I.        ETİK KAVRAMI

            Etik kelimesi Latince “ethos”, “ mos” kelimelerinden gelmektedir. Bu kök kelimeler orijinal dillerine hem ahlak hem de karakter kavramlarını tanımlamak için kullanılmıştır[1]. Bugün Türkçede yaygın kullanımıyla etik ahlak ile eş anlamlı kabul edilmekte hatta Türkçe sözlükler ve ansiklopedilerde dahi bir anlamıyla ahlakın anlamdaşı olarak tanımlanmaktadır[2]. Oysa etik ve ahlak farklı kavramlardır[3]. Ahlak, olan kurallar; etik ise olması gereken idealdir[4]. Bizim bu çalışmada kabul edeceğimiz tanıma göre etik, ahlakı da inceleyen, hangi toplumun hangi davranışları iyi hangi davranışları kötü kabul ettiğini ve bunu neye göre yaptığını kavramaya çalışan bir disiplindir[5]. Etik, evrensel olması ve bir kurallar bütünü değil bir düşünce sistemi olmasıyla ahlaktan ayrılır[6].

II.     HUKUK DÜZENİNİN KURULMASI VE UYGULANMASINDA ETİK

            Toplumsal hayatı amaç edinmek bakımından hukuk ve etik arasında sağlam bir bağ bulunmaktadır[7]. Etik bakış açısı eylemin nedenlerinin ahlaki olup olmadığıyla ilgilenir. Hukukta da hukuki normun koyuluş amacının ahlaki olup olmadığını incelemek bu bağlantının ilk perçinini oluşturur[8].

            Hukuk kuralları, ait oldukları toplumun örf ve adetlerinden, ahlaki değerlerinden etkilenir[9]. Hatta bazı mevzu hukuk kurallarının toplumdaki ahlaki değerlerin kanunlaştırılmasıyla oluştuğu dahi söylenebilir[10]. Bu gibi ahlaki ilkelerden kaynaklanan kurallar konurken ahlakın felsefesi etiğin hukukun oluşumunda ne denli önemli bir rol oynadığı rahatça görülecektir[11].

            Bunların (ahlak kurallarının kanunlaşmasıyla oluşan kuralların) dışında kalan hukuk kuralları yapılırken de etik ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır. Gerçekten de toplumun geçmişinden gelmeyen hukuk kuralları mevcuttur[12]. Bu normların evvelce bir ahlak kuralı olmaması, konulurken ahlakın göz ardı edilebileceği anlamına gelmez. Kuralın konuluşundaki amaç kişisel çıkarlar ya da öç alma gibi saikler değil toplumsal iyiye ulaşma olmalıdır[13]. İyiye giden yolda ışığın etik ilkeler olduğuna da şüphe yoktur.

            Hukuk kuralları yalnız oluşturulurken değil yorumlanırken de etik değerlere bağlı kalınmalıdır[14]. Aksi halde ne kadar güzel hazırlanmış olursa olsun kurallar afili nutuklardan daha fazla anlam ifade etmeyecektir[15]. “Etik değere dayanmayan ve ahlaki bir değer olan adaleti esas almayan hukuk anlayışı, hakkaniyete dayalı bir yükümlülük ve ödev anlayışı üretemez”[16].

III.   HUKUKÇULARIN ETİK İLKELERİ

            Her meslek icra edilirken meslek mensuplarının bir takım etik-ahlaki kurallara uymaları beklenir[17]. Meslek etiğine ilişkin bu kurallar büyük ölçüde yazısızdır; usta çırak ilişkisiyle ve teamüllerle kuşaktan kuşa aktarılarak yaşarlar. Dolayısıyla bu tür kurallar ancak manevi yaptırımlara tabidir. Fakat toplumun refahı için önemleri nispeten daha büyük kabul edilebilecek hekimlik, mali müşavirlik ve hukuku iş edinen mesleklerin etik ilkelerinden uzaklaşmasının, toplumda bu meslek mensuplarının üstlendikleri işlerin aksamasının neticesinde doğacak zararlar da büyük olacaktır. Bu sebepten böyle bazı mesleklerin etik ilkelerinin bir kısmı hukuk kuralı haline getirilerek somut, maddi, cebri yaptırıma bağlanarak, asgari güvence sağlanmak istenmiştir[18].

            Söz konusu meslek kurallarının, meslek etiğine ilişkin ilkelerin pek tabi tamamı hukuk kuralı haline getirilmemiştir. Ancak bu durum mevzu olmayan ilkelerin göz ardı edilebileceği, düzenin bu yazısız etik ilkeler olmadan sağlanabileceği anlamına kesinlikle gelmez. Aşağıda hukukçuların uymaları gereken meslek etiğine ilişkin kurallara değinilecektir.

A.     Hâkimler ve Savcılar

            Karar mercii olarak adaleti sağlamada toplum gözünde belki de en büyük rolü oynayan hakimler tarihin hemen her döneminde ulvi bir yere konmuştur. Yapıkları işin önemi ve seçkinlikleri nedeniyle kişiliklerine, hal ve hareketlerine yönelik beklentiler doğmuştur. Gerçekten de bir hakim görevini mevzuata uygun şekilde yerine getirip adaletin tecellisini sağlarken hükmün aynı zamanda adil görünmesini de sağlamalıdır[19]. Bunu yapabilmenin yolu da görevi dâhilinde ve dışında; gerek yargılamanın diğer süjeleri ile meslektaşlarına, gerekse de halka karşı tutum ve davranışlarında etik ilkelere sıkı sıkıya riayet etmektir[20]. Aksi halde toplumun gözünden düşen yalnız gayrı ahlaki davranan hakim değil ve fakat adalet inancı ve yargının itibarı olacaktır.

            Bu vahim sonucun önüne geçmek adına hâkimler ve savcılar hakkında ulusal ve uluslararası düzeyde düzenlemeler mevcuttur. Birleşmiş Milletler Teşkilatı tarafından 23.04.2003 tarih ve 2003/43 sayılı kararla kabul edilen “Bangalor Yargı Etiği İlkeleri” ile Avrupa Savcılar Konferansında 31.05.2005 tarihinde kabul edilen “Savcılar İçin Etik Ve Davranış Biçimlerine İlişkin Avrupa Esasları” ülkemizde Hâkimler Ve Savcılar Yüksek Kurulu’nca 27.6.2006 gün ve 315 sayılı kararla benimsenmiş[21] ve bu durum Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğü’nün 14.11.2006 gün ve 100289 sayılı yazısı ile hâkim ve savcılara duyurulmak üzere teşkilata bildirilmiştir.

B.      Avukatlar

            Bugün kutsal diye nitelendirdiğimiz “savunma hakkının koruyucuları” avukatlar toplumun iyi davranışlar beklediği meslek mensuplarıdır. Bu beklenti karşılanmadığında da toplumun hem vicdanı hem de adalet inancı yaralanacaktır[22]. Dolayısıyla hakimlik ve savcılık gibi avukatlık mesleğinin de bazı etik ilkeleri hukuk kuralı olarak düzenlenmiştir. Ülkemizde uygulana bu düzenlemeleri yine ulusal ve uluslararası düzenlemeler olarak iki bölümde inceleyebiliriz.

            Uluslararası düzenlemelerin temelini 1990 tarihli BM Havana Konferansı oluşturur. Bu konferansta kabul edilen meslek kurallarıyla aynı yönde ve ek olarak Uluslararası Avukatlar Birliğinin 1991Meksika ve 2002 Sydney kararları alınmıştır[23].

            Yukardaki kurallara paralel olarak ülkemizde de düzenlemeler mevcuttur. TBB tarafından 8-9 Ocak 1971 tarihinde kabul edilen “Türkiye Barolar Birliği Meslek Kuralları” ve Avukatlık Kanunu[24] örnek gösterilebilir.

            Hemen belirtmek gerekir ki ahlak yaşar-değişir. Hukuk kuralı haline getirilmiş bu etik ilkelerin tamamının toplumun güncel ahlaki değerlerini karşıladığını söylemek de mümkün gözükmemektedir. Örneğin, bir avukatın kendi barosu dışında bir duruşmaya katılması halinde o yer baro başkanını ziyaret etmesi bir meslek kuralı olarak düzenlenmiştir[25]. Bu kuralın, söz gelimi, İstanbul’a duruşmaya giden avukatlar tarafından harfiyen uygulandığında İstanbul Barosu başkanının mesaisinin tamamını ziyaretlere ayırmak zorunda kalacağını söyleyebiliriz. Bu da bize yukarda bahsettiğimiz “hukuk kurallarının uygulanması ve yorumlanmasında da etik değerlere riayet etmek gereğini” hatırlatır.

            Ayrıca etik ilkelerin mevzuattaki düzenlemelerden ibaret olduğunu söylemek, yalnız bu kurallara uyulması halinde toplumsal ahlakın-iyinin sağlanacağını ummak da iyimserlik olur. Örneğin bir avukatın para hırsı gütmesi, mesleği yalnız ekonomik kaygılarla yapması açıkça yasaklanmış olmasa da etik kabul edilemez. Bunların yanında özellikle cüppeliyken hal ve hareketlere özen göstermek, günlük hayatında görgü kurallarına uygun davranmak da mevzu olmayan etik ilkelere örnek olarak gösterilebilir.

C.     Akademik Personel

            Ülkemiz mevzuatında hukuk bilimi üzerine akademik kariyer yapan kimselere ilişkin ayrı etik ilkeler ön görülmemekle birlikte bilim adamlarına ve bilimsel çalışmalara ilişkin etik ilkeler hukuku araştırmaya ve öğretmeye soyunmuş akademisyenler için de geçerlidir.

            Örnek olarak “Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi”[26] ile “TÜBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği”[27] gösterilebilir. Ayrıca akademisyenlerin de günlük yaşamda davranışlarına özel itina göstermeleri gerektiği de söylenebilir.

SONUÇ

            Toplumsal hayatı düzenleyen kurallar belirli bir kronolojiyle ortaya çıkmış olsalar da birinin diğerinin yerini eksiksiz doldurduğunu kabul etmek doğru olmaz. Ahlak, din, görgü vs. hep birlikte var olmuş ve kaçınılmaz olarak etkileşime geçmiştir. Dolayısıyla etiğin, toplumsal herhangi bir olguyla ve tabii hukukla alakadar olmadığı söylenemez.

            Hukukun ve etiğin bazı ilkeleri ortak amaç edinmesi birinin sağlandığında diğerinin de kendiliğinden geleceği anlamına gelmez. Hukukun etikle ilişkisi düşünüldüğünde o yalnızca bir harita, cebri bir destektir. Adalete ulaşmada ve toplumsal refaha giden yolda tek başına yeterli değildir. Bu konuda Kant’ın ödev etiği yol gösterici olabilir. İyiyi arzulama sebebimiz birilerinin bunu bizden istemesi değil sırf insan olmamız ve bu onuru içselleştirmemiz olmalıdır. Ancak bu sayede en insani değerlerimizden biri olan adalet yeniden ışımaya başlar; ancak o zaman adaletin kestiği parmak acımaz ve insanların boynu yeniden adalet karşısında kıldan ince hale gelir.

            Unutulmamalıdır ki hukuk yalnız asgari ahlaktır.