AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ

İKİNCİ BÖLÜM

KABUL EDİLEBİLİRLİK HAKKINDA KARAR

Başvuru no. 16318/16
ÖZEL FEZA EĞİTİM ÖĞRETİM YURT VE KANTİN İŞLETMECİLİĞİ TİCARET ANONİM ŞİRKETİ / Türkiye

Başkan

Julia Laffranque,

Yargıçlar
Işıl Karakaş,
Nebojša Vučinić,
Valeriu Griţco,
Ksenija Turković,
Jon Fridrik Kjølbro,
Georges Ravarani,

ve Bölüm Yazı İşleri Müdür Yardımcısı Hasan Bakırcı’nın katılımıyla 27 Eylül 2016 tarihinde Daire halinde toplanan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (İkinci Bölüm), 22 Mart 2016 tarihinde yapılan yukarıda belirtilen başvuruyu dikkate alarak gerçekleştirdiği müzakerenin ardından aşağıdaki kararı vermiştir:

OLAYLAR

. Başvuran Özel Feza Eğitim Öğretim Yurt ve Kantin İşletmeciliği Ticaret Anonim Şirketi, mevcut başvurunun gerçekleştirilmesine neden olan olayların yaşandığı dönemde ortaöğretim kurumu ve üniversiteye giriş sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik olarak Kütahya’da dershane işleten, Türkiye’de tescil edilmiş bir anonim şirkettir. Başvuran şirket Mahkeme önünde, Ankara’da görev yapmakta olan Avukat M. Kasap tarafından temsil edilmiştir.

A. Davanın koşulları

2. Başvuran şirket tarafından belirtildiği şekilde, dava konusu olaylar aşağıdaki gibi özetlenebilir.

1. Davanın geçmişi

3. 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu, özel öğretim kurumlarına kurum açma izni verilmesi, kurumların işleyişi, yönetimi ve denetlenmesi gibi hususların düzenlenmesi amacıyla 8 Şubat 2007 tarihinde kabul edilmiştir. 5580 sayılı Kanunun eski 2 (b) maddesine göre, “kurum” ifadesi, söz konusu Kanun anlamında, okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim, özel eğitim okulları ile çeşitli kursları, uzaktan öğretim kuruluşları, dershaneleri, motorlu taşıt sürücüleri kursları, hizmet içi eğitim merkezleri, öğrenci etüt eğitim merkezleri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri ile benzeri özel öğretim kurumlarını ifade etmektedir.

4. 5580 sayılı Kanunun eski 2 (f) maddesine göre, “dershane”, diğer görevlerinin yanı sıra, öğrencileri bir üst okulun veya yüksek öğretime giriş sınavlarına (bundan böyle “giriş sınavları” şeklinde anılacaktır) hazırlamak amacıyla faaliyet gösteren özel öğretim kurumları şeklinde tanımlanmıştır.

5. 6528 sayılı Kanun, 1 Mart 2014 tarihinde, 5580 sayılı Kanun da dâhil olmak üzere çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması amacıyla kabul edilmiştir. Diğer değişiklikler arasında, 6528 sayılı Kanun, 5580 sayılı Kanun kapsamına giren özel öğretim kurumları listesinden "dershaneler" çıkarılmış ve faaliyet göstermekte olan dershanelerin diğer öğretim kurumlarına dönüştürülmeleri amacıyla bazı düzenlemeler yapılmıştır.. Ayrıca bu Kanunla, 5580 sayılı Kanunun 2 (b) maddesinde ifade edilen “çeşitli kurslar” tanımı, bu tür eğitim kurslarının öğrencileri giriş sınavlarına hazırlama niteliğinde olmadığını ifade edecek biçimde değiştirilmiş ve aynı bentte belirtilen “öğrenci etüt eğitim merkezlerinin” on iki yaş veya altındaki öğrencilere hizmet sunabileceği belirtilmiştir. 6528 sayılı Kanuna ilişkin hazırlık çalışmalarına göre, bu tür değişiklikler, yıllar içerisinde zorunlu öğretim kurumlarına bir alternatif olarak algılanmaya başlanan dershanelerin eğitim sistemi içerisinde sebep olduğu ikilik ve fırsat eşitsizliği ile mücadele edilmesi amacıyla gerekli görülmüştür.

6. 13 Temmuz 2015 tarihinde, bir grup milletvekili tarafından açılan dava üzerine Anayasa Mahkemesi 6528 sayılı Kanunun dershanelerle birlikte “çeşitli kurslar” ve “öğrenci etüt eğitim merkezleri” tanımlarına ilişkin yapılan değişikliklerle ilgili hükümlerini iptal etmiştir. Söz konusu iptal hükmü, Anayasa Mahkemesi kararının yayımlandığı tarih olan 24 Temmuz 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anayasa Mahkemesi kararında, dershanelerin öğrencileri giriş sınavlarına hazırlamak amacıyla kurulduğunu ve bu durumun okullar tarafından her zaman karşılanmayan özel bir ihtiyaç teşkil ettiğini vurgulamıştır. Kanun koyucu, bu dershanelerin teşkil ettiği sorunların çözülebilmesi için daha hedef odaklı tedbirler almak yerine dershanelerin tamamen kapatılmasını tercih etmiştir. Özellikle giriş sınavlarına hazırlanan öğrencilerin bazı ihtiyaçlarının karşılanması için bir başka alternatif sunulmamış olduğu değerlendirildiğinde, bu durum ilgili koşullar kapsamında makul bir yanıt teşkil etmemiştir. Anayasa Mahkemesi bu bağlamda, “çeşitli kurslar” ve “öğrenci etüt eğitim merkezleri” tanımlarının dershanelerin yerine geçmelerini önlemek amacıyla değiştirildiğini kaydetmiştir.

7. Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği 8 Ağustos 2015 tarihinde değiştirilmiştir. İlgili değişiklikler, diğerleri arasında, dershaneler ve çeşitli öğretim kurumlarının izlemesi gereken “dönüşüm programı” hakkındaki detaylarla ilgilidir.

8. Milli Eğitim Bakanlığı 12 Ağustos 2015 tarihinde diğer hususlarla birlikte dershanelerin durumuna ilişkin bir genelge (no. 2015/23) yayımlamıştır. Genelgede, Anayasa Mahkemesi’nin kararının ardından hâlihazırda faaliyetlerine devam eden dershanelerin, çalışmalarına devam edebilmeleri için diğer özel öğretim kurumlarına dönüştürülmeleri gerektiği belirtilmiştir. Bu Genelgenin 1. maddesine göre, 1 Eylül 2015 tarihine kadar “dönüşüm programına” başvurmayan dershanelerin çalışma ruhsatları iptal edilecektir.

9. 15 Eylül 2015 tarihinde Danıştay, Eğitim Çalışanları Sendikası tarafından açılan davada 2015/23 sayılı Genelgenin yürütülmesinin durdurulmasına karar vermiştir. Danıştay, Anayasa’nın 153. maddesi gereğince, Anayasa Mahkemesi tarafından verilen kararların geriye dönük etkisi bulunmadığını ve bu durumun, 6528 sayılı Kanunun dershanelerin kaldırılmasına ilişkin hükümleri iptal edilirken, 5580 sayılı Kanunun dershanelere ilişkin eski hükümlerinin geri getirilmemesi anlamına geldiğini belirtmiştir. Danıştay tarafından belirtildiği üzere bu durum, halihazırda faaliyetlerini sürdüren dershanelerin yasal statüleri bakımından hukuki bir boşluk yaratmıştır ve bu boşluk kanun koyucu tarafından doldurulmalıdır. Yasama organı tarafından bu yönde bir eylemde bulunulmaması nedeniyle, idarenin dershanelerin kapatılması veya faaliyetlerinin kısıtlanması konusunda aldığı tedbirler, yetkinin aşılması anlamına gelir. Bu nedenle Danıştay, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından çıkarılan 2015/23 sayılı Genelgede yetki aşımı olduğunu ve dershanelerin kapatılmasını öngören hükümleri gereğince Anayasa Mahkemesi kararına aykırı olduğunu tespit etmiştir. Başkan da dâhil olmak üzere, Danıştay’ın iki üyesi, 2015/23 sayılı Genelgenin hukuka ve Anayasa Mahkemesi kararına uygun olduğunu belirten bir muhalif görüş sunmuştur. Danıştay’ın bu davanın esası hakkında henüz bir karar vermemiş olduğu görülmektedir.

10. Milli Eğitim Bakanlığı 18 Eylül 2015 tarihinde konu hakkında bir başka genelge (no. 2015/25) yayımlamıştır. Bu genelgenin 1. maddesine göre, 6528 sayılı Kanunun kabul edildiği tarihte hukuka uygun olarak faaliyette bulunan dershaneler hakkında valiliklerce herhangi bir idari işlem gerçekleştirilmeyecektir. Ancak 5580 sayılı Kanunda tanımlanan diğer özel öğretim kurumlarından birine dönüşmeksizin faaliyetlerine devam eden dershaneler hakkında yasal işlem başlatılacaktır.

2. Başvuran şirketin çalışma ruhsatının iptal edilmesi

11. Milli Eğitim Bakanlığı 18 Aralık 2015 tarihinde, başvuran şirketin 2015/25 sayılı genelgeye aykırı olarak, 5580 sayılı Kanunda belirtilen diğer özel öğretim kurumlarından birine dönüşmeksizin faaliyetlerine devam ettiği gerekçesiyle; başvuran şirketin dershane faaliyetlerini devam ettirmesi için gereken çalışma ruhsatını iptal etmiştir. Bu kararın sonucunda 24 Aralık 2015 tarihinde, başvuran şirketin beş yıllığına özel bir öğretim kurumu işletmesi yasaklanmıştır.

B. İlgili iç hukuk kuralları ve uygulama

1. 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu(yürürlüğe girdiği tarih: 14 Şubat 2007)

12. 6528 sayılı Kanunla değişikliğe uğramadan önce (bk. aşağıdaki 13-14. paragraflar), 5580 sayılı Kanunun 2. maddesi aşağıdakini öngörmüştür:

“Tanımlar

Madde 2- Bu Kanunda geçen,

(b) Kurum: Okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim, özel eğitim okulları ile çeşitli kursları, uzaktan öğretim yapan kuruluşları, dershaneleri, motorlu taşıt sürücüleri kursları, hizmet içi eğitim merkezleri, öğrenci etüt eğitim merkezleri, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri ile benzeri özel öğretim kurumlarını...

(f) Dershane: Öğrencileri; bir üst okulun veya yüksek öğretime giriş sınavlarına hazırlamak, istedikleri derslerde yetiştirmek ve bilgi düzeylerini yükseltmek amacıyla faaliyet gösteren özel öğretim kurumlarını...

(g) Çeşitli kurslar: Kişilerin sosyal, kültürel ve meslekî alanlarda bilgi, beceri, yetenek ve deneyimlerini geliştirmek veya isteklerine göre serbest zamanlarını değerlendirmek üzere faaliyet gösteren özel öğretim kurumlarını...

(j) Öğrenci etüt eğitim merkezi: Öğrencilerin, derslerine çalışmalarına, ödev ve projelerini yapmalarına yardımcı olan, ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda çeşitli faaliyetlerin yürütüldüğü özel öğretim kurumlarını...”

2. 6528 sayılı Kanun (yürürlüğe girdiği tarih: 14 Mart 2014)

13. 6528 say