İNSAN HÜQUQLARI ÜZRƏ AVROPA MƏHKƏMƏSİ
BİRİNCİ BÖLMƏ
CAHANGİR ƏMİROV AZƏRBAYCANA QARŞI
(Şikayət № 25512/06)
MƏQBULİYYƏTƏ DAİR QƏRARDAD
İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsi (I Bölmə) Palata qismində 18 yanvar 2011-ci il tarixdə işə aşağıdakı tərkibdə baxaraq:
Xristos Rozakis, Sədr,
Nina Vajiç,
Xanlar Hacıyev,
Din Şpilman,
Sver Erik Yebens,
Corcio Malinverni,
Corc Nikolau, hakimlər,
Soren Nilsen, Bölmə katibi,
6 yanvar 2006-cı il tarixdə verilmiş yuxarıdakı şikayəti,
Cavabdeh Hökumətin, habelə ərizəçinin cavab olaraq təqdim etdiyi mülahizələrini nəzərə alaraq, aşağıdakıları qərara alır:
FAKTLAR
Ərizəçi cənab Cahangir Əmirov Azərbaycan vətəndaşıdır, 1942-ci ildə doğulmuşdur və Gəncədə yaşayır. O, Məhkəmə qarşısında Bakıda vəkil işləyən cənab İ.Əliyev tərəfindən təmsil edilir. Azərbaycan Hökumətini (“Hökumət”) onun səlahiyyətli nümayəndəsi cənab Ç.Əsgərov təmsil edir.
İşin halları
Tərəflərin təqdim etdiyi faktlar aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər.
Gəncə Dövlət Universitetində professor kimi çalışan ərizəçi müxalifətdə olan Müsavat partiyasının Gəncə filialının rəhbəridir.
2003-cü il aprelin 28-də ərizəçi polisə maneçilik göstərdiyi üçün saxlanmışdır. Həmin gün Gəncə şəhəri Nizami rayon məhkəməsi ərizəçini sərxoş halda polisi təhqir etdiyi üçün İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 310-cu maddəsinə əsasən (polisə tabe olmama) on üç günlük “inzibati” həbs cəzasına məhkum etmişdir.
Ərizəçi inzibati həbsi ilə bağlı Nizami rayon məhkəməsinin qərarından şikayət verməmişdir.
Tutulmasından sonra ərizəçi Gəncə Dövlət Universtitetinin 2003-cü il 30 aprel tarixli əmri ilə Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndinə əsasən işdən azad edilmişdir. Həmin maddə azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edilmiş işçinin əmək müqaviləsinə xitam verilməsinə əsas verirdi. Universitet rektoru tərəfindən imzalanmış əmrin müvafiq hissəsində qeyd edilirdi:
“2003-cü il aprelin 28-də universitetdə aparılan araşdırma zamanı fizika bölməsinin professoru olan cənab Cahangir Hüseyn oğlu Əmirovun iş yerində olmadığı müəyyən edilmişdir. Fakultə dekanı və kafedra müdiri tərəfindən verilən məlumata görə, 2003-cü il aprelin 28-də saat 8.30-da C.Əmirov iş yerində olmuş və mühazirə oxumuşdur. Ertəsi gün, 2003-cü il aprelin 29-da o, işə gəlməmişdir. Kafedra müdiri A.Rəsulov məsələ ilə bağlı universitet rektorluğuna məlumat vermişdir. Məsələ universitet rəhbərliyinin müraciəti ilə araşdırılmış və müəyyən edilmişdir ki, 2003-cü il aprelin 28-də polislə baş verən münaqişə səbəbindən professor C.Əmirov İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 310.1-ci maddəsinə əsasən on üç günlük inzibati həbs cəzasına məhkum edilmişdir. (Mən) fizika bölməsinin professoru Cahangir Hüseyn oğlu Əmirovun 2003-cü il aprelin 30-dan etibarən Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndi əsasən əmək müqaviləsinə xitam verilməklə işdən azad olunmasını əmr edirəm.”
Ərizəçi əsassız işdən azad edilmə ilə bağlı şikayət ərizəsi vermişdir. İşin hallarından tərəflərin təqdim etdiyi müxtəlif ərizələr və ərizəçinin 2003-cü ilin oktyabrında müvəqqəti olaraq Azərbaycanı tərk etməsi səbəbindən, icraatın dəfələrlə təxirə salınması və nəhayət, işin hallarının araşdırılmadığı məlum olur.
2005-ci ilin əvvəlində icraat yenidən açılmış və Daşkəsən rayon məhkəməsi 2005-ci il aprelin 5-də ərizəçinin iddiasını əsassız hesab edərək təmin etməmişdir. Məhkəmə ərizəçinin inzibati əməli ilə bağlı cəzasının qüvvədə olması səbəbindən, işdən azad edilməsinin Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndinə müvafiq olduğunu bildirmişdir.
2005-ci il aprelin 30-da ərizəçi birinci instansiya məhkəməsinin qərarından qanunu düzgün tətbiq etməməsi səbəbindən şikayət etmişdir. O, xüsusilə də işdən azad edilməsinin qanunsuz olduğunu iddia etmişdir, çünki Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndi işçinin cinayət mühakiməsi ilə azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edilməsi ilə bağlı işdən azad olunmasınıi ifadə edirdi, o isə İnzibati Xətalar Məcəlləsi üzrə “inzibati” həbsə məhkum edilmişdir.
Apellyasiya Məhkəməsi qarşısında icraatın qeydlərindən birinci iclasın 2005-ci il iyulun 25-də baş tutduğu və tərəflərin şifahi bəyanatlar təqdim etdiyi məlum olur. Həmin iclasda ərizəçi işdən azad edilməsinin qanunsuz olduğunu bildirmiş, cavabdeh tərəfin nümayəndəsi isə “işdən azad edilmə ilə bağlı əmrin” tam qanuni əsaslara malik olmasını iddia edərək, məhkəmədən birinci instansiya məhkəməsinin qərarını təsdiqləməsini istəmişdir. İclasın sonunda məhkəmə sədri tərəflərə növbəti iclasın 2005-ci il iyulun 29-da olacağını və əlavə bəyanatlar verə biləcəklərini bildirmişdir.
2005-ci il iyulun 29-da Apellyasiya Məhkəməsi işlə bağlı ikinci iclasını keçirmişdir. Tərəflər əlavə bəyanatlar verməmişlər. Eyni gündə Apellyasiya Məhkəməsi ərizəçinin şikayətini rədd edən qətnamə çıxarmış, lakin onun işdən azad edilməsinə əsas verən halı dəyişmişdir. Apellyasiya Məhkəməsi Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndinin ərizəçinin işinə tətbiq edilə bilməyəcəyini bildirmişdir. Bununla belə, Apellyasiya Məhkəməsi ərizəçinin Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinin “ç” bəndi ilə işdən azad edilə biləcəyini bildirmişdir. Belə ki o, əsaslı bir səbəb gətirmədən on üç gün ərzində işə gəlməmişdir. Məhkəmə işin halları işəgötürənə işçinin əmək müqaviləsinə xitam vermək üçün yetərli səbəblər versə də, işəgötürənin işdən azad etmə əmrində yanlış olaraq Əmək Məcəlləsinin qeyri-müvafiq müddəasına əsaslandığını aşkarlamışdır. Bu səbəbdən, Apellyasiya Məhkəməsi ərizəçinin Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndi deyil, 70-ci maddəsinin “ç” bəndi üzrə işdən azad edilmiş olduğunu hesab etmişdir.
2005-ci il oktyabrın 3-də ərizəçi kassasiya şikayəti vermişdir. Kassasiya şikayətində o, işdən azad edilməsi ilə bağlı Gəncə Dövlət Universitetinin 2003-cü il 30 aprel tarixli əmrinin qanunsuz olduğunu və həmin qərarı müdafiə edən birinci instansiya məhkəməsinin yanlışlığını irəli sürmüşdür. Ərizəçinin kassasiya şikayətinin Apellyasiya Məhkəməsi qarşısında icraatlarla bağlı hissəsinə gəldikdə, həmin hissə qısa idi və orada aşağıdakılar qeyd edilmişdi:
“Apellyasiya Məhkəməsi qanunsuz olaraq işin dairəsindən kənara çıxmış və mənim işdən azad edilməyim üçün Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndini həmin Məcəllənin 70-ci maddəsinin “ç” bəndi ilə əvəz etmişdir. Halbuki, cavabdeh tərəfin bununla bağlı müraciəti yox idi.”
2005-ci il 14 dekabr tarixli iclasın protokolundan Ali Məhkəmə qarşısında icraatda ərizəçinin iştirak etdiyi, lakin qarşı tərəfin olmadığı aydın olur. Protokolun ərizəçinin Ali Məhkəmə qarşısındakı bəyanatları ilə bağlı hissəsində deyilir:
“Sədrlik edən hakim cənab C.Əmirova söz vermişdir. O, onun kassasiya şikayətinin dəlillərinin hərtərəfli şəkildə izahını vermiş və məhkəmədən Apellyasiya Məhkəməsinin 2005-ci il 29 iyul tarixli qətnaməsini qüvvədən düşmüş elan etməsini və işin yenidən araşdırılmasını xahiş etmişdir.”
Həmin gün Ali Məhkəmə Apellyasiya Məhkəməsinin qətnaməsini təsdiqləyən qərar çıxarmışdır. Ali Məhkəmənin qərarına əsasən, ərizəçi Əmək Məcəlləsinin 74-cü maddəsinin I hissəsinin “ç” bəndinə əsasən qanunsuz olaraq işdən azad edilməsi faktına baxmayaraq, birinci instansiya məhkəməsinin həmin faktı qiymətləndirmədiyini və Apellyasiya Məhkəməsinin onun işdən azad edilməsi ilə bağlı zəminləri dəyişdirməsi ilə əlaqədar səlahiyyətlərini aşdığını bildirmişdir. Qərarın ərizəçinin işdən azad edilməsi səbəbləri ilə bağlı şikayəti olan hissəsinə gəldikdə, orada aşağıdakılar qeyd edilirdi:
“İşin hallarından 2003-cü il aprelin 28-də universitetdə təhsil və iş intizamının araşdırması aparılan zaman fizika bölməsinin professoru cənab C.Əmirovun iş yerində olmadığı müəyyən edilmişdir. İşə gəlməməsi səbəblərinə aydınlıq gətirilməsi zamanı onun 2003-cü il aprelin 27-də Gəncədə Xasməmmədov küçəsində sərxoş vəziyyətdə polisin qanuni müraciətinə tabe olmadığı və polisi təhqir etməklə ictimai qaydanı pozduğu və bu səbəbdən, İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 310-cu maddəsinə əsasən on üç günlük inzibati həbs cəzasına məhkum edildiyi müəyyən edilmişdir. Həbs edilməsi səbəbindən C.Əmirov aprelin 28-dən mayın 11-ə qədər işdə olmamışdır.
Bu səbəbdən, Məhkəmə tərkibi işdən azad edilmənin faktiki hallarını nəzərə alaraq, apellyasiya məhkəməsinin işdən azad edilmə ilə bağlı gətirdiyi səbəblərin qüvvədə olan əmək qanunvericiliyinə uyğun olduğunu hesab etmişdir.”
Ərizəçinin dediklərinə görə, qanunsuz işdən azad edilmə və daxili icraatın ədalətsizliyi ilə bağlı ATƏT-in Azərbaycan ofisi də daxil olmaqla, müxtəlif beynəlxalq təşkilatlara şikayətini bildirmişdir.
Müvafiq milli qanunvericilik və təcrübə
Əmək Məcəlləsi
70-ci maddə əmək müqaviləsinin aşağıdakı hallarda işəgötürən tərəfindən ləğv edilə biləcəyini nəzərdə tutur: (a) müəssisə ləğv edildikdə; (b) işçilərin sayı və ya ştatları ixtisar edildikdə; (c) peşəkarlıq səviyyəsinin, ixtisasının kifayət dərəcədə olmadığına görə işçinin tutduğu vəzifəyə uyğun gəlmədiyi barədə səlahiyyətli orqan tərəfindən müvafiq qərar qəbul edildikdə; (ç) işçi özünün əmək funksiyasını və ya əmək müqaviləsi üzrə öhdəliklərini yerinə yetirmədikdə, yaxud bu Məcəllənin 72-ci maddəsində sadalanan hallarda əmək vəzifələrini kobud şəkildə pozduqda; və ya (d) sınaq müddəti ərzində işçi özünü doğrultmadıqda.
Əmək müqaviləsi 70-ci maddənin “ç” bəndində nəzərdə tutulan əsasla o halda ləğv edilə bilər ki, işçi qəsdən və ya etinasızlıqla əmək funksiyasını yerinə yetirmədiyinə görə iş yerində intizam qaydalarını pozmuş və ya mülkiyyətçinin, işəgötürənin və ya digər işçilərin hüquqlarına və ya qanunla qorunan mənafelərinə ziyan vurmuş olsun (71-ci maddənin II hissəsi). İşəgötürən bu Məcəllənin 70-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş əsasların hər hansı biri ilə əmək müqaviləsinin ləğv edilməsinin zəruriliyini əsaslandırmalıdır (71-ci maddənin III hissəsi).
72-ci maddənin “a” bəndi işçinin heç bir üzrlü səbəb olmadan, yalnız özünün xəstəliyi və ya yaxın qohumunun xəstələnməsi və ya vəfat etməsi istisna olmaqla, bütöv iş günü işə gəlməməsinin əmək vəzifələrinin kobud şəkildə pozulması hesab edilən hal olduğunu qeyd edir.
74-cü maddə tərəflərin iradəsindən asılı olmayan səbəblərdən əmək müqaviləsinə xitam verilməsini tənzimləyir. Xüsusilə, 74-cü maddənin I hissəsinin “ç” bəndi əmək müqaviləsinə işçini azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edən məhkəmə hökmünün qüvvəyə minməsi ilə tərəflərin iradəsindən asılı olmayaraq xitam verilə biləcəyini təsbit edir.
Mülki Prosessual Məcəllə (“MPM”)
Ədalət mühakiməsi çəkişmə, tərəflərin bərabərliyi və faktlar əsasında həyata keçirilir. Hakim bütün hallarda prosesin çəkişmə prinsipini təmin etməlidir (9-cu maddə).
Məhkəmə (hakim) öz qətnaməsini yalnız məhkəmə iclasında tədqiq olunmuş sübutlarla əsaslandırır (217.4-cü maddə). Hakim işə əhəmiyyəti olan yeni halları aydınlaşdırmağı və ya əlavə sübutları tədqiq etməyi zəruri hesab edərsə, məhkəmə iclasının təzələnməsi haqqında qərardad çıxarır. İşə mahiyyəti üzrə baxılması başa çatdıqdan sonra hakim yenidən tərəflərin çıxışlarını dinləyir (218.2-ci maddə).
Hadisələrin baş verdiyi zaman qüvvədə olan 358-ci və 404-cü maddələr Azərbaycan Respublikası Apellyasiya Məhkəməsi və Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin müvafiq olaraq apellyasiya və kassasiya instansiyası məhkəmələri olduğunu bildirir.
Apellyasiya instansiyası məhkəməsi tam hüquqlu məhkəmə qismində iş materiallarında qeyd edilən sübutlar və ya əlavə olaraq təqdim edilən sübutlar əsasında işə mahiyyəti üzrə baxmalıdır. Apellyasiya məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsi hakiminin qərarının birbaşa və ya dolayı şəkildə apellyasiyada mübahisələndirilən hissəsinin qanuniliyinə baxır. Lakin əgər apellyasiya şikayəti qərarın qüvvədən düşmüş hesab edilməsini tələb edirsə və ya mübahisənin mövzusu onun ayrılmaz tərkib hissəsi olarsa, apellyasiya məhkəməsi qərarı bütünlüklə nəzərdən keçirməlidir. Bundan əlavə, ərizədə qaldırılan şikayətlərdən asılı olmayaraq, apellyasiya məhkəməsi aşağı məhkəmə tərəfindən maddi və prosessual qanuna əməl edilməsinə baxır (372-ci maddə).
415-ci maddə işdə iştirak edən tərəflərin və onların nümayəndələrinin kassasiya instansiya
