1 REKABET KURUMU



REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : D1/1/Ç.D.-01/5 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 01-27/260-74
Karar Tarihi : 12.6.2001
A- TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. M. Tamer MÜFTÜOĞLU
Üyeler : Dr. Kemal EROL, İsmet CANTÜRK, Nejdet KARACEHENNEM,
A. Ersan GÖKMEN, R. Müfit SONBAY, Kubilay ATASAYAR, Murat GENCER,
Mustafa PARLAK, Prof. Dr. Zühtü AYTAÇ, Rıfkı ÜNAL
B- RAPORTÖRLER: Çiğdem DEMİREL, Cengiz SOYSAL
C- ŞİKAYET EDEN: Ostim Sanayici ve İşadamları Derneği (OSİAD)
Uzay Çağı Cad. No:10-12 Ostim -Ankara
D- HAKKINDA ÖNARAŞTIRMA YAPILAN: Ereğli Demir Çelik Fabrikaları T.A.Ş.
Uzunkum No:7 67330 Kdz.Ereğli
E- DOSYA KONUSU : Ereğli Demir Çelik Fabrikaları T.A.Ş. (ERDEMİR)'ın, Ereğli
Sac Tüccarları Metal Nak. İnş. Tekstil Gıda San. ve Tic. A.Ş. (ESTAŞ) ile Cihan
Maden ve Metal Ürünleri Ticaret Nakliyat Limited Şirketi (Cihan Metal)'ne
yönelik ayrımcı uygulamaları nedeniyle hakim durumunu kötüye kullandığı
iddiası.
F- İDDİALARIN ÖZETİ: OSİAD adına Metal Sektör Komitesi tarafından gönderilen
şikayet dilekçesinde özetle;
 Erdemir'in, Estaş ve Cihan Metal firmalarına farklı satış şartları uyguladığı,
 Diğer firmalara 290$/Ton birim fiyatla satılan 2 mm kalınlığındaki malzemenin
Estaş firmasına 200 $/Ton birim fiyatına satıldığı,
 Adı geçen firmalara ilan edilen indirim oranlarından daha fazla indirim
uygulandığı,
 Diğer satış koşullarında da ayrımcılık yapıldığı,
 Erdemir'in müşterilerine uyguladığı satış şartları arasında farklı uygulamalar ve
ayrıcalıklar bulunduğu
ileri sürülmektedir.
G- DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 28.2.2001 tarih, 928 sayı ile giren
başvuru üzerine hazırlanan 17.4.2001 tarih, D1/1/Ç.D.-01/5 sayılı İlk İnceleme
Raporu, 8.5.2001 tarih, 01-22 sayılı Kurul toplantısında görüşülmüş ve 4054 sayılı
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4 ve 6 ncı maddelerinin ihlaline ilişkin bir
soruşturma açılmasına gerek olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, Kanun'un 40/1
inci maddesi uyarınca önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir. İlgili karar uyarınca
düzenlenen 7. 6.2001 tarih D1/2/Ç.D.-01/7 sayılı Önaraştırma Raporu 8.6.2001 tarih,
2 REKABET KURUMU
REK.0.05.00.00/50 sayılı Başkanlık önergesi ile 01-27 sayılı Kurul toplantısında
görüşülerek karara bağlanmıştır.
H- RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: Raportörler; Erdemir'in, uyguladığı satış koşulları
yoluyla Ereğli Sac Tüccarları Metal Nak. İnş. Tekstil Gıda San. ve Tic. A.Ş. ile Cihan
Maden ve Metal Ürünleri Tic. Nak. Ltd. Şti.'ne 4054 sayılı Kanun'un 6. maddesinin
(b) bendi çerçevesinde ayrımcılık yapmadığı, dolayısıyla 4054 sayılı Kanun'un 41.
maddesi gereğince soruşturma açılmasına gerek olmadığı, sevkiyat primi verilmesi
şeklinde gerçekleştirilen hedef indirimi uygulamasının ise kriz dönemini aşmaya
yönelik olarak geliştirilen bir strateji olduğu, bu nedenle hakim durumun kötüye
kullanılması olarak değerlendirilemiyeceği, ancak bu tür uygulamaların süreklilik
arzetmesi halinde rakiplerin ilgili pazardaki faaliyetlerini zorlaştırıcı bir nitelik
taşıyabileceğinden Erdemir'in birer yıllık periyodlarla indirim sistemlerine yönelik
satış stratejileri hakkında Kurum'a bilgi vermesinin yerinde olacağı düşüncesini
bildirmişlerdir.
İ- İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
1. İlgili Pazar
1.1. Ürün Pazarı: Demir-çelik üretimi, uzun ürünler ve yassı ürünler olmak üzere
ikiye ayrılmakta olup, bu iki grup arasında arz veya talep yönünden bir ikame
bulunmamaktadır. Şikayet konusu, yassı çelik ürünleri alanında üretim faaliyeti
gösteren Ereğli Demir Çelik Fabrikaları T.A.Ş.'ın (Erdemir) müşterilerine uyguladığı
satış şartlarına ilişkindir. Yassı çelik ürünleri, dört ana ürün grubu altında
incelenebilir. Bu gruplar; (Levha), (Sıcak Haddelenmiş Ürünler), (Soğuk
Haddelenmiş Ürünler) ve (Teneke) şeklinde sıralanmaktadır.
Yassı çelik ürünlerinin üretiminde kullanılan ilk yarı ürün slab olarak
adlandırılmaktadır. Çelikhanede elde edilen sıvı çelik, doğrudan sürekli dökümler
vasıtasıyla slab haline dönüştürülmektedir. Yassı çelik ürünlerinin üretim sürecinde
slabların kullanıldığı ilk tesisler, sıcak şerit haddehaneleri ve levha haddehaneleridir.
Soğuk çekme sac üretim haddehanelerinde başlangıç malzemesi olarak sıcak
haddelenmiş rulo yassı çeliğin kullanıldığı görülmektedir. Örneğin, sadece soğuk
haddehane tesislerine sahip olan Borçelik, üretim için gerekli yarı ürün olan sıcak
ruloları kısmen Erdemir’den almakta, kısmen de ithal etmektedir. Teneke ürünleri ise,
soğuk haddelenmiş ürünlere elektrolitik işlem ve kalay kaplama uygulanmasıyla
üretilmektedir.
Belirtilen alt pazarlar kullanım alanları ve fiyatları açısından incelendiğinde,
talep yönünden birbirleriyle ikamelerinin bulunmadığı anlaşılmaktadır. Bunun da
ötesinde, bu ürün gruplarının kendi içlerinde de kullanım alanları ve standartları
itibarıyla alt ürün gruplarına ayrıldıkları görülmektedir. Örneğin, sıcak haddelenmiş
ürünlerde yüz civarında kalite standardına göre ayrıştırılmış ürün grubu bulunmakta
ve bu ürün grupları da farklı müşteri kitlelerine hitap etmektedir. Bununla birlikte,
yassı çelik ürünlerinin üretim teknolojileri incelendiğinde; levha, sıcak haddelenmiş
ürünler, soğuk haddelenmiş ürünler ve tenekenin birbirlerinden ayrı üretim hatlarına
sahip olmalarından dolayı yüksek seviyede bir arz ikamesinin bulunmadığı, daha alt
ürün grupları için ise üretimin talebe göre kolayca ayarlanabilecek olmasından dolayı
oldukça yüksek seviyede bir arz ikamesinin bulunduğu görülmektedir. Bu
3 REKABET KURUMU
nedenlerden ötürü; levha, sıcak haddelenmiş ürünler, soğuk haddelenmiş ürünler ve
teneke pazarları ayrı ilgili ürün pazarları olarak belirlenmiştir.
1.2. Coğrafi Pazar: Yassı çelik ürünlerine ilişkin sektörün büyük bir bölümünün
ithalat ve ihracata konu olduğu ve pazarın global özellikler içerdiği dikkate
alındığında, ilgili coğrafi pazar Türkiye Cumhuriyeti sınırları olarak kabul edilmiştir.
2. Yapılan Tespitler ve Hukuki Değerlendirme
Yassı çelik ürünleri tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de dayanıklı tüketim
malları ve yatırım malları endüstrilerinin ana girdisi durumundadır. Bu nedenle, bir
ülkenin yassı çelik tüketim düzeyi, o ülkedeki refahın ve gelişmişliğin en önemli
göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. Türkiye'nin uzun ürün üretimi iç
tüketimin yaklaşık iki katı iken, yassı ürün üretimi iç tüketimin yarısı civarındadır.
Uzun ürünlerdeki ürün fazlası ihracat ile eritilmeye, yassı ürünlerdeki talep fazlası
ise ithal yoluyla karşılanmaya çalışılmaktadır.
Türkiye’nin en büyük demir çelik kuruluşu ve tek entegre yassı çelik üreticisi
olan Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. 1965 yılında üretime başlamıştır.
Ülkemizde yassı çelik ürünlerinin ana gruplar bazında üretimi sadece Erdemir
tarafında gerçekleştiriliyor olmakla birlikte, Borusan A.Ş.'ye bağlı olan Borçelik de
1994 yılından beri soğuk haddelenmiş ürünler üretimini gerçekleştirmektedir.
Erdemir ve Borçelik'in ortaklık yapıları şu şekildedir:

Firma Adı Hissedar Pay Oranı (%)
ÖİB 46,12
T. Halk Bankası 0,37
T. Kalkınma Bankası 3,54
Erdemir Portföyü 2,90
Erdemir Mens. Yard. San. Vakfı 3,9


ERDEMİR
Diğer 43,68
Borusan 61,18
IFC 16,28
SOLLAC 12,54


BORÇELİK
Erdemir 10,00

Borçelik'in hissedarları arasında %10 ile Erdemir de bulunmakla birlikte,
Borçelik’in 9 üyeden oluşan yönetim kurulunun ancak iki üyesinin Erdemir tarafından
atandığı saptanmıştır.
Bir teşebbüsün hakim durumun kötüye kullanılmasıyla ilgili 4054 sayılı
Kanun’un 6 ncı maddesini ihlal edip etmediğine dair bir değerlendirmede ele
alınması gereken iki ana unsur; hakim durum ve kötüye kullanma kavramlarıdır.
2.1. Erdemir’in Hakim Durumuna İlişkin Değerlendirme
Bir teşebbüsün hakim durumunun saptanması aşamasında yapılan
değerlendirmede pazardaki yoğunlaşma oranları, pazara giriş koşulları, ürün
farklılaşması gibi pazar yapısına ilişkin özellikler ile dikey bütünlük, teknolojik
4 REKABET KURUMU
üstünlük, kullanılmayan kapasite veya indirim sistemleri gibi teşebbüsün davranış ve
performansına ilişkin kriterler ön plana çıkmaktadır.
Yassı çelik ürünlerinin üretiminde, üretimin cinsine ve miktarına bağlı olarak
çeşitli haddehaneler kullanılmaktadır. Yarı-entegre olarak tanımlanabilecek olan
üretim sistemi; demir cevheri ve maden kömüründen başlayarak yüksek fırın, bazik
oksijen konvertörü ve haddehaneden oluşmaktadır. Sadece soğuk haddehane
tesislerinden oluşan Borçelik ise, gerekli yarı ürünleri sıcak rulo olarak kısmen
Erdemir'den, kısmen de ithal yoluyla temin etmektedir. Erdemir ve Borçelik'in 1998
yılı itibarıyla sahip oldukları üretim kapasiteleri şu şekildedir:

Erdemir ve Borçelik'in üretim kapasiteleri ve kapasite kullanım oranları
Firma Adı Üretim Konusu Kapasite K.K.O. (%)
Levha 350.000 98,71
Sıcak Haddelenmiş Ürün 1.468.000 96,03
Soğuk Haddelenmiş Ürün 1.371.000 65,55


ERDEMİR
Teneke 100.000 79,68
BORÇELİK Soğuk Haddelenmiş Ürün 415.000 86,00

Dosya mevcudu bilgi ve belgelerden, 1998 yılı itibarıyla ürün ithal ve ihraç
miktarlarıyla, Erdemir ve Borçelik'in üretim miktarları ve Erdemir'in yurt içi
tüketimindeki tahmini pazar payının aşağıdaki tabloda belirtildiği şekliyle olduğu öte
yandan, Erdemir'in 2000 yılına ait Erdemir pazar paylarının ise; tenekede %….,
soğuk ürünlerde %…., sıcak ürünlerde ise %…. şeklinde oluştuğu anlaşılmaktadır.
Erdemir'in pazar payları (1998) (Bin Ton)
Ürün Adı Erdemir
Üretimi
Borçelik
Üretimi
İthalat
Miktarı
İhracat
Miktarı
Erdemir'e Ait
Pazar Payı (%)
Levhalar 345,5 - 386 11,5 46,4
Sıcak Had. Ür. 1.409,8 - 1.622 152,7 43,7
Soğuk Had. Ür. 898,6 357,1 697 378,3 33,1
Teneke 79,7 - 139 0,3 36,4

Söz konusu tablodan da görüldüğü üzere, Erdemir’in Türkiye’de üretim yapan
rakibi olarak sadece soğuk haddelenmiş ürünler pazarında Borçelik bulunmaktadır.
Başka bir ifadeyle Erdemir’in, sahip olduğu limandan üretim tesislerine kadar
entegre olmuş yapısıyla Türkiye pazarı için bir üretim tekeli olduğu ve rakibinin de
ithal ürünlerden oluştuğu ortadadır. Bu noktada çelik sektörünün global özellikler
taşıdığı gözönünde bulundurulmalıdır. 1995-1998 döneminde yassı çelik ürün
ithalinde miktar ve değer yönünden ciddi bir artışın olduğu görülmektedir. En büyük
artışlar levha ve sıcak hadde ürünlerinde gerçekleşmiştir. İthalattaki bu büyük artışın
kaynağının ise BDT ülkelerinin oluşturduğu, Avrupa Birliği ülkelerinden yapılan
ithalatta ise azalmanın meydana geldiği, aynı dönemde, yassı ürün ihracatındaki
teşviklerin AB/AKÇT Anlaşması uyarınca sıfırlandığı görülmektedir.


5 REKABET KURUMU
Yassı çelik sektörü ürün ithalatı (bin ton)
Ürün 1996 1997 1998
Levha 191 353 386
Sıcak Had. Ürün 1083 1334 1622
Soğuk Had. Ürün 620 872 697
Teneke 126 131 139

Ulusal pazarlarındaki çelik talebinin azalmasıyla dünyanın önde gelen
ihracatçıları haline gelen Rusya ve Ukrayna’nın, global çelik ticareti üzerinde
olumsuz etkileri olduğu; Rusya ve Ukrayna’daki çelik üretiminin, pazarlama
stratejileri ya da iktisadi temellere dayanmayan, kar amacından çok üretimi devam
ettirme amacı güden bir yapıda olmasından dolayı dünya çelik ticaretindeki dengeleri
etkilediği anlaşılmaktadır.
Dünya çelik sektöründe dönemsel krizlerin sürekli yaşandığı ve “ölüm spirali”
adı verilen fiyat dalgalanmalarının söz konusu olduğu bilinmektedir. Demir çelik
sektöründe periyodik olarak her 5-6 yılda bir yaşanan krizin, 1998 yılında global
krizle aynı döneme rastlaması, sektördeki olumsuz etkileri artırmıştır. Söz konusu
büyük krizlerin yanında, değişik dönemlerde görülen fiyat dalgalanmaları da pazarı
etkilemektedir. Son olarak 2000 yılının Haziran ayında başlayan durgunluğun
sonucunda çelik fiyatları hızla düşmeye başlamıştır. 2000 yılının Haziran ve Kasım
ayları arasındaki fiyat değişmelerine bakıldığında; sıcak haddelenmiş ruloda BDT
menşeli ürünlerin fiyatının 230-280 $/ton’dan 170-180 $/ton’a, AB menşeli ürünlerin
fiyatlarının ise 330-340 $/ton’dan 190-220 $/ton’a düştüğü gözlenmiştir. Soğuk
haddelenmiş ürünlerde de durum buna benzer şekildedir. Dosyadaki bilgilerde yer
alan Erdemir’in yazılı açıklamasında, hem Tarife Kontenjanı Uygulaması
kapsamında, hem de Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmış ülkelerden yapılan
gümrük muafiyetli ithalatın artması sonucunda siparişlerin büyük ölçüde etkilendiği ve
stokların hızla yükseldiği, Haziran ayı sonu itibarı ile ……. bin ton olan eldeki sipariş
miktarının %61 oranında azalarak Kasım ayı sonunda ……. bin ton seviyesine indiği,
aynı dönemdeki toplam stokların da …… bin tondan %45 oranında bir artışla ……
bin ton seviyesine yükseldiği ifade edilmiştir.
Üretim tekeli olmasına karşın yüksek seviyedeki bir global rekabet ortamında
faaliyetlerini sürdüren Erdemir’in Türkiye pazarındaki hakim konumuna ilişkin
değerlendirmelerde dikkate alınması gereken bir diğer konunun da, Türkiye’nin
içinde bulunduğu ekonomik krizdir. Her ne kadar dönemsel bir olay olarak kabul
edilebilirse de, söz konusu kriz ile Türkiye pazarındaki talebin azaldığı ve
müşterilerin ödeme zorluğu içine girdikleri görülmektedir. Bu konuyla ilgili olarak
dosya mevcudundaki bilgilerde yer alan Erdemir'in yazılı açıklamasında, Kasım
ayında iyice belirginleşen ekonomik krizin etkisi ile nakit akışının büsbütün bozulduğu,
Haziran ayı sonunda …… milyon $ olan nakit mevcudunun Kasım ayı sonunda …..
milyon $’a düştüğü ifade edilmiştir. Bu gelişmeler sonrasında Erdemir'in faaliyetlerini
ihracata yönelik yoğunlaştırdığı anlaşılmıştır.
Her ne kadar global r