerle desteklenmesi gerekecektir. Mahkemece yapılacak yargılama neticesinde, çıkarma kararının hukuka aykırı olduğunun tespit edilmesi halinde, karar iptal edilecek ve ortağın üyelik statüsü devam edecektir.
T.C.
...
ASLİYE TİCARET MAHKEMESİNE
DAVACI : TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Kooperatif üyeliğinden çıkarma kararının iptali talebidir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. Müvekkil _._.20_ tarihinden bari Davalı Kooperatif üyesidir.
2. _._.20_ tarihli ve ... Sayılı Genel Kurul kararı ile Davalı Şirket Müvekkilin Şirketten ihracına karar verilmiştir.
3. İhraç sebebi olarak ... ileri sürülmüştür. Müvekkilim adına Yönetim Kuruluna başvuru yapılmış ancak sonuç alınamamıştır.
4. Bahsi geçen sebepler ana sözleşmede yer almamakta olup hukuka aykırıdır.
5. ...
6. Sunulu nedenlerle kararın iptali gerekmektedir.
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. Çıkarma kararı Müvekkilime _._.20_ tarihinde tebliğ edilmiş olup işbu davayı 3 aylık kanuni süresinde açmaktayız.
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
1. Müvekkil _._.20_ tarihinden bari Davalı Kooperatif üyesidir.
2. _._.20_ tarihli ve ... Sayılı Genel Kurul kararı ile Müvekkilin Şirketten ihracına karar verilmiştir.
3. İhraç sebebi olarak ... ileri