(AİHS m. 6, 27, 41, 44, 11 NOLU PROTOKOL) (2709 S. K. m. 138, 139, 145) (765 S. K. m. 102, 146, 168) (1402 S. K. m. 11) (353 S. K. m. 4) (357 S. K. m. 12, 29) (MİTAP VE MÜFTÜOĞLU - TÜRKİYE DAVASI)
(Başvuru No: 29360/95 ve 29361/95)
KARAR
STRASBOURG
25 Eylül 2001
Usulü İşlemler
1. Davanın nedeni, Türk vatandaşı olan Gülsen Ketenoğlu ve Halil Yasin Ketenoğlu'nun ("başvuranlar"), 15 Mayıs 1995 tarihinde, İnsan Haklarını ve Temel Hakları Korumaya Dair Sözleşme'nin ("Sözleşme") eski 25. maddesi uyarınca, Türkiye aleyhine Avrupa İnsan Hakları Komisyonu'na ("Komisyon") yaptıkları başvurulardır. (başvuru no. 29360/95 ve 29361/95).
2. Başvuranlar Antalya'da mesleğini icra etmekte olan avukat Mehmet Aydın tarafından temsil edilmişlerdir. Türk Hükümeti AİHM huzurundaki dava için ajan tayin etmemiştir.
3. Başvuranlar, kendi aleyhlerinde başlatılan ceza davasının "makul süre" içinde sonuçlanmadığını ve bağımsız ve tarafsız bir mahkeme niteliği taşımayan Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi tarafından yargılandıkları için adil yargılanma hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüşlerdir.
4. Başvurular 1 Kasım 1998 tarihinde 11 no'lu Protokol yürürlüğe girdiğinde AİHM'ye gönderilmiştir. (11 No'lu Protokol 5/2)
5. Başvurularla ilgili olarak Birinci Daire görevlendirilmiştir. (İç Tüzük 52/1). Daire içinde davaya bakacak olan heyet (Sözleşme 27/1) İç Tüzük madde 26/1'de belirtildiği şekilde oluşturulacaktır. AİHM'deki Türk yargıç Rıza Türmen, görevinden çekilmiştir. (Tüzük 28). Hükümet, bu nedenle Feyyaz Gölcüklü'yü ad hoc yargıç olarak atamıştır. (Sözleşme 27/2 ve iç Tüzük 29/1).
6. 11 Ocak 2001 tarihli kararla Daire başvuruları birleştirmeye karar vermiş ve Kabul edilebilir bulmuştur.
7. Başvuranlar ve Hükümet esaslar hakkında görüşlerini sunmuşlardır. (Tüzük 59/1).
OLAYLAR
I. DAVA OLAYLARI
A. Başvuranların Tutuklanması ve Gözaltına Alınması
8. Halil Yasin ve Gülsen Ketenoğlu çifti Ankara Emniyet Müdürlüğü polis memurlarınca 7 ve 13 Kasım tarihlerinde tutuklanmışlardır. Yasadışı örgüt Dev Yol'a üye olmaktan şüphelenilmişlerdir.
9. 30 Ocak ve 6 Şubat 1981 tarihlerinde Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi başvuranların tutuklu yargılanmasına karar verilmiştir.
Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi'ndeki Yargılama
10. 26 Şubat 1982 tarihinde Askeri Savcı Sıkıyönetim Mahkemesi'ne başvuranlar ve 721 sanık aleyhinde iddianame sunmuştur. Savcı, başvuranları anayasal düzene zarar vermek ve yerine Marksist Leninist bir rejim kurmayı amaçlayan yasadışı silahlı örgüt Dev-Yol'a üye olmakla suçlamışlardır. Ayrıca, başvuranları birçok kimsenin öldürülmesi, bombalı saldırı ve soygun gibi suçlarla suçlamışlardır.
Türk Ceza Kanunu'nun 146/1 maddesi uyarınca idam cezası istenmiştir.
11. 11 Kasım ve 17 Aralık 1985 tarihli kararlarla Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi başvuranların tutuksuz yargılanmasına karar vermiştir.
12. Mayıs 1989'da başvuranlar ülkeden kaçmışlar ve Almanya'ya yerleşmişlerdir.
13. 19 Temmuz 1989 tarihli kararla iki sivil hakim, iki askeri hakim ve bir subaydan oluşan Sıkıyönetim Mahkemesi başvuranları suçlu bulmuş ve Gülsen Ketenoğlu'nu 5 yıl 6 ay hapse ve Halil Yasin Ketenoğlu'nu da TCK'nın 168/1 ve 2. maddeleri uyarınca 16 yıl hapse mahkum etmiştir. Karar başvuranların gıyabında açıklanmıştır.
B. Temyiz İşlemleri
14. Başvuran, Askeri Yargıtay'a temyiz başvurusunda bulunmuştur.
15. Sıkıyönetim Mahkemeleri'nin yetkilerini iptal eden 27 Aralık 1993 tarihli Kanun'un yürürlüğe girmesinin ardından görev Yargıtay'a verilmiş ve dava dosyası Yargıtay'a havale edilmiştir.
16. Yargıtay, 27 Aralık 1995 tarihinde başvuranlar hakkındaki kararı bozmuştur. Türk Ceza Kanunu'nun 102. maddesi uyarınca dava zaman aşımına uğradığı için Gülsen Ketenoğlu aleyhindeki ceza davasının düşmesine karar vermiştir. Ancak Mahkeme, Halil Yasin Ketenoğlu hakkında TCK'nın 146/1 maddesi uyarınca aleyhindeki suçlardan yargılanması gerektiğine karar verilmiştir. Bu nedenle dava Ankara Ağır Ceza Mahkemesi'nin 6. Dairesi'ne gönderilmiştir.
II. İLGİLİ İÇ HUKUK VE UYGULAMA
A. Ceza Hukuku
17. TCK 146/1 maddesi aşağıdaki gibidir:
"Türkiye Cumhuriyeti Teşkilatı Esasiye Kanunu'nun tamamını veya bir kısmını tağyir ve tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teşekkül etmiş olan Büyük Millet Meclisi'ni iskata veya vazifesini yapmaktan men'e cebren teşebbüs edenler, idam cezasına mahkûm olur".
18. TCK'nın 168. maddesi aşağıdaki gibidir:
"Her kim, 125, 131, 146, 147, 149 ve 156 ncı maddelerde yazılı cürümleri işlemek için silahlı cemiyet ve çete teşkil eder yahut böyle bir cemiyet ve çetede amirliği ve kumandayı ve hususi bir vazifeyi haiz olursa onbeş seneden aşağı olmamak üzere ağır hapis cezasına mahkûm olur.
Cemiyet ve çetenin sair efradı on yıldan onbeş yıla kadar ağır hapisle cezalandırılır".
B. SIKIYÖNETİM MAHKEMELERİ
19. Adli Kurumlarla ilgili hükümler aşağıda sunulmuştur:
1. Anayasa
138. Maddenin 1. ve 2. Paragrafları
"Hakimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasa'ya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.
Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz".
139. Maddenin 1. Paragrafı
"Hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz; ...."
145. Madde
"...Askeri mahkemeler, asker olmayan kişilerin özel kanunda belirtilen askeri suçları ile kanunda gösterilen görevlerini ifa ettikleri sırada veya kanunda gösterilen askeri mahallerde askerlere karşı işledikleri suçlara da bakmakla görevlidir.
Askeri mahkemelerin savaş veya sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakımından yetkili oldukları; Kuruluşları ve gerektiğinde bu mahkemelerde adli yargı hakim ve savcılarının görevlendirilmeleri kanunla düzenlenir.
Askeri yargı organlarının kuruluşu, işleyişi, askeri hakimlerin özlük işleri askeri savcılık görevlerini yaşan askeri hakimlerin mahkemesinde görevli bulundukları komutanlık ile ilişkileri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı, askerlik hizmetinin gereklerine göre kanunla düzenlenir".
2. Sıkı Yönetim Kanunu (13 Mayıs 1971 tarihli 1402 Sayılı Kanun)
11. Maddenin 1. Paragrafı
"Sıkıyönetim bölgelerinde, 25 Ekim 1963 gün ve 353 sayılı Kanuna göre Milli Savunma Bakanlığı'nca lüzum görülen yerlerde yeteri kadar askeri mahkeme kurulur".
11. Maddenin 4. Paragrafı
"Bu mahkemelere atanacak adli müşavir, askeri hâkim ve askeri savcı ile bunların yardımcıları. Genelkurmay Başkanlığı Personel Başkanı, Adli Müşaviri ile atanacakların mensup olduğu Kuvvet komutanlığının Personel Başkanı ile Adli Müşaviri ve Milli Savunma Bakanlığı Askeri Adalet işleri Başkanı'ndan oluşan kurul tarafından tesbit edilecek adaylar arasından Genel Kurmay Başkanı'nın görüşü alınarak usulüne göre atanır".
11. Maddenin 6. paragrafı
"Sıkıyönetim Askeri Mahkemeleri'ne yeteri kadar subay üye Genelkurmay Başkanı'nın teklifi üzerine askeri hâkim subayların tayini usulüne göre atanır".
3. Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yargılama Usulü Hakkında Kanun
4. Madde
"Subay üyeler ile yedekleri, nezdinde askeri mahkeme kurulan komutan veya askeri kurum âmiri tarafından her yılın Aralık ayında o mahkemenin yetkisine giren birlik ve kurum mensupları arasından bir yıl süre ile değiştirilmemek üzere seçilir".
4. Askeri Hakimler Kanunu (26 Ekim 1963 tarihli 357 Sayılı Kanun)
12. Madde
Askeri hakim subayların rütbe terfii, rütbe kıdemliliği, kademe ilerlemesi yapmalarını temin edecek yeterlilikleri sicil ile saptanır.
A) Sicil belgeleri; general-amiral sicil belgesi, subay (asteğmen-albay) sicil belgesi ve mesleki sicil belgesi olmak üzere üç çeşittir.
B) Subay sicil belgesini düzenlemeye ve sicil vermeye yetkili idari sicil üstleri:
Birinci sicil üstü: Sicili düzenlenecek askeri hakim subayın kuruluş bağlantısına göre nezdinde askeri mahkeme kurulan komutan,
İkinci sicil üstü: Kuruluş bağlantısına göre birinci sicil üstünün bir üst görev yerinde bulunan, komutan,
Üçüncü sicil üstü: Kuruluş bağlantısına göre ikinci sicil üstünün bir üst görev yerinde bulunan komutan
29. Madde
"Askeri Hakim subaylar hakkında Milli Savunma Bakanı tarafından, savunmaları aldırılarak, aşağıda açıklanan disiplin cezaları verilebilir.
A) Uyarma:
B) Kınama."
HUKUK
I. SÖZLEŞME'NİN 6. MADDESİNİN 1. PAR
