Sprawa C‑222/04
Ministero dell’Economia e delle Finanze
przeciwko
Cassa di Risparmio di Firenze SpA i in.
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Corte suprema di cassazione)
Pomoc państwa – Artykuły 87 WE i 88 WE – Banki – Fundacje bankowe – Pojęcie przedsiębiorstwa – Uprzywilejowanie w przypadku bezpośredniego opodatkowania dywidend otrzymywanych przez fundacje bankowe – Zakwalifikowanie jako pomocy państwa – Zgodność ze wspólnym rynkiem – Decyzja Komisji 2003/146/WE – Ocena ważności – Niedopuszczalność – Artykuły 12 WE, 43 WE i 56 WE – Zasada niedyskryminacji – Swoboda przedsiębiorczości – Swobodny przepływ kapitału
Opinia rzecznika generalnego F.G. Jacobsa przedstawiona w dniu 27 października 2005 r. I ‑ 0000
Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 10 stycznia 2006 r. I ‑ 0000
Streszczenie wyroku
1. Pytania prejudycjalne – Ocena ważności – Pytanie w przedmiocie ważności decyzji, która nie została zaskarżona na podstawie art. 230 WE
(art. 230 WE i 234 WE)
2. Pytania prejudycjalne – Właściwość Trybunału – Granice – Pytanie pozbawione w sposób oczywisty znaczenia dla sprawy
(art. 234 WE)
3. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Adresaci – Przedsiębiorstwa – Pojęcie
(art. 87 ust. 1 WE)
4. Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Adresaci – Przedsiębiorstwa – Pojęcie
(art. 87 ust. 1 WE)
5. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie
(art. 87 ust. 1 WE)
6. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Charakter selektywny środka
(art. 87 ust. 1 WE)
7. Pomoc przyznawana przez państwa – Wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny
(art. 87 ust. 1 WE)
8. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie
(art. 87 ust. 1 WE)
1. Wobec tego, że pytanie prejudycjalne dotyczące oceny ważności decyzji Komisji zostało przedłożone przez sąd krajowy z urzędu, a nie na wniosek zainteresowanego podmiotu, który mając możliwość wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności tej decyzji, nie skorzystał z niej w terminie przewidzianym w art. 230 WE, ww. pytania prejudycjalnego nie można uznać za niedopuszczalne z powołaniem się na tę ostatnią okoliczność.
(por. pkt 72–74)
2. Trybunał może pozostawić bez rozstrzygnięcia pytanie prejudycjalne dotyczące oceny ważności aktu wspólnotowego, gdy jest oczywiste, że owa wnioskowana przez sąd krajowy ocena nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem postępowania przed tym sądem.
(por. pkt 75)
3. Pojęcie „przedsiębiorstwa” w prawie konkurencji obejmuje każdą jednostkę wykonującą działalność gospodarczą niezależnie od jej formy prawnej i sposobu finansowania.
Działalność gospodarczą stanowi każda działalność polegająca na oferowaniu towarów lub usług na danym rynku. O ile najczęściej działalność gospodarcza jest wykonywana bezpośrednio na rynku, o tyle nie jest jednak wykluczone, że może ona być prowadzona przez przedsiębiorcę w bezpośrednim kontakcie z rynkiem, a pośrednio przez inny podmiot kontrolujący tego przedsiębiorcę w ramach gospodarczej całości, którą razem tworzą.
W tym kontekście zwykłe dzierżenie udziałów, nawet kontrolnych, nie wystarczy, aby uznać za gospodarczą działalność podmiotu dzierżyciela tych udziałów, jeżeli polega ona jedynie na wykonywaniu praw związanych ze statusem akcjonariusza lub członka oraz ewentualnym pobieraniu dywidend, zwykłych pożytków z prawa własności danego dobra. Natomiast podmiot, który posiadając udziały kontrolne w spółce, skutecznie wykonuje tę kontrolę poprzez bezpośrednie lub pośrednie wywieranie wpływu na zarządzanie nią, powinien być uważany za uczestniczący w działalności gospodarczej wykonywanej przez kontrolowane przedsiębiorstwo i z tego tytułu sam powinien być uznany za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.
W przeciwnym razie sam podział przedsiębiorstwa na dwa odrębne podmioty, z których pierwszy prowadziłby bezpośrednio wcześniejszą działalność gospodarczą, a drugi kontrolowałby ten pierwszy poprzez wywieranie wpływu na zarządzanie nim, wystarczyłby, aby pozbawić skuteczności zasady wspólnotowe dotyczące pomocy państwa. Umożliwiłby on drugiemu podmiotowi korzystanie z subwencji lub innych ulg przyznanych przez państwo lub za pomocą zasobów państwowych i na spożytkowanie w całości lub w części z korzyścią dla tego pierwszego, również w interesie całości gospodarczej, którą tworzą te dwa podmioty.
Zatem może zostać zakwalifikowana jako „przedsiębiorstwo” w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, w związku z tym może podlegać przepisom prawa wspólnotowego dotyczącym pomocy państwa osoba prawna, taka jak fundacja bankowa, kontrolująca kapitał spółki bankowej, której ustrój przewiduje zasady, które ukazują zadania wykraczające poza zwykłe lokowanie kapitału przez inwestora, umożliwiają więc wykonywanie funkcji kontrolnych, ale również inicjatywę i pomoc finansową oraz obrazują w ten sposób istnienie strukturalnych i funkcjonalnych związków pomiędzy fundacjami bankowymi a spółkami bankowymi.
(por. pkt 107–118, 125 oraz pkt 1 sentencji)
4. Osoby prawnej, takiej jak fundacja bankowa, której działalność ogranicza się do przekazywania środków organizacjom niemającym celu zarobkowego, nie można zakwalifikować jako „przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. W istocie działalność taka ma charakter wyłącznie społeczny i nie jest wykonywana na rynku w konkurencji z innymi przedsiębiorcami. W ramach tej działalności fundacja bankowa działa jak instytucja dobroczynna lub organizacja charytatywna, a nie jak przedsiębiorstwo.
Natomiast, jeżeli fundacja bankowa działająca w dziedzinach interesu publicznego i użyteczności publicznej wykorzystuje uprawnienie przyznane jej przez ustawodawcę krajowego do dokonywania czynności finansowych, gospodarczych, w zakresie nieruchomości i ruchomości, koniecznych lub użytecznych do realizacji tych celów, może ona oferować towary lub usługi na rynku w konkurencji z innymi przedsiębiorcami, na przykład w dziedzinach takich jak badania naukowe, edukacja, sztuka lub zdrowie.
W takim przypadku tego rodzaju fundację bankową należy uznać za przedsiębiorstwo, jako wykonującą działalność gospodarczą niezależnie od tego, że oferowanie towarów lub usług jest dokonywane bez celu zarobkowego, ponieważ owa oferta pozostaje w stosunku konkurencji z tymi przedsiębiorcami, którzy mają taki cel, i powinna ona zatem podlegać przepisom wspólnotowym dotyczącym pomocy państwa.
(por. pkt 119–125 oraz pkt 1 sentencji)
5. Pojęcie pomocy jest bardziej ogólne niż pojęcie subwencji, ponieważ obejmuje ono nie tylko świadczenia pozytywne takie jak same subwencje, ale również instrumenty, które w różnej formie zmniejszają zwykłe obciążenia budżetu przedsiębiorstwa i które przez to, mimo że nie są subwencjami w ścisłym znaczeniu tego słowa, mają taki sam charakter i identyczne skutki.
Wynika z tego, że instrument, poprzez który władze publiczne przyznają niektórym przedsiębiorstwom zwolnienie podatkowe, które wprawdzie nie jest związane z przekazaniem zasobów państwowych, ale stawia beneficjentów w lepszej sytuacji finansowej niż innych podatników, stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Tak samo może stanowić pomoc państwa działanie polegające na przyznaniu niektórym przedsiębiorstwom obniżenia podatku lub odroczenia płatności należnego w zwykłym trybie podatku.
(por. pkt 131, 132)
6. Ulga podatkowa przyznawana niektórym przedsiębiorstwom przy uwzględnieniu ich formy prawnej – osoba prawna prawa publicznego lub fundacja – oraz sektorów, w których wykonują one działalność, nie ma zastosowania do wszystkich przedsiębiorców, a zatem nie może być uznana za ogólny instrument polityki podatkowej lub ekonomicznej, co oznacza, że jest selektywna.
(por. pkt 135, 136, 138)
7. Artykuł 87 ust. 1 WE zakazuje pomocy, która wpływa na wymianę handlową między państwami członkowskimi i zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji. Do celów zakwalifikowania działania krajowego jako zakazanej pomocy państwa nie jest konieczne stwierdzenie faktycznego wpływu pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi i rzeczywistego zakłócenia konkurencji, lecz jedynie zbadanie, czy pomoc może mieć wpływ na tę wymianę handlową i zakłócać konkurencję. W szczególności, gdy pomoc przyznana przez państwo członkowskie wzmacnia pozycję przedsiębiorstwa w stosunku do innych przedsiębiorstw konkurencyjnych w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej, należy uznać, że ma ona wpływ na tę ostatnią. W tym zakresie okoliczność, że dany sektor ekonomiczny jest przedmiotem liberalizacji na płaszczyźnie wspólnotowej, może oznaczać faktyczny lub potencjalny wpływ pomocy na konkurencję, jak i na wymianę handlową między państwami członkowskimi.
Ponadto nie jest konieczne, aby uprzywilejowane przedsiębiorstwo uczestniczyło w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej. Jeżeli mianowicie państwo członkowskie przyznaje pomoc przedsiębiorstwu, działalność krajowa może być przez to utrzymana lub zwiększona z tym skutkiem, że zmniejszą się szanse wejścia na rynek przedsiębiorstw mających siedzibę w innych państwach członkowskich. Ponadto wzmocnienie przedsiębiorstwa, które dotychczas nie uczestniczyło w wewnątrzwspólnotowej wymianie handlowej, może postawić je w sytuacji umożliwiającej mu wejście na rynek innego państwa członkowskiego.
(por. pkt 139–143)
8. Zwolnienie z potrącenia dywidend przypadających fundacjom bankowym, posiadającym udziały w spółkach bankowych i które służą wyłącznie celom dobroczynnym, edukacyjnym, wychowawczym, naukowym i badawczym, może być zakwalifikowane jako pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. W istocie taki środek krajowy jest finansowany przez państwo. Ponadto jest on selektywny. Wreszcie korzyść taką uzyskuje sektor usług finansowych, który był przedmiotem ważnego procesu liberalizacji na poziomie wspólnotowym; proces ten zaostrzył konkurencję, która może już skutkować swobodnym przepływem kapitału przewidzianym w traktacie oraz może wzmacniać, po pierwsze, w kategoriach finansowania lub płynności finansowej pozycję jednostki gospodarczej działającej w sektorze bankowym, utworzonej przez fundację bankową i spółkę bankową, a po drugie, pozycję fundacji bankowej w działalności wykonywanej w szczególności w dziedzinie społecznej, naukowej lub kulturalnej.
(por. pkt 133, 138, 145, 146 oraz pkt 2 sentencji)
WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 10 stycznia 2006 r. (*)
Pomoc państwa – Artykuły 87 WE i 88 WE – Banki – Fundacje bankowe – Pojęcie przedsiębiorstwa – Uprzywilejowanie w przypadku bezpośredniego opodatkowania dywidend otrzymywanych przez fundacje bankowe – Zakwalifikowanie jako pomoc państwa – Zgodność ze wspólnym rynkiem – Decyzja Komisji 2003/146/WE – Ocena ważności – Niedopuszczalność – Artykuły 12 WE, 43 WE i 56 WE – Zasada niedyskryminacji – Swoboda przedsiębiorczości – Swobodny przepływ kapitału
W sprawie C‑222/04
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Corte suprema di cassazione (Włochy) postanowieniem z dnia 23 marca 2004 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 maja 2004 r., w postępowaniu:
Ministero dell’Economia e delle Finanze
przeciwko
Cassa di Risparmio di Firenze SpA,
Fondazione Cassa di Risparmio di San Miniato,
Cassa di Risparmio di San Miniato SpA,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: C. W. A. Timmermans, prezes izby, C. Gulmann (sprawozdawca), R. Schintgen, R. Silva de Lapuerta i G. Arestis, sędziowie,
rzecznik generalny: F. G. Jacobs,
sekretarz: M. Ferreira, główny administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 7 lipca 2005 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Cassa di Risparmio di Firenze SpA przez P. Russa oraz G. Morbidellego, avvocati,
– w imieniu Fondazione Cassa di Risparmio di San Miniato oraz Cassa di Risparmio di San Miniato SpA przez A. Rossiego oraz G. Robertiego, avvocati,
– w imieniu rządu włoskiego przez I. M. Braguglię, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez P. Gentilego, avvocato dello Stato,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez R. Lyala oraz V. Di Bucciego, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 27 października 2005 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 WE, 43 i nast. WE, 56 i nast. WE, 87 WE i 88 WE oraz ważności decyzji Komisji 2003/146/WE z dnia 22 sierpnia 2002 r. dotyczącej przepisów podatkowych wprowadzonych przez Włochy na rzecz fundacji bankowych (Dz.U. L 55, str. 56).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Cassa di Risparmio di Firenze spA (zwaną dalej „Cassa di Risparmio di Firenze”), Fondazione Cassa di Risparmio di San Miniato i Casssa di Risparmio di San Miniato SpA (zwanymi dalej „Cassa di Risparmio di San Miniato”) z siedzibą we Włoszech a Ministero dell’Economia e delle Finanze (włoskim Ministrem Gospodarki i Finansów) w przedmiocie wniosku Fondazione Cassa di Risparmio di San Miniato dotyczącego zwolnienia z potrącenia podatku od dywidend za rok obrotowy 1998.
I – Krajowe ramy prawne
3 We Włoszech z dywidend wypłacanych przez spółki akcyjne potrąca się zaliczki na poczet należnego podatku, w wykonaniu art. 1 ustawy nr 1745 z dnia 29 grudnia 1962 r. dotyczącej ustanowienia potrącenia zaliczki lub podatku od dywidend wypłacanych przez spółki i zmiany przepisów o obowiązkowym charakterze imiennym akcji (GURI nr 5 z dnia 7 stycznia 1963 r., str. 61) zmienionej decreto legge (rozporządzeniem ustawodawczym) nr 22 z dnia 21 lutego 1967 r. dotyczącym nowych przepisów w dziedzinie potrącenia zaliczki lub podatku od dywidend wypłacanych przez spółki (GURI nr 47 z dnia 22 lutego 1967 r., str. 1012) przekształconym w ustawę, ze zmianami, ustawą nr 209 z dnia 21 kwietnia 1967 r. (GURI nr 101 z dnia 22 kwietnia 1967 r., str. 2099, zwanej dalej „ustawą nr 1745/62”).
4 Artykuł 10 ustawy nr 1745/62 przewiduje, że z dywidend przypadających organizacjom osób lub podmiotów, niepodlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych, w zakresie, w jakim są one wyłączone z zakresu stosowania tego podatku, oraz podmiotom podlegającym opodatkowaniu na podstawie bilansu, lecz zwolnionym z podatku dochodowego od osób prawnych, w miejsce potrącenia z tytułu zaliczki określonej w art. 1 tej ustawy potrąca się podatek według stawki 30%.
5 Artykuł 10 bis ustawy nr 1745/62 zwalnia z przewidzianego w art. 10 potrącenia dywidendy przypadające osobom prawnym prawa publicznego lub fundacjom zwolnionym z podatku dochodowego od osób prawnych, które służą wyłącznie celom dobroczynnym, edukacyjnym, wychowawczym, naukowym i badawczym.
6 Artykuł 6 decreto del Presidente della Repubblica (rozporządzenia prezydenta republiki) nr 601 z dnia 29 września 1973 r. w sprawie przepisów dotyczących ulg podatkowych (dodatek zwykły do GURI nr 268 z dnia 16 października 1973 r., str. 3, zwanego dalej „dekretem nr 601/73”) przewiduje obniżenie o połowę podatku dochodowego od osób prawnych na rzecz organizacji i instytucji pomocy społecznej, towarzystw pomocy wzajemnej, szpitali, organizacji pomocowych i dobroczynnych, instytucji edukacyjnych oraz organizacji prowadzących badania i eksperymenty w interesie ogólnym, niemających celu zarobkowego, kolegiów naukowych, akademii, fundacji i towarzystw historycznych, literackich, naukowych, prowadzących eksperymenty i badania, służących wyłącznie celom kulturalnym oraz organizacji, których cele są z mocy prawa traktowane na równi z celami dobroczynnymi i edukacyjnymi.
7 Proces prywatyzacji włoskiego państwowego systemu bankowego został wszczęty ustawą nr 218 z dnia 30 lipca 1990 r. w sprawie przepisów w dziedzinie restrukturyzacji i konsolidacji majątkowej instytucji kredytowych prawa publicznego (GURI nr 182 z dnia 6 sierpnia 1990 r., str. 8, zwaną dalej „ustawą nr 218/90”) oraz decreto legislativo (rozporządzeniem ustawodawczym) nr 356 z dnia 20 listopada 1990 r. w sprawie przepisów dotyczących restrukturyzacji i regulacji bankowości (dodatek zwykły do GURI nr 282 z dnia 3 grudnia 1990 r., str. 5, zwanym dalej „dekretem nr 356/90”).
8 Artykuł 1 dekretu nr 356/90 przewidywał w szczególności, że państwowe instytucje bankowe, w tym kasy oszczędnościowe, mogą wnieść przedsiębiorstwo prowadzące działalność bankową do utworzonej przez nie spółki akcyjnej. Organizacja wnosząca wkład, w praktyce zwana „fundacją bankową” (dalej zwana „fundacją bankową”), stawała się jedynym akcjonariuszem tej spółki (zwanej dalej „spółką bankową”), której przedmiotem było prowadzenie działalności bankowej uprzednio wykonywanej przez państwową instytucję bankową.
9 Artykuł 11 tego dekretu przewidywał, że fundacje bankowe działają na podstawie owego dekretu i statutów, mają pełną zdolność do czynności prawnych prawa publicznego i prywatnego oraz pozostają pod rządami przepisów prawnych dotyczących ustanowienia organów zarządzających i kontrolnych.
10 Artykuł 12 precyzował, że fundacje bankowe mające kapitał zakładowy o charakterze nieczłonkowskim powinny służyć celom interesu publicznego i użyteczności publicznej, przede wszystkim w dziedzinach badań naukowych, edukacji, sztuki i zdrowia oraz że należy podtrzymywać pierwotne cele pomocy i ochrony słabszych grup społecznych.
11 Ten sam artykuł dodawał w szczególności, że:
– fundacje bankowe mogą dokonywać czynności finansowych, handlowych, w zakresie nieruchomości i ruchomości, które będą konieczne lub użyteczne do realizacji tych celów;
– zarządzają one swoim udziałem w spółce bankowej, dopóki są do niego uprawnione;
– nie mogą one jednak bezpośrednio wykonywać działalności bankowej ani posiadać kontrolnych udziałów w kapitale przedsiębiorstw prowadzących działalność bankową lub finansową innych niż spółka bankowa;
– mogą one natomiast nabywać lub zbywać mniejszościowe udziały w kapitale innych przedsiębiorstw prowadzących działalność bankową i finansową;
– przejściowo należało zapewnić funkcjonalną ciągłość pomiędzy fundacją bankową a spółką bankową przez przepisy przewidujące, że członkowie komitetu zarządzającego lub odpowiedniego organu fundacji bankowej zostaną powołani do zarządu, a członkowie organu kontrolnego do rady nadzorczej spółki bankowej;
– fundacje bankowe powinny przeznaczać określoną część dochodów pochodzących z udziałów w spółkach bankowych na rezerwę przeznaczoną na subskrypcję akcji w podwyższonym kapitale tych spółek;
– rezerwa ta może być inwestowana w papiery wartościowe w spółkach, w których fundacje bankowe posiadają udziały lub w papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez państwo;
– w określonych granicach fundacje bankowe mogą zaciągać zobowiązania wobec spółek bankowych lub otrzymywać od nich gwarancje.
12 Na mocy art. 13 dekretu nr 356/90:
– zbycie akcji spółek bankowych w publicznym obrocie powinno być dokonywane w drodze oferty publicznej;
– zbycie do ogólnej granicy jednego procentu kapitału spółki bankowej może być swobodnie dokonywane na rynku giełdowym akcji notowanych na giełdzie;
– odwołanie się do innych procedur wymaga zgody Ministro del Tesoro (zwanego dalej „ministrem skarbu”);
– gdyby wskutek zbycia lub jakiejkolwiek innej czynności fundacja bankowa miała utracić, nawet przejściowo, kontrolę nad większością akcji uprawniających do głosowania na zwyczajnym walnym zgromadzeniu spółki bankowej, czynność wymaga zezwolenia ministra skarbu;
– fundacja bankowa, która zbyła udział kontrolny, może nabyć inny udział kontrolny w spółce bankowej po uzyskaniu zezwolenia ministra skarbu.
13 Artykuł 14 dekretu nr 356/90 poddaje fundacje bankowe nadzorowi ministra skarbu, do którego muszą one przekazywać projekty budżetów i bilanse roczne.
14 Na mocy tego samego przepisu:
– fundacje bankowe powinny ponadto, również okresowo, przekazywać ministrowi skarbu i Bankowi Włoch wymagane przez nich informacje;
– minister skarbu może zarządzać kontrole.
15 Artykuł 1 ust. 7 bis decreto legge (rozporządzenia ustawodawczego) nr 332 z dnia 31 maja 1994 r. w sprawie przepisów dotyczących przyspieszenia procedur zbycia udziałów państwa i organizacji publicznych w spółkach akcyjnych (GURI nr 126 z dnia 1 czerwca 1994 r., str. 38), przekształconego w ustawę, ze zmianami, ustawą nr 474 z dnia 30 lipca 1994 r. (GURI nr 177 z dnia 30 lipca 1994 r., str. 5) zniósł te przepisy art. 13 dekretu nr 356/90 określone w pkt 12 niniejszego wyroku, które przewidywały zgodę ministra skarbu na wszelkie czynności, w wyniku których fundacja bankowa traciła kontrolę nad spółką bankową oraz na nabycie innego udziału kontrolnego w spółce bankowej.
16 System wprowadzony ustawą nr 218/90 i dekretem nr 356/90 został zmieniony ustawą nr 461 z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie przekazania kompetencji rządowi w celu reorganizacji przepisów cywilnych i podatkowych organizacji wnoszących wkład, określonych w art. 11 ust. 1 decreto legislativo (rozporządzenia ustawodawczego) nr 356 z dnia 20 listopada 1990 r. oraz systemu podatkowego czynności restrukturyzacji bankowości (GURI nr 4 z dnia 7 stycznia 1999 r., str. 4, zwaną dalej „ustawą nr 461/98”) oraz decreto legislativo (rozporządzeniem ustawodawczym) nr 153 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie przepisów cywilnych i podatkowych organizacji wnoszących wkład, określonych w art. 11 ust. 1 decreto legislativo nr 356 z dnia 20 listopada 1990 r. i systemu podatkowego czynności restrukturyzacji bankowości zgodnie z art. 1 ustawy nr 461 z dnia 23 grudnia 1998 r. (GURI nr 125 z dnia 31 maja 1999 r., zwanym dalej „dekretem nr 153/99”).
17 Artykuł 30 dekretu nr 153/99 uchylił w szczególności art. 11, 12, 13 i 14 dekretu nr 356/90.
18 Artykuł 1 dekretu nr 153/99 przejmując określenie, które pojawiło się w praktyce, uściśla, że jako „fundację” należy rozumieć podmiot, który wniósł wkład w postaci przedsiębiorstwa prowadzącego działalność bankową w rozumieniu dekretu nr 356/90.
19 Artykuł 2 ust. 1 dekretu nr 153/99 stanowi, że:
– fundacje bankowe są osobami prawnymi prawa prywatnego niemającymi celu zarobkowego, którym przyznaje się niezależność statutową oraz pełny zarząd;
– służą one wyłącznie celom użyteczności publicznej i wspieraniu rozwoju gospodarczego, zgodnie z postanowieniami ich statutów.
20 Artykuł 3 dodaje, że:
– fundacje bankowe realizują cele w każdy sposób zgodny ze swoim prawnym charakterem, o którym mowa w art. 2;
– działają one w poszanowaniu zasad dochodowego zarządu;
– mogą one kontrolować tylko przedsiębiorstwa celowe służące bezpośrednio realizacji swych celów statutowych i wyłącznie w odpowiednich sektorach;
– nie są one upoważnione do wykonywania czynności bankowych;
– niedozwolone są wszelkie formy finansowania, wypłat lub subwencji, bezpośrednich lub pośrednich, na rzecz organizacji mających cele zarobkowe lub na korzyść przedsiębiorstw o jakimkolwiek charakterze, z wyjątkiem przedsiębiorstw celowych i spółdzielni użyteczności publicznej.
21 Zgodnie z art. 1 dekretu nr 153/99 w jego pierwotnym brzmieniu, „odpowiednie sektory” powinny być wybrane spośród następujących dziedzin: badania naukowe, edukacja, sztuka, konserwacja i wspieranie dóbr i działalności kulturalnej oraz dóbr przyrody, zdrowie i pomoc słabszym grupom społecznym.
22 W następstwie zmiany tego przepisu, dokonanej przez art. 11 ustawy nr 448 z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie przepisów dotyczących utworzenia rocznego i wieloletniego budżetu państwa (ustawa budżetowa na 2002 r.) (dodatek zwykły do GURI nr 301 z dnia 29 grudnia 2001 r., str. 1, zwana dalej „ustawą nr 448/01”), odpowiednie sektory powinny być obecnie wybrane z następujących dziedzin: rodzina i wartości z nią związane, wychowanie i rozwój młodzieży, edukacja, nauka i kształcenie łącznie z nabywaniem publikacji dla szkół, wolontariat, filantropia i dobroczynność, religia i rozwój duchowy, pomoc osobom starszym, prawa obywatelskie, zapobieganie przestępczości i bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo żywnościowe i jakościowa gospodarka rolna, rozwój regionalny i budowa mieszkań socjalnych na płaszczyźnie regionalnej, ochrona konsumentów, ochrona cywilna, zdrowie publiczne, medycyna zapobiegawcza i lecznicza, sport, zapobieganie i leczenie narkomanii, patologie i zaburzenia psychiczne i umysłowe, badania naukowe i technologiczne, ochrona i jakość środowiska, sztuka, działalność kulturalna i dobra kultury.
23 Artykuł 4 ust. 3 dekretu nr 153/99 w swoim pierwotnym brzmieniu stanowił, że członkowie organu zarządzającego nie mogą sprawować funkcji członka rady zarządzającej w spółce bankowej.
24 W brzmieniu wynikającym z ustawy nr 350 z dnia 24 grudnia 2003 r. w sprawie przepisów dotyczących utworzenia rocznego i wieloletniego budżetu państwa (ustawa budżetowa na 2004 r.) (dodatek zwykły do GURI nr 299 z dnia 27 grudnia 2003 r., str. 1), przepis ten stanowi, że:
– podmioty wykonujące funkcje administracyjne, zarządzające lub kontrolne w fundacji bankowej nie mogą sprawować funkcji administracyjnych, zarządzających lub kontrolnych w spółce bankowej lub w spółkach, które ona kontroluje lub w których ma udziały;
– podmioty wykonujące funkcje kierownicze w fundacji bankowej nie mogą sprawować funkcji administracyjnych, zarządzających lub kontrolnych w spółce bankowej.
25 W pierwotnym brzmieniu art. 5 ust. 1 dekretu nr 153/99 stanowił, że majątek fundacji bankowej powinien służyć wyłącznie celom statutowym oraz że w ramach zarządzania ich majątkiem fundacje bankowe zarządzają ryzykiem, przestrzegając rozsądnych kryteriów, aby została zachowana wartość majątku i aby został osiągnięty odpowiedni dochód. Artykuł 11 ustawy nr 448/01 dodał do tego przepisu uściślenie, zgodnie z którym zarządzanie powinno być zgodne z charakterem fundacji bankowych jako organizacji niemających celu zarobkowego, działających na podstawie zasad przejrzystości i etyki.
26 Artykuł 6 ust. 1 dekretu nr 153/99 stanowi, że fundacje bankowe mogą posiadać udziały kontrolne tylko w organizacjach i spółkach, których wyłącznym celem jest zarządzanie przedsiębiorstwami celowymi.
27 W odniesieniu do udziału w spółkach bankowych art. 25 ust. 1 i 2 w swoim pierwotnym brzmieniu stanowiły, że:
– udziały kontrolne w spółkach mogą być zachowane przez okres czterech lat począwszy od dnia wejścia w życie dekretu, w celu ich zbycia;
– jeżeli zbycie nie nastąpiło w tym terminie, udziały mogą być zachowane przez okres dodatkowy nieprzekraczający dwóch lat;
– udziały kontrolne w spółkach innych niż spółki bankowe, z wyłączeniem udziałów posiadanych przez fundacje bankowe w przedsiębiorstwach celowych powinny zostać zbyte w terminie określonym przez władzę nadzorczą, z uwzględnieniem wymogów zachowania wartości majątku, jednakże w każdym razie w przewidzianym terminie czterech lat.
28 W następstwie zmiany tych przepisów przez art. 11 ustawy nr 448/01, następnie przez art. 4 decreto legge (rozporządzenia ustawodawczego) nr 143 z dnia 24 czerwca 2003 r. (GURI nr 144 z dnia 24 czerwca 2003 r.), przekształconego w ustawę, ze zmianami, ustawą nr 212 z dnia 1 sierpnia 2003 r. (dodatek zwykły do GURI nr 185 z dnia 11 sierpnia 2003 r., zwany dalej „dekretem nr 143/03”):
– maksymalny termin czterech lat dla zachowania udziałów kontrolnych został zastąpiony ostateczną datą 31 grudnia 2005 r.;
– wprowadzono możliwość powierzenia udziałów w spółkach bankowych spółkom zarządzającym oszczędnościami, wybranym z zachowaniem procedur konkurencyjnych i zlecenia im zarządzania tymi udziałami w ich własnym imieniu według kryteriów profesjonalizmu i niezależności, przy czym w pewnych przypadkach fundacje bankowe zachowują możliwość wydawania zaleceń na nadzwyczajnych walnych zgromadzeniach, a zbycie tych udziałów musi w każdym razie nastąpić najpóźniej z upływem trzeciego roku po dniu 31 grudnia 2005 r.;
– minister gospodarki i finansów oraz Bank Włoch wykonują uprawnienia przyznane im przez przepisy z zakresu bankowości i kredytów;
– udziały kontrolne w spółkach innych niż spółki bankowe, z wyjątkiem udziałów fundacji bankowych w przedsiębiorstwach celowych muszą zostać zbyte w terminie wyznaczonym przez władzę nadzorczą z uwzględnieniem wymogów zachowania wartości majątku, jednakże w każdym razie najpóźniej do dnia 31 grudnia 2005 r.
29 Artykuł 25 ust. 3 dekretu nr 153/99 w swoim pierwotnym brzmieniu niezmienionym ustawą nr 448/01 przewiduje, że gdy po upływie terminów wyznaczonych dla zachowania udziałów kontrolnych fundacje bankowe będą je nadal posiadać, władza nadzorcza dokona ich zbycia w zakresie koniecznym do zakończenia kontroli.
30 W aspekcie podatkowym art. 12 ust. 1 dekretu nr 153/99 stanowi, że fundacje bankowe, które dostosowały swoje statuty do przepisów tego dekretu, są uważane za podmioty niekomercyjne, nawet jeśli służą celom statutowym za pośrednictwem przedsiębiorstw celowych.
31 W dniu wydania postanowienia odsyłającego art. 12 ust. 2 stanowił, że:
– system przewidziany w art. 6 dekretu nr 601/73 miał zastosowanie do fundacji bankowych, które dostosowały swoje statuty do przepisów dekretu nr 153/99 i działają we właściwych sektorach;
– do chwili przyjęcia przepisów dostosowujących statuty do dekretu nr 153/99 ten sam system miał zastosowanie do fundacji bankowych niemających charakteru podmiotów komercyjnych, które głównie służyły celom interesu publicznego i użyteczności publicznej w sektorach wskazanych w art. 12 dekretu nr 356/90 i jego późniejszych zmianach.
32 Artykuł 12 ust. 3 dekretu nr 153/99 zmieniony dekretem nr 143/03 stanowi, że fundacje bankowe tracą charakter podmiotów niekomercyjnych i przestają korzystać z przewidzianych ulg podatkowych, jeżeli po dniu 31 grudnia 2005 r. zachowują jeszcze udziały kontrolne w spółkach bankowych.
II – Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
33 Na podstawie art. 10 bis ustawy nr 1745/62 Fondazione Cassa di Risparmio di San Miniato zwróciła się do włoskiego organu administracji skarbowej z wnioskiem o zwolnienie z potrącenia podatku od dywidend za rok obrotowy 1998, które otrzymywała ona z tytułu udziałów w Cassa di Risparmio di San Miniato i w s
