- Manevi Tazminat, Ölümlü Trafik Kazası Sebebiyle Manevi Tazminat Talebi
- İhtiyati Tedbir
- İhtiyati Haciz
- Adli Yardım
- Talep Sonucu
- Delil Listesi
ÖLÜMLÜ TRAFİK KAZASI SEBEBİYLE MANEVİ TAZMİNAT TALEPLERİNE İLİŞKİN HUKUKİ DEĞERLENDİRME
Giriş
Trafik kazaları, ne yazık ki, toplum yaşamının kaçınılmaz ve acı veren gerçeklerinden biridir. Bu kazaların en trajik sonucu ise şüphesiz can kayıplarıdır. Hukuk düzeni, bir kimsenin haksız bir fiil sonucu yaşamını yitirmesi durumunda, geride kalan yakınlarının uğradığı manevi zararların tazmin edilmesini öngörmektedir. Ölümlü bir trafik kazası neticesinde müteveffanın yakınları tarafından açılacak manevi tazminat davası, hukukun bu koruyucu işlevinin somut bir tezahürüdür. İşbu makalede, Türk Hukuku kapsamında ölümlü trafik kazalarından kaynaklanan manevi tazminat taleplerinin hukuki temelleri, koşulları, talep edilebilecek tazminatın belirlenmesi ve usuli süreçler, doktrin ve Yargıtay içtihatları ışığında incelenecektir.
1. MANEVİ TAZMİNATIN HUKUKİ DAYANAKLARI
Ölümlü trafik kazası sebebiyle manevi tazminat taleplerinin temelini, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nda (TBK) düzenlenen haksız fiil sorumluluğu oluşturmaktadır.
a. Haksız Fiil Sorumluluğu (TBK m. 49 vd.): Haksız fiil, hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren kişinin, bu zararı gidermekle yükümlü olmasını ifade eder. Bir fiilin haksız fiil sayılabilmesi ve tazminat sorumluluğu doğurabilmesi için şu unsurların bir arada bulunması gereklidir:
i. Hukuka Aykırı Fiil: Trafik kurallarının ihlali, dikkatsizlik, tedbirsizlik gibi eylemlerle bir kazaya sebebiyet vermek hukuka aykırı fiil teşkil eder.
ii. Kusur: Failin, hukuka aykırı sonucu istemesi (kast) veya gerekli dikkat ve özeni göstermemesi (ihmal) durumudur. Trafik kazalarında kusurun belirlenmesi, olayın özelliklerine, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu (KTK) hükümlerine ve Yargıtay içtihatlarına göre yapılır. İşbu Dilekçe'de de davalının kusurlu olduğunun soruşturma raporuyla tespit edildiği belirtilmiştir (Madde 3). Kusurun derecesi, tazminat miktarının belirlenmesinde önemli bir faktördür.
iii. Zarar: Haksız fiil sonucunda bir ölüm olayının meydana gelmesi, en ağır zararlardan biridir. Manevi tazminat talebinde ise zarar, ölüm olayı nedeniyle yakınların duyduğu derin acı, elem ve ıstıraptır (Madde 4, Madde 8).
iv. İlliyet Bağı (Nedensellik Bağı): Hukuka aykırı fiil ile meydana gelen zarar (ölüm ve buna bağlı manevi acı) arasında uygun bir neden-sonuç ilişkisi bulunmalıdır. Yani, ölümün ve dolayısıyla yakınların duyduğu manevi acının, failin kusurlu ve hukuka aykırı fiilinden kaynaklanmış olması gerekir.
b. Manevi Tazminat (TBK m. 56): TBK'nın 56. maddesi, özel olarak bedensel bütünlüğün zedelenmesi veya ölüm hâlinde manevi tazminata hükmedilebileceğini düzenler. Maddenin ikinci fıkrası, "Ağır bedensel zarar veya ölüm hâlinde, zarar görenin veya ölenin yakınlarına da manevi tazminat olarak uygun bir miktar para ödenmesine karar verilebilir." hükmünü amirdir. Bu hüküm, ölenin yakınlarının, ölüm olayı nedeniyle doğrudan kendi kişilik haklarında meydana gelen ihlal ve duydukları derin manevi acı karşılığında tazminat talep etme hakkını tanır. Bu talep, ölenin mirasçılık sıfatından bağımsız, yakınların kendi şahıslarına ait bir haktır.
c. Karayolları Trafik Kanunu (KTK): KTK, trafik kazalarından doğan hukuki sorumluluğa ilişkin özel hükümler içerir. Özellikle motorlu araç işletenin sorumluluğu (KTK m. 85 vd.) kusursuz sorumluluk (tehlike sorumluluğu) esasına dayanır. Ancak, sürücünün kusuruna dayalı olarak TBK hükümlerine göre de dava açılabilir. Manevi tazminat taleplerinde, kazanın oluşumundaki kusur oranının tespiti açısından KTK ve ilgili yönetmelikler büyük önem taşır.
2. MANEVİ TAZMİNAT TALEP EDEBİLECEK KİŞİLER VE TALEBİN KOŞULLARI
TBK m. 56/2 uyarınca, ölenin "yakınları" manevi tazminat talep edebilir. Yargıtay içtihatları ve doktrin, "yakın" kavramını geniş yorumlama eğilimindedir.
a. Kimler "Yakın" Sayılır?: Başta ölenin eşi, çocukları (Madde 4), anne-babası olmak üzere, kardeşleri, nişanlısı veya fiili birliktelik yaşadığı kişi gibi ölenle aralarında güçlü ve derin duygusal bağ bulunan kişiler "yakın" kavramı içinde değerlendirilebilir. Buradaki temel ölçüt, ölüm olayı nedeniyle fiilen ve yoğun bir şekilde manevi acı çekilmiş olmasıdır. Davacıların, ölenle aralarındaki yakınlık derecesini ve bu ölümün kendi üzerlerindeki manevi etkisini ispatlaması beklenir.
b. Manevi Zararın Varlığı: Manevi tazminatın temel koşulu, ölüm olayı nedeniyle talepte bulunan yakının kişilik değerlerinde bir eksilme meydana gelmesi, yani manevi bir zarara uğramış olmasıdır. Bu zarar, yaşanan şok, derin üzüntü, elem, ıstırap, yaşam sevincinin azalması, ruhsal dengenin bozulması gibi şekillerde ortaya çıkar (Madde 7, Madde 8). Manevi zararın varlığı genellikle hayatın olağan akışına göre kabul edilir; eşini veya çocuğunu kaybeden birinin derin üzüntü duyması karine olarak varsayılır. Ancak, zararın yoğunluğu ve derecesi, tazminat miktarının belirlenmesinde etkilidir.
c. Haksız Fiil Unsurlarının Gerçekleşmesi: Yukarıda (Bölüm 1.a altında) açıklanan hukuka aykırı fiil, kusur, zarar (manevi zarar) ve illiyet bağı unsurlarının somut olayda gerçekleşmiş olması zorunludur.
3. MANEVİ TAZMİNAT MİKTARININ BELİRLENMESİ
Manevi tazminatın amacı, yaşanan acıyı bir nebze olsun hafifletmek, zarar görende bir tatmin duygusu yaratmaktır; zenginleşme amacı taşımaz. Miktarın belirlenmesi, TBK m. 50/2 ve m. 51 yollamasıyla TBK m. 56 uyarınca hâkimin takdirindedir. Hâkim, bu takdir hakkını kullanırken objektif ölçütlere dayanmalı ve hakkaniyete uygun bir karar vermelidir. Yargıtay içtihatlarında belirleyici olan temel unsurlar şunlardır:
a. Olayın Özellikleri: Kazanın meydana geliş şekli, ölümün ani ve trajik olması gibi faktörler dikkate alınır.
b. Tarafların Kusur Durumu: Failin kusurunun ağırlığı (tam kusur, asli kusur, tali kusur) veya olası kastının bulunması, tazminat miktarını etkileyen önemli bir faktördür (Madde 9). Müterafik kusur (ölenin veya zarar gören yakının da kusurunun bulunması) halinde tazminattan indirim yapılabilir.
c. Tarafların Sosyo-Ekonomik Durumları: Hâkim, hem davacının hem de davalının mali ve sosyal durumlarını göz önünde bulundurur (Madde 9). Tazminatın bir taraf için zenginleşme, diğer taraf için yıkım anlamına gelmemesi gerekir.
d. Ölen ile Yakını Arasındaki İlişkinin Yakınlığı: Eş, çocuk, ana-baba gibi birinci derece yakınlar için genellikle daha yüksek tazminata hükmedilme eğilimi vardır.
e. Yaşanan Manevi Acının Yoğunluğu: Ölümün davacı üzerindeki somut etkileri, yaşamını ne ölçüde olumsuz etkilediği, psikolojik destek alıp almadığı gibi hususlar değerlendirilir (Madde 8).
f. Paranın Satın Alma Gücü: Hükmedilecek tazminatın, karar tarihindeki paranın alım gücüne göre anlamlı bir miktar olması gözetilir.
g. Hakkaniyet İlkesi: Hâkim, tüm bu unsurları bir arada değerlendirerek, somut olayın özelliklerine en uygun, adil ve hakkaniyetli bir miktara karar verir. İşbu Dilekçe'de de eş ve her bir çocuk için ayrı ayrı tazminat talep edilmiştir (Madde 19).
4. USUL HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRMELER
Ölümlü trafik kazasına dayalı manevi tazminat davaları, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) hükümlerine tabidir.
a. Görevli ve Yetkili Mahkeme: Bu tür davalarda görevli mahkeme, kural olarak Asliye Hukuk Mahkemesi'dir (Madde 1). Yetkili mahkeme ise, HMK m. 6 uyarınca davalının yerleşim yeri mahkemesi veya HMK m. 16 uyarınca haksız fiilin işlendiği (kazanın meydana geldiği) yer ya da zararın meydana geldiği veya gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesidir.
b. Dava Dilekçesi ve Deliller: Dava, HMK hükümlerine uygun olarak hazırlanmış bir dilekçe ile açılır. İşbu Dilekçe'de olduğu gibi, davacı ve davalı bilgileri, konu, dava değeri, vakıalar, hukuki sebepler ve talep sonucu açıkça belirtilmelidir (Madde 1-19). Dayanılan delillerin (kaza tespit tutanağı (Madde 22 - Delil 10), savcılık soruşturma dosyası (Madde 22 - Delil 9), tanık beyanları (Madde 20), bilirkişi incelemesi (Madde 22 - Delil 2), keşif (Madde 22 - Delil 3), yemin (Madde 22 - Delil 4), uzman görüşü (Madde 22 - Delil 5), isticvap (Madde 22 - Delil 6) vb.) dilekçede belirtilmesi ve sunulması veya celbinin talep edilmesi gerekir.
c. Faiz Talebi: Manevi tazminata, haksız fiilin gerçekleştiği tarihten, yani kaza tarihinden itibaren yasal faiz işletilmesi talep edilebilir ve mahkemelerce bu yönde karar verilmesi yaygın bir uygulamadır (Madde 19).
d. İhtiyati Tedbir ve İhtiyati Haciz: Davacı, alacağını güvence altına almak amacıyla, dava sonuçlanana kadar davalının malvarlığı üzerine HMK m. 389 vd. uyarınca ihtiyati tedbir veya İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 257 vd. uyarınca ihtiyati haciz konulmasını talep edebilir. Bu talepler, genellikle davalının mallarını kaçırma ihtimaline karşı yapılır (Madde 10, Madde 11, Madde 12, Madde 18 - Talep 2, Talep 3). Mahkeme, bu talepleri teminatlı veya teminatsız olarak kabul edebilir.
e. Adli Yardım: Dava harç ve masraflarını karşılayacak maddi gücü olmayan davacılar, HMK m. 334 vd. uyarınca adli yardım talebinde bulunabilirler. Talebin kabulü halinde, davacı yargılama giderlerinden geçici olarak muaf tutulur (Madde 13, Madde 14, Madde 15, Madde 16, Madde 18 - Talep 4).
f. Zamanaşımı: Trafik kazalarından doğan tazminat talepleri, KTK m. 109'da özel olarak düzenlenmiştir. Zarar görenin, zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten başlayarak iki yıl ve her hâlde, kaza gününden başlayarak on yıl içinde zamanaşımına uğrar. Eğer fiil aynı zamanda ceza kanunları uyarınca daha uzun zamanaşımı süresine tabi bir suç teşkil ediyorsa, ceza zamanaşımı süresi uygulanır. Ölümlü kazalar genellikle taksirle ölüme sebebiyet verme suçunu oluşturduğundan, ceza zamanaşımı süresi (TCK m. 66) genellikle daha uzun olup, bu süre uygulanır.
5. DİLEKÇEDE DETAYLANDIRILABİLECEK HUSUSLAR
İşbu Dilekçe genel hatlarıyla gerekli unsurları içermekle birlikte, davanın etkinliği açısından aşağıdaki hususların ilgili bölümlerde daha detaylı ele alınması faydalı olabilir:
a. Kusur Analizi: "Kusur Sorumluluğuna İlişkin Açıklamalar" (Madde 6 - Başlık A) bölümünde, mevcut soruşturma raporuna (Madde 3) atıf yapılmakla birlikte, kazanın oluş şekli, ihlal edilen trafik kuralları ve davalının spesifik kusurlu davranışları (hız ihlali, hatalı sollama, kavşak geçiş ihlali vb.) daha ayrıntılı olarak açıklanabilir. KTK ve ilgili yönetmelik maddelerine atıf yapılarak kusur durumu somutlaştırılabilir.
b. İlliyet Bağı Vurgusu: "Esasa İlişkin Detaylı Vakıalar ve Hukuki Açıklamalar" (Madde 6) bölümünde, davalının kusurlu eylemi ile müteveffanın ölümü arasındaki doğrudan nedensellik bağının altı çizilebilir. Yani, "eğer davalı bu kusurlu hareketi yapmasaydı kaza ve ölüm meydana gelmeyecekti" mantığı açıkça kurulabilir.
c. Manevi Zararın Somutlaştırılması: "Manevi Tazminat Talebimiz Hakkında Açıklamalar" (Madde 6 - Başlık B) bölümünde, genel olarak acı, elem ve ruhsal yıkımdan bahsedilmekle (Madde 8) birlikte, her bir davacı (eş, çocuklar) açısından ölümün yarattığı spesifik manevi etkinin, hayatlarındaki somut değişikliklerin (örneğin, çocukların babasız büyüyecek olmasının getirdiği zorluklar, eşin yaşadığı travma, sosyal yaşamdaki değişiklikler vb.) daha detaylı anlatılması, mahkemenin tazminat miktarını hakkaniyete uygun belirlemesine yardımcı olabilir.
SONUÇ
Ölümlü trafik kazaları, yalnızca bir hayatı sona erdirmekle kalmaz, aynı zamanda geride kalan yakınlar üzerinde derin ve kalıcı manevi yaralar açar. Türk Hukuk Sistemi, TBK m. 56 hükmü ile bu manevi acıyı bir nebze olsun dindirmeyi ve haksız fiil faili üzerinde caydırıcı bir etki yaratmayı amaçlayan manevi tazminat mekanizmasını öngörmüştür. Bu tür davalarda başarı, haksız fiil unsurlarının (kusur, zarar, illiyet bağı) somut delillerle ortaya konulmasına, manevi zararın varlığının ve boyutunun mahkemeye etkili bir şekilde aktarılmasına ve usul hukukuna ilişkin gerekliliklerin titizlikle yerine getirilmesine bağlıdır.
T.C.
...
ASLİYE HUKUK MAHKEMESİNE
DAVACI : 1. TC:
Adresi:
2. TC:
Adresi:
VEKİLİ : Av.
DAVALI : TC:
Adresi:
KONU : Manevi tazminat talebidir.
DAVA DEĞERİ : ... TL'dir.
AÇIKLAMALAR :
I. MÜVEKKİL HAKKINDA ESASA İLİŞKİN BİLGİ:
...
II. DİLEKÇE ÖZETİ:
Aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan dava konusu olayların maddeler halindeki kısa özetidir:
1. ... tarihinde ... mevkiinde meydana gelen kaza sonucunda ... vefat etmiştir.
2. Soruşturma kapsamında mevcut rapor ile meydana gelen kazada Davalının ... kusurlu olduğu tespit edilmiştir.
3. Müteveffanın eşi ve ... sayıda çocuğu bulunmaktadır. Müvekkiller nezdinde meydana gelen üzüntü ve elemin karşılığı olarak manevi tazminat talebinde bulunma zorunluluğu meydana gelmiştir.
4. ...
III. USULE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR:
1. ...
2. ...
IV. ESASA İLİŞKİN DETAYLI VAKIALAR VE HUKUKİ AÇIKLAMALAR:
Esasa ilişkin vakıaların ve hukuki iddialarımızın ayrıntılı açıklamalarıdır:
A. Kusur Sorumluluğuna İlişkin Açıklamalar:
1. ...
2. ...
B. Manevi Tazminat Talebimiz Hakkında Açıklamalar:
1. Manevi tazminatın objektif unsuru uyarınca yukarıda anlatılan hususların; müvekkilimin kişilik değerlerinde eksilmeye yol açacak seviyede sosyal ve psikolojik etkilere neden olabilecek fiiller olduğu açıktır. Ayrıca sübjektif unsur uyarınca; müvekkilimin nezdinde devam eden acı, elem, itibar kaybı ve ruhsal yıkım meydana gelmiştir. Bu sebeplerle; tarafların kusur derecesi ve sosyo-ekonomik durumları gözetilerek müvekkilimin yaşadığı ruhsal yıkımı telafi edecek nitelikte u