BU KARAR DANISTAY 13.DAIRESI’NCE IPTAL
EDILMISTIR. REKABET KURULU’NUN AYNI
KONUYA ILISKIN 22.06.2006 TARIH VE 06-45/572-
156 NOLU KARARINA INTERNET
SAYFAMIZDAKI KARAR ARAMA BÖLÜMÜNDEN
ERİŞEBİLİRSİNİZ.
03-80/967-397
2
Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2002-4-170 (Soruşturma)
Karar Sayısı : 03-80/967-397
Karar Tarihi : 17.12.2003
Dosya Konusu: Türkiye Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB) tarafından,
Kasım 2001 tarihinde alınan Genel Kurul kararı ile yüksek giriş aidatı
uygulanarak piyasaya girişlerin engellenmesi suretiyle 4054 sayılı Kanun’un
ihlal edilip edilmediğinin tespiti
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan: Tuncay SONGÖR (İkinci Başkan).
Üyeler: R.Müfit SONBAY, Prof. Dr. Zühtü AYTAÇ, Rıfkı ÜNAL,
Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI, Kublay ATASAYAR,
M.Sıraç ASLAN, Süreyya ÇAKIN.
B. SORUŞTURMA HEYETİ
Soruşturma Heyeti Başkanı: Rıfkı ÜNAL
Raportörler:Kemal Tahir SU, Sezin ELÇİN, Hatice AKKAYA
C. ŞİKAYETÇİLER
Çağdaş SARAÇ
Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi A Blok Kat:5 D:84
Kadıköy-İSTANBUL
Vekili:Av.Filiz SARAÇ
Rıhtım Cad. Derya İş Merkezi A Blok Kat:5 D:84
Kadıköy-İSTANBUL
Tuğrul Ali TUFAN
Kameraman Ali Uğur Cad. Dr. Fethi Oğuz Apt. 24/2 P.K. 48300
Fethiye-MUĞLA
Halil TURAN
Aytur Oto Kiralama Atatürk Cad. Duranoğlu Apt. No:15/C DENİZLİ
D. HAKKINDA SORUŞTURMA YAPILAN TARAF
Türkiye Seyahat Acentaları Birliği
Dikilitaş Mah. Aşık Kerem Sk. No:48-50 80690 Beşiktaş-İSTANBUL
Vekili: Av. Şükran TEZEL
Bahariye Caddesi Süleymanpaşa Sok. Aybek İşhanı No:30/30
Kadıköy-İSTANBUL
03-80/967-397
3
E. İDDİALARIN ÖZETİ
Rekabet Kurumu’na intikal eden Çağdaş SARAÇ imzalı dilekçede; Türkiye
Seyahat Acentaları Birliği (TÜRSAB)’nin Kasım 2001 tarihinde alınan Genel
Kurul kararı ile, seyahat acentesi kurmak isteyen turizm girişimcilerinden
TÜRSAB Giriş Aidatı adı altında 35.000.000.000.-TL talep edilmesinin yeni
seyahat acentelerinin kurulmasını engellediği ve Türk turizmini baltaladığı;
TÜRSAB’ın bu uygulamasının, Türk turizminin 3-5 tane büyük tur operatörü
firmanın eline geçmesine neden olduğu ve Kasım 2001 tarihinden önce
acente açmış olanların bu uygulama ile büyük rantlar sağladığı ifade
edilmiştir. Ayrıca, Kurum kayıtlarına intikal eden Tuğrul Ali TUFAN imzalı
dilekçede, TÜRSAB’ın belirlediği 50.000.000.000.-TL’lik giriş aidatının
piyasaya giriş engeli yarattığı, bu durumun 4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun’un 4. maddesine aykırılık teşkil ettiği; Halil TURAN imzalı
dilekçede ise TÜRSAB Genel Kurulu’nca belirlenen 50.000.000.000.-TL
tutarındaki üyelik ödentisinin bugünkü ülkemiz koşullarında oldukça yüksek
olduğu, dolayısıyla rekabet koşullarını ortadan kaldırarak girişimciliği azalttığı,
söz konusu giriş ücretinin ne amaçla alındığının ve yeni üyeye sunulacak
hangi hizmetin karşılığı olduğunun açık olmadığı, yüksek giriş ücretinin yeni
seyahat acentesi açılmasını engelleyerek, eski acentelerin devir bedelleri
yoluyla haksız kazanç elde etmelerine neden olduğu ifade edilmiştir.
F. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ
Raportörler;
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un uygulaması
bakımından “Seyahat Acenteliği Hizmetleri” pazarında faaliyet gösteren
seyahat acentelerinin herbirinin teşebbüs olduğu,
Seyahat acentelerinin ilgili mevzuat gereği üye olmak zorunda oldukları
TÜRSAB’ın, 4054 sayılı Kanun çerçevesinde bir teşebbüs birliği olduğu,
TÜRSAB Genel Kurulu’nda alınan soruşturma konusu kararın 4054 sayılı
Kanun’un uygulaması bakımından birer teşebbüs birliği kararı olduğu,
TÜRSAB’ın 15. Genel Kurulu’nda belirlenen giriş ücretinin, ilgili pazara
girişi engelleyici nitelikte olduğu,
söz konusu Genel Kurul Kararı’nın, 4054 sayılı Kanun’un “Rekabeti sınırlayıcı
anlaşma, uyumlu eylem ve kararlar” başlıklı 4. maddesinin;
“Belirli bir mal veya hizmet piyasasında doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti
engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran
yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalar, uyumlu
eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemleri hukuka aykırı ve
yasaktır.”
şeklindeki genel hükmünü ve özellikle de;
“Rakip teşebbüslerin faaliyetlerinin zorlaştırılması, kısıtlanması veya piyasada
faaliyet gösteren teşebbüslerin boykot ya da diğer davranışlarla piyasa dışına
çıkarılması yahut piyasaya yeni gireceklerin engellenmesi,”
03-80/967-397
4
şeklindeki (d) bendini ihlal etmesi nedeniyle;
Türkiye Seyahat Acentaları Birliği’nin 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinin
ikinci fıkrası uyarınca para cezası ile cezalandırılması gerektiği,
görüşünü ifade etmişlerdir.
G. DOSYA EVRELERİ
Şikayet dilekçesinin Rekabet Kurumu'na intikali üzerine, Kurul’un 28.11.2002
tarihli toplantısında 4054 sayılı Kanun'un 40/1. maddesi uyarınca konuya
ilişkin olarak önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir.
Önaraştırma sonucunda Kurum raportörlerince düzenlenen 6.1.2003 tarih ve
2002-4-170/ÖA-03-KTS sayılı Önaraştırma Raporu, Rekabet Kurulu’nun
16.1.2003 tarihli toplantısında görüşülmüş ve önaraştırmanın derinleştirilmesi
istenmiştir. Konu yeniden değerlendirilerek hazırlanan 31.1.2003 tarih ve
2002-4-170/ÖA-03-KTS sayılı önaraştırma raporu Rekabet Kurulu’nun
6.2.2003 tarihli toplantısında görüşülmüş ve şikayet edilen teşebbüs birliği
TÜRSAB hakkında soruşturma açılmasına karar verilmiştir.
19.2.2003 tarihinde, Kanun'un 43/2. maddesi uyarınca TÜRSAB’a soruşturma
açıldığına dair bildirimde bulunularak 30 gün içinde ilk yazılı savunmasını
göndermesi istenmiştir.
TÜRSAB’ın ilk yazılı savunması yasal süre içerisinde Kurum kayıtlarına intikal
etmiştir.
Soruşturma Heyeti'nce tamamlanan 25.7.2003 tarih ve S.R./03-8 sayılı
Soruşturma Raporu, Kanun'un 45/1. maddesi uyarınca Başkanlıkça Kurul
üyeleri ile ilgili taraflara tebliğ olunmuş ve aynı maddenin ikinci fıkrası
gereğince taraflardan 30 gün içinde yazılı savunmalarını göndermeleri
istenmiştir.
Soruşturma Raporu'nun tebliğini takiben, hakkında soruşturma yürütülen
teşebbüs birliğinin ikinci yazılı savunması da yasal süresi içinde Kurum
kayıtlarına intikal etmiştir.
Soruşturma Heyeti'nin hazırladığı "Ek Yazılı Görüş", Kanun'un 45/2. maddesi
uyarınca, 12.9.2003 tarihinde Kurul üyeleri ve taraflara tebliğ edilmiştir.
TÜRSAB’ın, Ek Yazılı Görüş'e karşı cevabı yasal süresi içinde Rekabet
Kurumu'na intikal etmiştir.
Rekabet Kurulu'nun 30.10.2003 tarih ve 03-70 sayılı toplantısında, yürütülen
soruşturma ile ilgili olarak 10.12.2003 tarihinde sözlü savunma toplantısı
yapılmasına karar verilmiş ve sözlü savunma toplantısı anılan tarihte
şikayetçilerden Çağdaş SARAÇ ve temsilcisi Av. Filiz SARAÇ ile TÜRSAB
temsilcileri Başaran ULUSOY ve Av. Şükran TEZEL’in katılımları ile
yapılmıştır.
03-80/967-397
5
Rekabet Kurulu’nun 17.12.2003 günlü toplantısında verilen 03-80/967-397
sayılı nihai karar, 25.12.2003 tarihli tefhim toplantısında TÜRSAB temsilcisi
Av. Şükran TEZEL’in huzurunda okunarak tefhim edilmiştir.
H. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
H.1. İLGİLİ PAZAR
H.1.1.İlgili Ürün Pazarı
Seyahat acenteliği hizmetleri pazarı turizm sektörü içindeki dikey
yapılanmanın bir halkasıdır ve bu sektörde faaliyet gösteren acentelerin
sunduğu hizmetler, 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları
Birliği Kanunu’nun verdiği yetkiyle Seyahat Acentaları Yönetmeliğinde
tanımlanmıştır (Hukuki çerçeve ileriki bölümlerde ayrıntılı olarak
açıklanmıştır). Buna göre seyahat acenteleri, müşterilerine tur düzenlemek,
transfer, rezervasyon, enformasyon, kongre-konferans organizasyonu, turistik
gezi amaçlı münferit taşıma aracı kiralama, ulaştırma araçları biletleri satmak
ve seyahat acentesi ürünü satmak olmak üzere 8 ana hizmet türü sunarlar. Bu
çerçevede İlgili Ürün Pazarı, “Seyahat Acenteliği Hizmetleri Pazarı” olarak
belirlenmiştir.
H.1.2.İlgili Coğrafi Pazar
Türkiye’de seyahat acenteliği hizmetleri verebilmek için, 1618 sayılı Kanun’un
32. maddesi gereği TÜRSAB’a üye olmak zorunluluğu bulunduğundan, İlgili
Coğrafi Pazar, “Türkiye Cumhuriyeti Sınırları” olarak belirlenmiştir.
H.2. YAPILAN TESPİTLER VE DELİLLER
H.2.1. Hakkında Soruşturma Yapılan Teşebbüs Birliği
Seyahat acenteleri ve seyahat acenteliği mesleğinin yurt ekonomisi ve
turizmine uygun surette gelişmesini sağlayıcı tedbirleri almak ve meslek ahlak
ve tesanüdünü korumak amacıyla Anayasa’nın 135. maddesi çerçevesinde
kamu kurumu niteliğinde tüzel kişiliği haiz bir birlik olan TÜRSAB, 1973 yılında
bir meslek birliği olarak kurulmuş ve mesleki faaliyetlerin yerine getirilmesi
bakımından kamu kurallarına tabi tutulmuştur. 1618 sayılı Kanun’un 32.
maddesi uyarınca seyahat acentelerinin bu birliğe üye olmaları zorunludur.
TÜRSAB’ın temel amacı, seyahat acenteliği mesleğinin ve faaliyet alanının
temelini oluşturan turizm sektörünün gelişimine katkıda bulunmaktır.
TÜRSAB’ın, İstanbul'daki Genel Merkezinin yanı sıra Türkiye'nin çeşitli
bölgelerinde faaliyet gösteren 20 tane “Bölgesel Yürütme Kurulu” ve
Brüksel'de bir temsilciliği bulunmaktadır. TÜRSAB’ın 3359 üyesi
bulunmaktadır1 ve bu anlamda dünyanın en çok üyeye sahip beşinci birliğidir.
TÜRSAB'ın kurum olarak Türkiye'yi temsil ettiği uluslararası kuruluşlar
1TÜRSAB üyesi 3359 merkez seyahat acentesinin toplam 1093 şubesi bulunmaktadır.
Rakamlar Haziran 2003 tarihi itibariyle geçerlidir.
03-80/967-397
6
arasında Uluslararası Tur Operatörleri Federasyonu (IFTO), Dünya Turizm
Örgütü (WTO) ve Dünya Seyahat Acenteleri Birlikleri Federasyonu (UFTAA)
bulunmaktadır.
TÜRSAB 1972 yılından beri üçü olağanüstü olmak üzere, 16 Genel Kurul
yapmıştır2. TÜRSAB Genel Kurul toplantıları iki yılda bir, bütün üyelerin
katılımıyla yapılmaktadır. Genel Kurul, 9 kişilik Yönetim Kurulu’nu seçmekte,
Yönetim Kurulu daha sonra kendi içinde görev bölüşümü yaparak; Başkan,
İkinci Başkan, Genel Sekreter ve Sayman Üye’yi belirlemektedir.
TÜRSAB’ın 2001-2003 dönemindeki Yönetim, Denetim ve Disiplin Kurulu
Üyeleri aşağıdaki gibidir:
TÜRSAB Yönetim Kurulu Üyeleri
Başkan Başaran ULUSOY
II. Başkan Hülya ASLANTAŞ
Genel Sekreter Rıza T. EPİKMEN
Sayman Mustafa KUTLUOĞLU
Üye Semih SELİMOĞLU
Üye Mustafa ALTIPARMAK
Üye Halit TEKİN
Üye Talha GÖRGÜLÜ
Üye İnci TAN
TÜRSAB Denetim Kurulu Üyeleri
Başkan Cahit EROL
Üye Demir ÜNSAL
Üye Neşat DEMİR
TÜRSAB Disiplin Kurulu Üyeleri
Başkan Halit CURA
Üye Engin ÖZDEMİR
Üye Lale ERGÜN
H.2.2. İfade Tutanakları
Soruşturma safhasında, Raportörler tarafından TÜRSAB Genel Merkezi’nde
yerinde inceleme yapılmış; İstanbul, Bursa ve Muğla’ya gidilerek nesnel
kriterlere göre seçilen seyahat acentesi yetkilileriyle ve çeşitli meslek
birliklerinin yetkilileriyle görüşmeler gerçekleştirilmiş ve tutanaklar tutulmuştur.
TÜRSAB Genel Merkezi’ndeki yerinde inceleme sırasında 15. Olağan
TÜRSAB Genel Kurulu’nda giriş ücretleri ve yıllık aidatlara ilişkin hazırlanan
önergeler temin edilmiştir. Bu önergelerin değerlendirilmesi sonucunda,
2 16. genel kurul toplantısı Aralık 2003’te yapılmıştır.
03-80/967-397
7
soruşturma sürecinde görüşme yapılacak üç grup seyahat acentesi
belirlenmiştir. Bunlar;
- TÜRSAB giriş ücretinin 10.000.- ABD Dolarına endekslenip; birinci yıl
20.000.000.000.-TL, ikinci yıl ise 30.000.000.000.-TL ile sınırlandırılması
yönündeki önergeye imza atan seyahat acenteleri (Birinci Önerge),
- Giriş ücretinin birinci yıl 100.000.000.000.-TL, ikinci yıl 150.000.000.000.-
TL olması yönündeki önergeye imza atan seyahat acenteleri (İkinci
Önerge),
- Giriş ücretinin birinci yıl 35.000.000.000.-TL, ikinci yıl 50.000.000.000.-TL
olması yönündeki önergeye (Üçüncü Önerge) imza atan seyahat
acenteleridir.
Soruşturma sürecinde Raportörler tarafından yukarıda bahsedilen üç grup
seyahat acentesinden bir örneklem seçilerek bu acentelerin yetkilileri ile,
şikayetçi Çağdaş SARAÇ ile ve turizm sektöründe faaliyet gösteren TÜRSAB
dışındaki meslek birliklerinin yetkilileri ile görüşmeler yapılmış; yapılan
görüşmeler tutanağa bağlanmıştır.
Yapılan bütün bu görüşmelerden, turizm sektörünün mevcut sisteminde çeşitli
aksaklıklar olduğu kanaatine ulaşılmıştır. Yapılan görüşmelerin hepsi birlikte
değerlendirildiğinde ulaşılan sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:
- Sektörde ciddi bir denetim sorunu vardır. Ne TÜRSAB, ne de Turizm
Bakanlığı üzerlerine düşen görevi tam anlamıyla yerine getirememektedir.
Örneğin, sektördeki kaçak acentacılık sorununa henüz çözüm
getirilememiştir. Sektörde TÜRSAB ve Turizm Bakanlığı tarafından
sağlanamayan denetim ve kalite, giriş ücretinin yüksek tutularak girişin
engellenmesi veya azaltılması suretiyle sağlanmaya çalışılmaktadır.
- 1618 sayılı Kanun, sektörün güncel ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır.
Yeni yasal düzenlemelere ihtiyaç vardır.
- Genel Kurul’da giriş ücretlerine ilişkin bilinçsiz seçimler yapılmaktadır.
Giriş ücretlerinin her yıl artırılması, enflasyon oranı, döviz paritesi, TÜFE
gibi herhangi bir kritere bağlı değildir. Hatta, Genel Kurul’da giriş ücretinin
belirlenmesi, çoğu kez bazı acentelerin eldeki işletme belgelerine değer
kazandıracakları bir mekanizma işlevini görmektedir.
- TÜRSAB, seyahat acentelerine, üye olurken ödenen ücret nispetinde bir
fayda sağlayamamaktadır. Bu ücret sadece sektöre girişin parasal
bedelidir.
- Sektörde kalitenin artırılmasının yolu, giriş ücretinin yükseltilmesi değil,
yeni giriş yapacaklar için eğitim kriterleri, ofis standartları, sektörel tecrübe
şartı gibi uygulamalar olmalıdır.
H.2.3. Sektöre İlişkin Sayısal Veriler
Soruşturma sürecinde sektöre ilişkin yapılan incelemelerde; 1989 yılından
itibaren TÜRSAB giriş ücretleri ve yıllık aidat miktarları, bu miktarların yıllar
itibariyle ABD Doları karşılıkları, 1963 yılı itibariyle turizm gelirleri ve yıllara
göre sektöre yeni giriş yapan acente sayılarına ulaşılmıştır.
03-80/967-397
8
1995 yılından bu güne, TÜRSAB giriş ücretleri ve yıllık aidatları Tablo-1’de
gösterilmiştir:
Tablo-1: 1995’ten bu güne TÜRSAB Giriş Ücretleri ve Yıllık Aidatları(*)
Yıllık Aidatlar (TL)
Yıllar
Giriş Ücreti
(TL) A Grubu B Grubu C Grubu
1995 500,000,000 3,000,000 2,000,000 1,000,000
1996 500,000,000 3,000,000 2,000,000 1,000,000
1997 2,000,000,000 20,000,000 17,500,000 15,000,000
1998 3,000,000,000 20,000,000 17,500,000 15,000,000
1999 8,500,000,000 30,000,000 25,000,000 20,000,000
2000 12,000,000,000 30,000,000 25,000,000 20,000,000
2001 35,000,000,000 100,000,000 70,000,000 50,000,000
2002 50,000,000,000 100,000,000 70,000,000 50,000,000
(*) Rakamlar bir önceki yılın Kasım ayından itibaren geçerlidir.
TÜRSAB’ın iki yılda bir yapılan genel kurul toplantılarında giriş ücreti ve yıllık
aidatlar iki yıl için belirlenirken, 1997 yılındaki genel kurul toplantısından
itibaren giriş ücreti için her yıl artış yapıldığı, yıllık aidatlar içinse iki yılda bir
artış yapıldığı belirlenmiştir. Bunun yanısıra, giriş ücretleri 1995 seviyesinin
1997 yılında 4 katına, 1998 yılında 6 katına, 1999 yılında 17 katına, 2000
yılında 70 katına ve 2002 yılında 100 katına çıkmıştır. Aynı dönemde yıllık
aidat miktarı (A) grubu seyahat acenteleri için 33.3 katına, (B) Grubu seyahat
acenteleri için 35 katına, (C) grubu seyahat acenteleri için 50 katına çıkmıştır.
Tablo-1’de belirtilen TÜRSAB giriş ücreti ve yıllık aidatlarının ABD Doları
karşılıkları Tablo-2’de gösterilmiştir:
Tablo-2: TÜRSAB Giriş Ücreti ve Yıllık Aidatlarının ABD Doları Karşılığı (*)
Yıllık Aidatlar (ABD Doları)
Yıllar
Giriş Ücreti
(ABD Doları) A Grubu B Grubu C Grubu
1995 10,881 65 44 22
1996 6,113 37 24 12
1997 13,089 131 115 98
1998 11,440 76 67 57
1999 20,135 71 59 47
2000 19,148 48 40 32
2001 28,425 81 57 41
2002 33,045 66 46 33
(*) ABD Doları, o yılın ortalama kuru baz alınarak hesaplanmıştır.
03-80/967-397
9
Yıllık aidat miktarları ABD doları bazında dalgalı bir seyir izleyip, (A), (B) ve
(C) grupları için sırasıyla 1995’te yaklaşık 65, 44 ve 22 ABD Doları iken,
2002’de yaklaşık 66, 46, 33 ABD Doları olarak belirlenmiştir. Buna karşın giriş
ücreti, 1995’teki 10881 ABD Doları seviyesinden, 1999 yılında 20135, 2002
yılında 33045 ABD Doları seviyesine yükselmiştir.
ABD Dolarının ve giriş ücretinin 1995’teki seviyesi baz alınarak artış miktarları
hesaplandığında, 1 ABD Doları’nın 2002’de, 1995’teki Türk Lirası karşılığının
yaklaşık 33 katı olduğu; ancak, TÜRSAB giriş ücretinin 2002’de, 1995’teki
seviyesinin 100 katı olarak belirlendiği görülmektedir.
Ülkemizin turizm sektöründen yıllar itibariyle sağladığı gelirlere bakıldığında,
Türkiye’nin turizm gelirinin 1963 yılında 7.659.000.- ABD Doları seviyesinden,
2002 yılında 11.900.900.000.- ABD doları seviyesine çıktığı görülmektedir.
1995 yılından itibaren turizm geliri rakamları aşağıda Tablo:3’te verilmiştir:
Tablo:3: Yıllar itibariyle turizm gelirleri
Yıllar Turizm Geliri (ABD Doları) Yıllar Turizm Geliri (ABD Doları)
1995 4,957,000,000 1999 5,203,000,000
1996 5,962,100,000 2000 7,636,000,000
1997 8,088,549,000 2001 10,066,500,000
1998 7,808,940,000 2002 11,900,900,000
1995 yılından itibaren TÜRSAB’a yeni üye olan acente sayıları ise; 1995’te
357, 1996’da 476, 1997’de 636, 1998’de 128, 1999’da 75, 1999’da 75,
2000’de 52, 2001’de 48 ve 2002’de 23 olarak gerçekleşmiştir.
Elde edilen verilerden, turizm gelirlerinin 1963 yılından günümüze artış
eğiliminde olduğu, bilhassa 80’li yılların ortalarından itibaren hemen hemen
her yıl arttığı anlaşılmaktadır. 1990-2000 yılları arasında dünya turizm geliri
artışı ortalama %6.8 iken, aynı dönemde ülkemizin turizm gelirleri ortalama
%11.1 artmıştır. 2000-2001 arasında dünya turizmi %0.5 küçülmüş, ama
ülkemizin turizm gelirleri %11.4 oranında artmıştır3. Turizm açısından çok
büyük sorunlarla (terör olayları, depremler, ekonomik krizler, vb.) karşılaşıldığı
bu yıllarda dahi Türkiye turizmi hem kendi içinde reel olarak, hem dünya
ölçeğinde nisbi olarak artış göstermiştir. Bu eğilimle doğru orantılı olarak,
seyahat acenteleri hizmetleri pazarına giriş yapan teşebbüs sayısının artması
ekonomik rasyonalitenin gereğidir. Ancak, yukarıda belirtildiği gibi, TÜRSAB’a
yeni üye olan acente sayısı 1997 yılından beri sürekli düşmektedir. Turizm
gelirlerinde yaşanan reel artışa rağmen, TÜRSAB’a yeni üye olan seyahat
acentesi sayısı 1997 yılında 636 iken, 2002 yılında 23’e düşmüştür.
TÜRSAB’a yeni üye olan acente sayısı ile giriş ücreti arasındaki ilişki, giriş
ücretinin reel olarak artmasının mantıksal bir sonucu olarak, TÜRSAB’a üye
olan acente sayısının azalması şeklindedir.
3Rakamlar Dünya Turizm Örgütü ve TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan temin edilmiştir.
03-80/967-397
10
Bununla birlikte, sektöre girişler, sadece yeni işletme belgesi alınması
suretiyle değil, söz konusu belgenin devri suretiyle de gerçekleşmektedir4.
Şöyle ki, 2003 yılının ilk altı aylık döneminde, bu şekilde 240 işletme
belgesinin devri için başvuru yapıldığı bilgisi, Turizm Bakanlığı’ndan
edinilmiştir. Sadece altı aylık döneme ait olan bu sayı, 1999 yılından bu güne
geçen 4 yıllık dönemde TÜRSAB’a üye olmak kaydıyla açılan acente
sayısının toplamından (183) bile fazladır.
TÜRSAB’ın giriş ücretlerinden elde ettiği gelirin yıllara göre ABD Doları
karşılığı hesaplandığında, TÜRSAB’ın yeni üyelerden 1995 yılında
3.884.488.- ABD Doları, 1996 yılında 2.909.678.- ABD Doları, 1997 yılında
8.324.335.- ABD Doları, 1998 yılında 1.464.347.- ABD Doları, 1999 yılında
1.510.120.- ABD Doları, 2000 yılında 995.673.- ABD Doları, 2001 yılında
1.364.387.- ABD Doları ve 2002 yılında yaklaşık 760.029.- ABD Doları gelir
elde ettiği görülmektedir5,6. Bu rakamlar, yıllar itibariyle TÜRSAB’a üye olan
seyahat acentası sayısı ile birlikte değerlendirildiğinde, TÜRSAB giriş ücretinin
yükselmesiyle, yeni üye sayısının azaldığı, TÜRSAB’ın yeni üyelerden
sağladığı toplam gelirin reel olarak düştüğü görülmektedir.
H.2.4. Benzer Nitelikli Diğer Meslek Birlikleri ile Karşılaştırma
Soruşturma sürecinde, ülkemizdeki bazı kamu kurumu niteliğindeki meslek
birliklerinden (Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği, Türk Tabipleri Birliği,
Türk Eczacıları Birliği, İstanbul Barosu, Ankara Barosu, Ankara Ticaret Odası
ve Ankara Sanayi Odası, Ankara Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası,
Ankara Bakkallar ve Bayiler Odası, Ankara Berberler Odası, Ankara Umum
Otomobilciler ve Şoförler Odası) aşağıdaki bilgiler talep edilmiştir:
- Son beş yıl itibariyle Birliğe üye olmak isteyenlerden talep edilen giriş
ücreti miktarları,
- Son beş yıl itibariyle üyelerden talep edilen yıllık aidat miktarları,
- Bu aidatların belirlenme usulleri,
- Giriş ücreti veya üyelik aidatlarının yeniden belirlenmesinde göz önünde
bulundurulan kriterler.
Bu sorulara meslek birliklerinden gelen cevaplar neticesinde, incelenen 33
meslek birliğinin giriş ücretlerinin 5.000.000.-TL ile 490.000.000.-TL arasında
olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, giriş ücretinin miktarı, ilgili mevzuat hükümleri
uyarınca; enflasyon oranları (TÜFE ve TEFE), memur maaş katsayısı artışı,
üyelerin sermaye ve özvarlıkları, yıllık ciroları v.b. kriterlere göre
belirlenmektedir.
4 Seyahat Acentesi İşletme Belgesi, devredilebilen bir değerdir. Bu değer, TÜRSAB giriş
ücretinin seviyesiyle bağlantılıdır. Şöyle ki, TÜRSAB giriş ücretindeki artış, fiili olarak
belgenin ikinci el piyasasını oluşturan devir piyasasında da belgenin değerini artırmaktadır.
Böylece, işletme belgesi kimi zaman girişimciler tarafından bir çeşit yatırım aracı olarak
görülmektedir. Yapılan görüşmelerde, sektörle ilgisi dahi olmayan bazı kişilerin, bu belgenin
ticaretini yapmak suretiyle kazanç sağladıkları sık sık ifade edilen bir husus olmuştur.
5 Gelir rakamları, her yıl için bir önceki yılın Kasım ayından itibaren 12 ay geçerlidir.
6 ABD Doları değeri, o yılın ortalama kuru baz alınarak hesaplanmıştır.
03-80/967-397
11
Buna karşın, TÜRSAB giriş ücreti 50.000.000.000.-TL olup, bu miktarın
belirlenmesine yönelik ilgili mevzuatta herhangi bir kriter bulunmamaktadır.
1618 sayılı Kanun’un 34. maddesinin (f) bendine göre üye kayıt ücreti ve
aidatını tespit etmek Genel Kurul’a verilen yetkiler arasındadır. Ayrıca Seyahat
Acentaları Birliği Yönetmeliği’nin 20. maddesinin (a) bendinde “kayıt ücreti A
grubunda yer alan bütün seyahat acentaları için 2000-TL, B grubunda yer
alan seyahat acentaları için 1000-TL ve C grubunda yer alan seyahat
acentaları için 500-TL’den aşağı olmamak üzere, bir miktar nakden ve bir
defada tahsil edilir. Kayıt ücretinin tavanı, ödeme şart ve şekilleri ilk Genel
Kurul toplantısında tespit edilir.” hükmü yer almaktadır. Bu hükümden kayıt
ücretinin tavanı, ödeme şart ve şekillerinin genel kurul iradesine bırakıldığı
anlaşılsa da, belirlenen miktarın ‘nakden ve bir defada tahsil’ edileceğine
ilişkin hüküm nedeniyle, Genel Kurul iradesine bırakılan tek hususun kayıt
ücreti tavanı olduğu anlaşılmaktadır. Dosya mevcudu bilgilerden, genel
kurullarda, “kayıt ücreti” nin herhangi bir kriter olmaksızın oylanarak
belirlendiği, daha sonraki genel kurullarda giriş ücretine ilişkin olarak grup
bazında bir ayırım yapılmadığı anlaşılmıştır.
Ayrıca, yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarih olan 15.6.1973 tarihi itibariyle, grup
bazında belirlenen giriş ücretlerinin, ABD Doları karşılığı7 değeri (A), (B) ve
(C) grupları için sırasıyla yaklaşık 115, 58 ve 29 ABD Dolarıdır. Buna karşılık,
TÜRSAB giriş ücretinin ABD Doları karşılığı her üç grup acente için 2002
Kasım ayı itibariyle yaklaşık 33.000.-ABD Dolarıdır.
İncelenen 33 meslek birliğinin yıllık aidatları ise, 2003 yılı için 12.000.000.-TL
ile 200.000.000.-TL arasında değişmektedir. TÜRSAB’ın 2003 yılı yıllık
aidatları (A), (B) ve (C) grubu seyahat acenteleri için sırasıyla 100, 70 ve 50
milyon TL’dir. Bu rakamlar, giriş ücretindeki durumun aksine, diğer meslek
birliklerinin belirlediği yıllık aidatlarla yakın seviyelerdedir. TÜRSAB’ın, yıllık
aidatlarında ilgili mevzuatta öngörülenin aksine grup ayırımı yapılmasına
rağmen, giriş ücretleri konusunda mevzuatta öngörülmüş olan bu ayırım
gözardı edilmiştir.
H.3. İLGİLİ MEVZUATA İLİŞKİN BİLGİLER
H.3.1. 1618 sayılı Seyahat Acentaları ve Seyahat Acentaları Birliği
Kanunu
1618 sayılı Kanun’un 1. maddesinde, seyahat acenteleri, “kar amacıyla
turistlere ulaştırma, konaklama, gezi, spor ve eğlence imkanları sağlayan,
onlara turizmle ilgili bilgiler veren, bu konuya ilişkin tüm hizmetleri gören ve
turizm ekonomisine ve genellikle, ödemeler dengesine katkıda bulunan ticari
kuruluşlardır.” şeklinde tanımlanmıştır.
Aynı Kanun’un 3. maddesinde seyahat acenteleri gördükleri hizmetlere göre
üç grupta toplanmıştır. (A) grubu seyahat acenteleri, 1. maddede söz konusu
olan tüm seyahat acenteliği hizmetlerini görürler. (B) grubu seyahat acenteleri,
uluslararası kara, deniz ve hava ulaştırma araçlarının ve (A) grubu seyahat
7 Haziran 1973 ayı için TC Merkez Bankası döviz satış kuru olan 1 ABD Doları=14.28 TL
kullanılmıştır.
03-80/967-397
12
acentelerinin düzenleyecekleri turların biletlerini satarlar. (C) grubu seyahat
acenteleri ise yalnız Türk vatandaşları için yurt içi turlar düzenlerler. (B) ve (C)
grubu seyahat acenteleri kendi hizmetleri dışında kalan diğer seyahat
acenteliği hizmetlerini göremezler. Ancak kendilerine (A) grubu seyahat
acentelerince verilen hizmeti yerine getirir ve bu acentelerin ürünlerini
pazarlarlar. (A) grubu seyahat acenteleri, tertipledikleri turistik gezilerle bir
önceki yıl yurtdışından getirdikleri dövizin %25’ini geçmemek üzere, yurtdışına
turlar düzenleyebilirler. Söz konusu %25’in hesabına, ulaştırma aracı ücreti,
yemek, ikamet ve sair masraflar adı altında müşteriden alınan her türlü paralar
katılır. Yabancı uyruklu seyahat acenteleri yurtdışına tur tertip edemezler.
(A) grubu seyahat acenteleri Turizm Bakanlığı’ndan geçici işletme belgesi, (B)
ve (C) grubu seyahat acenteleri ise işletme belgesi aldıktan sonra faaliyete
geçerler. (A) grubu seyahat acentelerine verilen geçici işletme belgelerinin
süresi iki yıldır. Bu süre içinde, yurtdışından tertipleyecekleri turistik turlarla
ilgili olarak toplam 80.000.- ABD Doları tutarında döviz geliri temin eden (A)
grubu seyahat acentesinin geçici işletme belgesi, işletme belgesine çevrilir.
Söz konusu miktarlarda dövizi iki yıl içinde yurtdışından getiremeyen (A)
grubu seyahat acentelerinin geçici işletme belgeleri Bakanlıkça geri alınır.
İşletme belgesi alan (A) grubu seyahat acentelerinin her iki senede bir, aynı
miktarda dövizi yurtdışından getirdiklerini belgelendirmeleri şarttır. (B) ve (C)
grubu seyahat acentelerine asgari döviz transferi mecburiyeti aranmaksızın
işletme belgesi verilir. Belgeler kişiseldir ve bir işletmeye mahsus olmak üzere
verilir. İşletme belgeleri Bakanlığın izni olmadan devredilemez. Seyahat
acenteliği geçici işletme belgesi veya işletme belgesini alan gerçek ve tüzel
kişiler, seyahat acentesi sahibi sayılır.
Kanun’un 12-16. maddelerinde ise kuruluş teminatına ilişkin düzenlemelere
yer verilmiştir. 12. maddede, seyahat acenteleri ve şubelerinin müşterileri ile
biletlerini satacakları ulaştırma müesseselerine sunacakları hizmetler ve tüm
seyahat acenteliği işlemlerinden doğacak yükümlülüklerine karşılık teşkil
etmek üzere bir kuruluş teminatı vermek zorunda oldukları ve kuruluş
teminatının, Bakanlık emrine kayıtsız şartsız kesin olarak para, Devlet istikraz
tahvilleri, kati ve süresiz banka teminat mektubu olarak verileceği hükmü yer
almaktadır. 13. maddede, teminat miktarının (A) grubu seyahat acenteleri için
asgari 50.000 TL., (B) grubu seyahat acenteleri için asgari 30.000 TL ve (C)
grubu seyahat acenteleri için asgari 15.000 TL olmak üzere Bakanlık’ça tespit
edileceği8; yurtdışına tur tertipleyen seyahat acentelerinin, turun bitişinden 2
ay sonra iade edilmek üzere tur masraflarının %25’ine tekabül eden bir
teminatı, Bakanlık emrine önceden vermek zorunda oldukları
düzenlenmektedir. Seyahat acentelerinin işletme belgelerinin geri alınması
halinde kuruluş teminatı bir yıl süreyle Bakanlık’ta aynı gayeler için alıkonulur.
16. maddeye göre, seyahat acentelerinin gerçek ve tüzel kişilere teminat
konusu ile ilgili olarak 12. maddede açıklanan borçlarından ötürü alacaklı,
Bakanlığa başvurduğu takdirde, Bakanlık, borçlu seyahat acentesine borcunu
ödemesi için tebligat yapar. Bu tebligatı alan seyahat acentesi tebellüğ
tarihinden itibaren 30 gün içinde borcunu ödemek zorundadır. Seyahat
8 Bu miktarlar 2003 yılı itibariyle; A Grubu için 50.000.000 (elli milyon) TL, B Grubu için
12.500.000 (oniki milyon beşyüzbin) TL, C Grubu için 25.000.000 (yirmibeş milyon) TL
olarak belirlenmiştir.
03-80/967-397
13
acentesi, borcunu bu süre içinde ödemediği veya ödemeyiş sebebi
Bakanlık’ça haklı bulunmadığı takdirde, Bakanlık, borcu emrinde bulunan
teminat akçesinden ödeyebilir ve durumu derhal ilgili seyahat acentesine
bildirir. Her ne suretle olursa olsun teminat akçeleri eksilen seyahat acenteleri,
eksilen miktarı 30 gün içinde tamamlarlar.
Aynı Kanun’un 32. maddesine göre seyahat acenteleri, seyahat acenteliği
mesleğinin yurt ekonomisi ve turizmine uygun surette gelişmesini sağlayıcı
tedbirleri almak ve meslek ahlak ve tesanüdünü korumak amacıyla Seyahat
Acentaları Birliği adı altında kamu kurumu niteliğinde tüzel kişiliği haiz bir Birlik
kurarlar ve seyahat acentelerinin bu birliğe üye olmaları zorunludur. Birliğin
temel amacı, seyahat acenteliği mesleğinin ve faaliyet alanının temelini
oluşturan turizm sektörünün gelişimine katkıda bulunmaktır.
Kanun’un 34. maddesinde Genel Kurul’un, her seyahat acentesinin temsilci
olarak göndereceği birer sahip veya birer sorumlu müdürden oluştuğu, Genel
Kurul’un 2 yılda bir Kasım ayında toplandığı, ayrıca Genel Kurul’un Yönetim
Kurulu tarafından veya Bakanlık’ça re’sen olağanüstü toplantıya çağrılabildiği,
adi ve olağanüstü toplantılara temsilcilerin çoğunluğunun katılmasının şart
olduğu, ilk toplantıda bu çoğunluk elde edilemediği takdirde toplantının en çok
bir hafta içinde çoğunluk aranmaksızın yapıldığı, toplantılarda kararların
mevcut temsilcilerin çoğunluğu ile alındığı hükümleri yer almaktadır ve (f)
bendinde Üye kayıt ücreti ve aidat miktarını tespit etmek, Genel Kurulun
görevleri arasında sayılmıştır.
1618 sayılı Kanun’un 35. maddesinde Birliğin gelirlerinin, üyelerin Birliğe kayıt
ücreti ve aidatı, seyahat acenteleri personelinin yetiştirilmesi için
düzenlenecek kurs ve seminerlerden elde edilecek gelirler ile bağış ve
yardımlardan oluşacağı hükmü yer almaktadır.
H.3.2. Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği
15.6.1973 tarihli ve 14565 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
giren Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği’nin 4. maddesinde Birliğin
görevleri; pazar araştırmaları ve seyahat acenteliği konusunda incelemeler
yapmak, Birlik üyeleri arasındaki haksız rekabetin önlenmesi hususunda
gerekli tedbirleri almak, seyahat acenteleri personelinin yetiştirilmesi için
Bakanlık ile işbirliği yapmak, kurs ve seminerler düzenlemek, 1618 sayılı
Kanun’un 29. ve 30. maddelerinde belirtilen hallerde yasak olarak seyahat
acenteliği faaliyetinde bulunan yerli/yabancı özel ve tüzel kişiler hakkında
gerekli işlemlerin yapılması ve yasak faaliyetlerin durdurulması için mülki
amirler ve Cumhuriyet Savcıları nezdinde gerekli teşebbüslerde bulunmak ve
bu konuda açılmış davalara müdahil olarak iştirak etmek, uluslararası
kuruluşlarda Türkiye Seyahat Acentaları Birliği’ni temsil etmek, Bakanlıktan
belge almadan seyahat acenteliği faaliyetinde bulunan işletmeleri ve şahısları
gerekli kanuni işlemler yapılmak üzere Bakanlığa bildirmek, belge almış olan
seyahat acentelerinden ait olduğu grubun hizmetleri dışında seyahat
acenteliği hizmetlerinde bulunanlar hakkında gerekli işlemler yapılmak üzere
Bakanlığa bilgi vermek, seyahat acenteliği konusunda bilirkişilik yapmak
olarak sıralanmaktadır.
03-80/967-397
14
Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği’nin 8. maddesi gereği, Genel Kurul
çağrısı Bakanlığa ve mülki amire bildirilmekte ve aynı Yönetmeliğin 10.
maddesinin üçüncü fıkrası gereğince de Bakanlıkça gerekli görüldüğü
takdirde, en az bir yetkili temsilci bu toplantılara müşahit sıfatıyla
katılmaktadır. Yapılan Genel Kurul Toplantısını müteakip, ilgili tutanaklar
Bakanlığa ve ilgili resmi makamlara sunulmak üzere Genel Kurul’da hazır
bulunan Hükümet Komiserine ibraz edilmektedir. TÜRSAB Yönetim Kurulu, bu
tutanaklarla birlikte, yıllık faaliyetlerini ve acentelerin durumunu içeren bir
raporu Bakanlığa ayrıca sunmaktadır.
Seyahat Acentaları Birliği Yönetmeliği’nin 20. maddesinde, TÜRSAB’ın gelir
kaynakları ayrıntılı olarak belirtilmektedir; (a) bendinde üyelerin Birliğe
verecekleri kayıt ücreti şu şekilde düzenlenmektedir:
“Kayıt ücreti A grubunda yer alan bütün seyahat acenteleri için 2.000 TL., B
grubunda yer alan seyahat acenteleri için 1.000 TL ve C grubu seyahat
acentelerinden ise 500 TL’ndan aşağı olmamak üzere bir miktar nakten ve bir
defada tahsil edilir. Kayıt ücretinin tavanı, ödeme şart ve şekilleri, ilk Genel
Kurul toplantısında tespit edilir. Belirtilen asgari miktarlar acentelerin merkez
kuruluşlarını kapsar. Hangi gruptan olursa olsun, merkeze bağlı her şube için
bu miktarların dörtte biri oranında ayrıca kayıt ücreti alınır. Üyelik aidatı da
Merkez ve Şubeler için ayrı ayrı ayda 100’er TL’dan aşağı olamaz. Üyeler
üyelik aidatını yıllık ve peşin olarak öderler.”
H.3.3. Seyahat Acentaları Yönetmeliği
4.9.1996 tarih ve 22747 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Seyahat Acentaları Yönetmeliği’nin 4. maddesinde seyahat acentelerine
münhasır hizmetler şöyle sıralanmıştır: tur düzenlemek, transfer, rezervasyon,
enformasyon, kongre-konferans organizasyonu, turistik gezi amaçlı münferit
taşıma aracı kiralama (rent-a-car hizmetleri), ulaştırma araçları biletleri
satmak, seyahat acentesi ürünü satmak. Yönetmeliğin seyahat acenteliği
gruplarının düzenlendiği 7. maddesinde ise, (A) Grubu seyahat acentesinin
(B) veya (C) grubu seyahat acentesine gerçekleştirmeleri için vereceği görevin
bir yazı ya da sözleşme ile belgelenmesi gerektiği ve bu görevin (A) grubu
seyahat acentesi hizmetine giren bir turun tamamının (B) veya (C) grubu
seyahat acentesince düzenlenmesi şeklinde olamayacağı hükmü yer
almaktadır.
Seyahat Acentaları Yönetmeliği’nin 9. maddesinde seyahat acentesi sıfatının
Bakanlık’ça verilecek işletme belgesine hak kazanan işletmenin TÜRSAB’a
üye olması ile kazanılacağı belirtilmiştir. 13. maddede ise, TÜRSAB’ın
yapacağı inceleme sonucunda, Kanun’da belirtilen şartları havi olarak
değerlendirilen seyahat acentesi adayı işletmenin Kanun’a uygun olarak
belirlenmiş giriş aidatının ödenmesi ile TÜRSAB üyesi olarak
kaydedilebileceği hükmü yer almaktadır.
Yönetmeliğin 17-19. maddelerinde; seyahat acentesi sahibi, sorumlu müdürü
ve personelinin sahip olması gereken nitelikler düzenlenmektedir. Sorumlu
03-80/967-397
15
müdür9 ve personelin turizm konusunda mesleki yeterliliğe sahip kişiler olması
gerekmektedir. Seyahat acenteleri, Yönetmeliğin 21. maddesine göre,
TÜRSAB ve Turizm Bakanlığı tarafından kuruluşta yerinde denetime tabidirler.
Yönetmeliğin 43. maddesinde (A) grubu ve geçici (A) grubu seyahat
acentelerinin yurtdışına düzenleyecekleri turlarda doğabilecek tüketici
haklarına karşılık olmak üzere, tur masraflarının %25’i tutarında bir teminatın
Bakanlığa verileceği, turun bitişinden itibaren iki ay sonra paraya çevrilmesi
herhangi biri tarafından talep edilmeyen teminatın Bakanlık tarafından seyahat
acentesine iade edileceği hükme bağlanmıştır.
H.4. AVRUPA BİRLİĞİ UYGULAMALARI
H.4.1. AB Üyesi Ülkelerde TÜRSAB Muadili Kuruluşlar
Avrupa Birliği ülkelerinde bulunan seyahat acenteleri ve tur operatörleri, kısa
adı ECTAA olan Avrupa Seyahat Acentaları ve Tur Operatörleri Birliği
bünyesinde toplanmışlardır. Belçika kanunlarına göre kurulmuş ve merkezi
Brüksel’de bulunan, kar amacı gütmeyen uluslararası bir kuruluş olan ECTAA,
1961 yılında Ortak Pazar’a öncülük eden 6 devlet -Almanya, Belçika, Fransa,
İtalya, Lüksemburg ve Hollanda- tarafından kurulmuştur. Birlik, 1973 yılında
Danimarka, İrlanda ve İngiltere; 1981’de Yunanistan; 1986’da İspanya ve
Portekiz; son olarak 1995’te Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in de katılımıyla
15 ülke seyahat acenteleri ve tur operatörleri birliklerinin üye olduğu bir örgüt
haline gelmiştir. Bunun yanı sıra, ECTAA’nın son yıllardaki uygulamaları,
Birliğe 5 tane bağlı üye (Kıbrıs, Macaristan, Romanya, Türkiye, Estonya) ve 3
tane gözlemci üyenin (Hırvatistan, Norveç, İsviçre) katılmasını sağlamıştır.
ECTAA, yıllık cirosu yaklaşık 50.000.000.000.-Euro olan, Avrupa çapında irili
ufaklı 80.000’den fazla seyahat acentesi ve tur operatörünü temsil etmektedir.
ECTAA’ya gerek tam üyelik gerekse bağlı veya gözlemci üyelik başvuruları
her iki yılda bir toplanan genel kurul tarafından karara bağlanmaktadır. Bir
seyahat acentesi ve tur operatörü birliğinin, birtakım yasal prosedürleri
gerçekleştirmesinden sonra üyelik başvurusunun genel kurul tarafından
olumlu bulunması halinde, ECTAA’ya bir üyelik ücreti ödemesi gerekmektedir.
Söz konusu bu ücret, birliğin bulunduğu ülkenin büyüklüğü ve zenginliği;
ülkenin Avrupa Birliği bütçesine katkısı ve birliğin üye sayısı gibi birtakım
somut kriterlere göre belirlenmektedir. Bağlı üyeler ve gözlemci üyelerin
ECTAA’ya maddi katkısı ise, üyeyle ilgili olarak yapılan idari masraflara
(örneğin; toplantı giderleri, posta ve telefon masrafları vb.) bağlı olarak
belirlenmektedir.
Avrupa Birliği ülkelerindeki TÜRSAB benzeri kuruluşlar incelendiğinde,
Almanya, İngiltere, Fransa, İspanya, İrlanda, Belçika gibi ülkelerin hiçbirinde
üyeliğin yasal bir zorunluluk olmadığı görülmektedir.
9 Seyahat Acentaları Yönetmeliği’ne göre, sektörde 2 yıllık tecrübeye sahip, enformasyon
memurluğu sınavında başarı göstermiş, turist rehberi kokartı olan ve yabancı dil bilen kişiler
sorumlu müdür olabilmektedirler.
03-80/967-397
16
H.4.2. Sektöre Girişe İlişkin Mevzuat
H.4.2.1. AT Anlaşmasının 14. Maddesi
Avrupa Topluluğu Anlaşması’nın 14. maddesi iç sınırların olmadığı, malların,
kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının var olan anlaşma
hükümlerince temin edildiği bir alandan oluşan iç piyasanın varlığını
düzenlemektedir.
İç sınırların olmadığı bir alanda hizmetlerin serbest dolaşımı, Birliğin herhangi
bir ülkesinde sahip olunan mesleki lisansın, Birliğin diğer bir üye ülkesinde de
tam bir serbesti içinde kullanılabilmesi halinde sağlanmış olur. Fakat turizm
sektörüne uygulanabilir karşılıklı niteliklerin tanınmasına ilişkin AB mevzuatı10,
seyahat acentelerinin iç piyasadan tamamen istifade etmelerini
sağlamamaktadır. Ancak, kendi ülkesinde faaliyet gösteren bir seyahat
acentesinin, Birliğin başka bir üye ülkesinde de mesleğini icra etmesini
kolaylaştırmakta; buna karşın, seyahat acentesini diğer ülkede lisans alma
zorunluluğundan muaf kılmamaktadır.
H.4.2.2. Kuruluş Özgürlüğü
Avrupa Ekonomik Birliği Anlaşması’nın 43. maddesinde getirilen kuruluş
serbestisinin etkili biçimde gerçekleşmesi için, uyum sistemi ve niteliklerin
karşılıklı tanınması üzerine düzenlemeler yapılmıştır. Öncelikle, belirli
sektörlerde Yönergeler kabul edilmiştir. Bu durum, sektörel yönergelerin
kapsamadığı genel bir sistemle takviye edilmiştir. Düzenlemelerin
birleştirilmesi ihtiyacından dolayı Konsey, 35 sektörel yönergeyi iptal ederek
genel sistemi takviye eden yeni bir yönerge yayınlamıştır.
H.4.2.3. Genel Sistem
Sektörel yönergelerin içermediği ve en az üç yıllık üniversite düzeyinde
eğitimin gerekli olduğu tüm düzenlenmiş mesleklere11, 89/48 sayılı Yönerge12
uygulanır. Temel prensip olarak, bir üye ülke, diğer bir üye ülkenin bir meslek
için aranan niteliklere sahip olan vatandaşının ülkesinde düzenlenmiş o
mesleğe giriş talebini geri çeviremez. Aynı şekilde, üye ülkenin yetkili
otoriteleri, söz konusu kişi yönergede belirtilen profesyonel ve akademik
eğitim şartlarını yerine getirmişse, kişinin niteliklerinin yeterli olmadığını ileri
sürerek girişi reddedemez.
H.4.2.4. Genel Sistemi Takviye Eden 1999/42/EC sayılı Yönerge
Yönergenin amacı, bir üye ülkenin teşebbüsleri ve kişileri tarafından diğer bir
üye ülkede hizmetlerin kurulmasında kolaylık sağlamaktır. Yönerge, diğer bir
üye ülkede yönergenin ekinde listelenen faaliyetlerden birini sürdürmek
1085/368/EEC sayılı ve 16.7.1985 tarihli Konsey Kararı. (Council Decision 85/368/EEC of 16
July 1985 on the comparability of vocational training qualifications [Official Journal L 199 of
31.7.1985])
11 Seyahat Acenteliği Hizmetleri mesleği de bu kapsamda değerlendirilmektedir.
1289/48 sayılı en az üç yıllık profesyonel stajın tamamlandığını belirten yüksek okul
diplomalarının tanınması için genel sistem üzerine Yönerge.
03-80/967-397
17
isteyen üye ülke vatandaşlarına uygulanır. Seyahat acenteliği ve tur
operatörlüğü faaliyetleri de söz konusu ekte sayılmıştır.
H.4.2.5. Seyahat Acentesi veya Tur Operatörü Kuruluşu İçin Gereken
Şartlar13
Üye ülkelerde, seyahat acentesi veya tur operatörü olmak için bazı asgari
şartların yerine getirilmesi gerek
