Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : 2004-3-147 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 04-47/610-147
Karar Tarihi : 15.7.2004

A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER

Başkan : Mustafa PARLAK 10
Üyeler : Tuncay SONGÖR, A. Ersan GÖKMEN,
R. Müfit SONBAY, Murat GENCER,
Prof. Dr. Zühtü AYTAÇ, Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI,
M. Sıraç ASLAN

B. RAPORTÖRLER: Yüksel KAYA, Aydın ÇELEN, Osman Tan ÇATALCALI

C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : - Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş.
Esentepe Mah. Anadolu Cad. No:3 Kartal 81440 20
İstanbul

D. TARAFLAR :- Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş.
Esentepe Mah. Anadolu Cad. No:3 Kartal 81440
İstanbul

- Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş.’nin
Bayi/Distribütörleri ve Nihai Satış Noktaları

- Bimpaş Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş. 30
Kemalpaşa Cad. No:52 Işıkkent İzmir

- Bimpaş Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin Bayileri ve
Nihai Satış Noktaları

E. DOSYA KONUSU: Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. ile bayileri
arasında yapılan bayilik/distribütörlük sözleşmelerine ve nihai satış
noktaları ile arasında imzalanan tek elden satın alma anlaşmalarına
menfi tespit belgesi verilmesi veya muafiyet tanınması talebi.
40
F. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 28.4.2003 tarih ve 1793 sayı ile
intikal eden menfi tespit/muafiyet başvurusu ve Rekabet Kurulu'nun bira
sektöründeki Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. (Efpa) ve Bimpaş Bira
ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin (Bimpaş) nihai satış noktaları ile akdetmiş
olduğu tek elden satın alma anlaşmalarından 2002/2 sayılı Dikey
Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği’nin sağlamış olduğu grup
muafiyetinin geri alınıp alınmayacağına ilişkin değerlendirme yapılmasına
dair 6.11.2003 tarih ve 03-71/867-371 sayılı kararı üzerine yapılan inceleme
(04-47/610-147)
2
sonucu hazırlanan 28.6.2004 tarih ve 2003-3-147/MM-04-YK sayılı menfi
tespit/muafiyet Ön İnceleme Raporu, 28.6.2004 tarih ve REK.0.07.00.00/136 50
sayılı Başkanlık Önergesi ile 04-47 sayılı Kurul toplantısında görüşülerek
karara bağlanmıştır.

G. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili menfi tespit/muafiyet ön inceleme raporunda,
 Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. tarafından bildirim formu ekinde
gönderilen anlaşmaların 4. maddeye aykırı olması nedeniyle talep edilen
menfi tespit belgesinin verilemeyeceği,
 Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. tarafından bildirilen,
bayilik/distribütörlük anlaşmaları ve perakende satış noktaları ile
akdedilen yeniden satış sözleşmelerinin 2002/2 sayılı Tebliğ kapsamında 60
grup muafiyetinden yararlandığı,
 Bildirim sonrasında 26.5.2004 tarih ve 2692 sayı ile Kurumumuz
kayıtlarına giren doğrudan dağıtım bölgesi perakende satış sözleşmesinin
2002/2 sayılı grup muafiyetinden yararlandığı,
 bayilik bölgesi perakende satış noktası sözleşmesinin ise süresinin 5 yılı
geçmeyecek şekilde tadil edilmesi halinde 2002/2 sayılı Tebliğ’in
sağladığı grup muafiyetinden yararlandığı,
 Bimpaş Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin Kurum kayıtlarına 1.6.2004
tarih ve 2872 sayı ile giren yazı ekinde gönderdiği örnek anlaşmaların
2002/2 sayılı Tebliğ’in sağladığı grup muafiyetinden yararlandığı, 70
 Ancak, hakim durumda olan bir teşebbüsün yer aldığı, bu teşebbüsün
güçlü bir markaya sahip olduğu, bu teşebbüsten başka pazarda belli bir
güce sahip sadece tek bir teşebbüsün yeraldığı, yabancı teşebbüslerin
hakim durumdaki teşebbüs ile lisans anlaşması yaparak pazara ürün
sunmayı tercih ettiği, üretici olarak pazara girişin zor olduğu ve ithalatın
önemli boyutta olmadığı düopolistik bir yapı sergileyen bira pazarında
teşebbüsler arasında etkin bir rekabetin bulunmadığı,
 Pazara girme niyetinde olan veya yeni giren teşebbüslerin kapasiteleri
itibari ile bu pazarda etkin bir rekabet yaratmaktan uzak olduğu,
 Öte yandan, Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. ve Bimpaş Bira ve 80
Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin hem açık hem de kapalı satış yapan nihai
satış noktaları ile akdettikleri tek elden satın alma anlaşmalarında yer alan
rekabet etmeme yükümlülüklerinin ve bu etkiyi doğuran diğer
sınırlamaların (tek elden satın alma yükümlülükleri, asgari satın alma/satış
yükümlülükleri, verilen krediler ve indirim vs. diğer katkıların tek marka
satma şartına bağlanması gibi), bira pazarında etkin rekabetin
oluşmasının önünde önemli bir engel olduğu,
 Dolayısıyla, Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. ve Bimpaş Bira ve
Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin bu tür münhasırlık içeren tek elden satın
alma anlaşmalarına 2002/2 sayılı Tebliğ ile tanınan muafiyetin Kanun’un 90
13. maddesine dayanarak ve altı ay gibi belli bir süre sonra geçerli olacak
şekilde geri alınması gerektiği,
 Ayrıca, herhangi bir tek elden satın alma anlaşması olmamasına rağmen
satış noktalarına verilen soğutucu dolapları vasıtasıyla temin edilen
münhasır satış haklarının da kaldırılmasının pazarın rekabete açılması
bakımından yerinde olacağı,
(04-47/610-147)
3
 Ancak, böyle bir muafiyetin geri alınması kararı vermeden önce 2002/2
sayılı Tebliğ’in 6.1 maddesi uyarınca tarafların yazılı ve/veya sözlü
görüşlerinin alınması gerektiği,
ifade edilmektedir. 100

H. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME

H.1. Pazara İlişkin Bilgiler

Genel bir pazar tanımı yapmak gerekirse, Efpa'nın faaliyet gösterdiği sektörü
Türkiye içecek sektörü olarak tanımlamak mümkündür. Ancak, yaklaşık 16
milyar litre büyüklüğündeki içecek sektörü, bira ile birlikte diğer alkollü
içecekler, gazlı meşrubatlar, meyve suları, su, soda, sıcak içecekler, süt ve
sütlü içecekler olmak üzere birbirinden oldukça farklı özelliklere sahip içecek 110
ürünlerinin tamamını kapsamaktadır.

Süt ve sütlü ürünler hariç olmak üzere içecek sektöründe yer alan ürünlerin
genel olarak susama hissinin giderilmesi ve serinleme amacıyla tüketildiğini
belirtmek mümkündür. Ancak, bu ürünlerin içerisinde bira, değişik oranlarda
alkol içerebilmesi, tüketici kitlesinin diğer içecek türlerini tüketen kitlelerden
farklı olması ve diğer alkollü içeceklerle karşılaştırıldığında yaygın olarak
tüketiliyor olması nedeniyle diğer içeceklerden önemli ölçüde
farklılaşmaktadır.
120
Bira pazarında halen önemli üç üretici teşebbüs faaliyet göstermektedir.
Bunlar bildirime konu olan anlaşmaların tarafı olan Efpa, Bimpaş ve Tekel'dir.
1998-2002 yıllarında bira üreticilerinin kapasite, üretim miktarları ve pazar
payları aşağıdaki gibidir.

Tablo 1: Bira üreticilerinin kapasite ve üretim miktarları
Üretim Miktarları (bin litre)
Teşebbü
s
Kapasite
Miktarı
(bin litre) 1998 1999 2000 2001 2002
Efpa 910.000 509.400 523.400 562.600 568.350 597.007
Bimpaş 300.000 129.413 150.286 154.016 163.044 178.278
Tekel 24.000 12.040 12.851 9.365 12.738 9.442
Toplam 1.234.000 650.853 686.537 725.981 744.132 784.727

Tablo 2- Bira Üreticilerinin Pazar Payları
Pazar Payları (%) Teşebbü
s
1998 1999 2000 2001 2002
Efpa 78,3
76,2 77,5 76,4
76,1
Bimpaş 19,9 21,9 21,2 21,9 22,7
Tekel 1,8 1,9 1,3 1,7 1,2
Toplam 100 100 100 100 100

(04-47/610-147)
4
Anılan verilerin 2003 yılı rakamları ile güncellenmesi sonucu oluşan tablo 130
aşağıda verilmektedir.



Tablo 3: 2003 yılı kapasite ve satış miktarları, pazar payları
Teşebbüs Kapasite (bin litre)
Satış Miktarı
(bin litre)
Pazar Payı
(%)
Efpa 913.000 610.000 77,2
Bimpaş 293.000 178.257 22,5
Tekel/Alkollü İçkiler
A.Ş.
13.500 2.278 0,3
Toplam 1.221.000 790.535 100

Yukarıdaki firmalara ilave olarak, 4.12.2003 tarihinde Antalya’da yerleşik
Süral Otelcilik ve Turizm İşletmeleri A.Ş. tarafından Tütün, Tütün Mamulleri
ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan 10.000.000 litre üretim
kapasitesine sahip tesis kurma izni alınmıştır. Bu teşebbüse ilave olarak, 140
Park Gıda ve Meşrubat San. ve Tic. A.Ş. de 13.035.000 litre kapasiteli bira
üretim tesisi kurarak 2004 yılı Haziran ayında üretime geçmiştir.

Tablolardan görüldüğü üzere, 1998-2003 yılları arasında büyüme eğiliminde
olan Türkiye bira pazarı 2003 yılında 790 milyon litrelik bir hacme ulaşmıştır.
Bu dönem içerisinde bira üreticilerinin pazar paylarında önemli bir değişme
gözlenmemiştir. 1998 yılında yaklaşık %78 olan Efpa’nın pazar payı 2003
yılına gelindiğinde %77,2’ye gerilemiştir. Bimpaş ise 1998 yılında %19,9 olan
pazar payını 2003 yılında %22,5’e çıkarmıştır. Tekel’in pazar payı ise %0,3’e
gerilemiştir. Alkollü İçkiler A.Ş.’nin 2004 yılındaki üretim tahmini 2.945.000 lt 150
olduğundan, pazar payında önemli bir gelişme beklenmemektedir.

Biranın nihai tüketicilere satıldığı satış noktaları iki gruba ayrılmaktadır.
Bunlar, (1) tüketicilere ürünleri kapalı olarak satan bakkal, market, büfe gibi
satış noktaları (kapalı satış noktaları) ile (2) tüketicilere ürünleri satış
noktasında hemen tüketilmek üzere açık olarak ve genellikle başka bir
hizmetle birlikte satan bar, otel, lokanta gibi satış noktalarıdır (açık satış
noktaları). Alkollü bir içecek olan birayı satabilmek için satış noktalarının
tamamının Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme
Kurumu’ndan ruhsat almaları gerekmektedir. 160

Bar, otel, lokanta gibi açık satış yapan noktalar, bira ile birlikte genellikle
başka hizmetler de (müzik, lokantacılık hizmetleri ya da konaklama gibi)
sunmaları neticesinde, bu noktalarda satışa sunulan biranın fiyatı, bakkal,
market gibi açık satış yapan noktalardaki fiyatlardan önemli ölçüde yüksek
olmaktadır. Bunun ötesinde, açık satış yapan noktalarda tüketilen biranın
genellikle fıçı bira olması nedeniyle bu noktalar ile üretici teşebbüsler
arasındaki tedarik zincirinin kapalı satış noktalarına nazaran daha sıkı
tutulması gerekmektedir. Açık satış yapan bu tür noktalarla üretici
teşebbüsler arasındaki ilişkiler, satış noktasına üreticinin kredi vermesi ya da 170
fiziki altyapısının (fıçı biranın tüketiciye satışı sırasında kullanılan sifonlar,
soğutucu dolaplar vs.) üretici teşebbüs tarafından yaptırılması şeklinde
(04-47/610-147)
5
kurulabilmektedir. Tüm bu nedenlerden ötürü, açık satış yapan noktalar ile
kapalı satış yapan noktaların ayrı pazarlar olarak ele alınması ve
değerlendirilmesi gerekmektedir.

Pazarda faaliyet gösteren Efpa ve Bimpaş'ın dağıtım sistemleri birbirine
oldukça benzemektedir. Bira ürününün (açık ya da kapalı olarak) satıldığı
noktalara ürün iki farklı yoldan ulaşabilmektedir. Bu yollardan birincisi, satış
noktalarına ürünü üretici teşebbüslerin kendi kurdukları dağıtım ağı 180
sayesinde doğrudan satmalarıdır (doğrudan yapılan satışlar). İkinci yol ise,
ürünün satış noktalarına bayiler aracılığı ile ulaştırılmasıdır (bayiler aracılığı
ile yapılan satışlar). Bu ikinci yolda, üretici teşebbüsler bayi olarak atadıkları
bağımsız teşebbüslere belirli münhasır satış bölgeleri vermekte ve bu
bölgedeki satış noktalarına söz konusu bayi ürün satmaktadır. Efpa,
uygulamakta olduğu doğrudan dağıtım sistemini bazı büyük illerde 2002
yılında terk ederek distribütörlük sistemine geçmiştir. Bayilik ve distribütörlük
sistemleri arasındaki en önemli fark, bayilikte nihai satış noktalarının
siparişlerini bayinin elemanları toplarken, distribütörlükte bu işi Efpa’nın kendi
elemanları yapmaktadır. 2003 yılı sonu itibarıyla Efpa’nın doğrudan dağıtım 190
yaptığı bölgeler de distribütörlere terk edilerek, Efpa’nın münhasıran
kendisine ayırdığı bölge kalmamıştır. Efpa’nın 2003 yılı sonu itibarıyla 294
bayii, 43 de distribütörü bulunmakta olup, bayi ve distribütörlerinin tamamı ile
her birine belirli münhasır satış bölgeleri ihdas eden tek elden dağıtım
anlaşmaları akdetmiştir. Ayrıca, Efpa’nın “Key Accounts” olarak adlandırılan
büyük hipermarketlere/zincir marketlere olan satışları kendisine ayırdığı
görülmektedir.

Efpa ve Bimpaş ürünlerini tüketiciye ulaştıran (açık ya da kapalı olarak) nihai
satış noktaları ile bu noktalara ürün satışını yapan üretici teşebbüsler ve 200
bayiler sözleşme akdedilebilmektedirler. Bu anlaşmalar ile satış noktalarına
tek elden satın alma yükümlülüğü getirilmektedir.

Efpa ve Bimpaş ürünlerinin hangi tür satış noktalarında (açık ya da kapalı
satış yapan) tüketiciye ulaştığı incelendiğinde, kapalı satış yapan noktaların
ağırlıkta olduğu görülmektedir. 2003 yılında Efpa’nın gerçekleştirdiği toplam
610.000.000 lt satışın yaklaşık %73’lük kısmı kapalı satış noktalarına, geri
kalan %27’si ise açık satış noktalarına yapılmıştır. Bimpaş’ın 2003 yılı
satışlarının %64’ü kapalı satış noktalarına, geri kalan %36’sı ise açık satış
noktalarına yapılmıştır. 210

Tekel’in bayilik sistemi ise diğer iki firmaya göre biraz daha farklıdır. Tekel’in
bayilik sisteminde iki çeşit bayi yer almaktadır. Bunlardan ilki “Sabit Toptan
Satıcı”lar, ikincisi ise “Gezici Toptan Satıcı”lardır. Sayıları yaklaşık 50 olan
sabit toptan satıcılar ile sayıları yaklaşık 900 olan gezici toptan satıcılar
arasındaki en önemli fark, sabit toptan satıcıların nihai satış noktalarına mal
sevkiyatının bulunmamasıdır. Sabit toptan satıcıdan mal isteyen nihai satış
noktaları, sabit toptan satıcının deposuna kendi imkanlarıyla gelerek Tekel
ürünlerini alırken; gezici toptan satıcılardan mal almak isteyen nihai satış
noktaları, bu bayilere sipariş vermek suretiyle istedikleri Tekel ürününün 220
kendilerine gezici toptan satıcı tarafından getirilmesini sağlamaktadırlar.
(04-47/610-147)
6

H.2. İlgili Pazar

H.2.1. İlgili Ürün Pazarı

İlgili ürün olan bira birbirinden oldukça farklı iki pazarda satışa sunulmaktadır.
Açık veya kapalı satış yapan noktalarda tüketicilerle buluşan bira, teknik
özellikleri bakımından aynı nitelikte olmasına rağmen, açık satış yapan
noktalarda bira ile birlikte başka hizmetler de tüketiciye sunulmaktadır. 230
Sağlayıcılar bakımından aynı nitelikte olan bira, açık ve kapalı satış yapan
noktalardaki müşteriler gözünde farklı niteliktedirler. Daha açık ifade etmek
gerekirse, bar, otel ve lokanta gibi açık satış yapan noktalarda satışa sunulan
biranın fiyatının önemli miktarda yükselmesi durumunda müşteriler, kapalı
satış yapan bakkal, market ve büfe gibi kapalı satış noktalarına
yönelmeyeceklerdir. Halen açık ve kapalı satış noktalarında satışa sunulan
bira fiyatlarında çok önemli farklılıkların görülüyor olması da, iki farklı pazarın
varlığını göstermektedir. Dolayısıyla, biri bar, otel ve lokanta gibi açık bira
satışı yapan noktalardan oluşan; diğeri ise bakkal, market ve büfe gibi kapalı
bira satışı yapan noktalardan oluşan iki farklı ilgili ürün pazarı bulunmaktadır. 240

H.2.2. İlgili Coğrafi Pazarı

İlgili ürün pazarlarında faaliyet gösteren bira üreticileri kurmuş oldukları
dağıtım ağları ile ürünlerini tüm Türkiye'de dağıttıklarından, ilgili coğrafi
pazarı “Türkiye Cumhuriyeti Sınırları” oluşturmaktadır.

H.3. Taraflar

H.3.1. Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. (Efpa) 250

Efpa, Türkiye bira pazarının en büyük üreticisi olan Anadolu Efes Biracılık ve
Malt Sanayi A.Ş.’nin (Anadolu Efes) pazarlama ve dağıtım şirketi olup,
Anadolu Grubu’na bağlı bir şirkettir. Grup bünyesinde Türkiye’de beş bira ve
iki malt fabrikası bulunmaktadır.

Efpa’nın 15 trilyon TL olan sermayesinin ortaklar arasında paylaşımına
Tablo-4’te yer verilmiştir.

Tablo 4: Efpa’nın Ortaklık Yapısı 260
Pay Sahibinin Adı/Unvanı Sermaye Miktarı (TL)
Pay Oranı
(%)
Anadolu Efes Biracılık ve Malt San. A.Ş. 14.999.550.000.000 99,99
Anadolu Endüstri Holding A.Ş. 449.988.000 0,01
Yazıcılar Holding A.Ş. 2.000 -
Özilhan Sınai Yatırım A.Ş. 1.000 -
Tarbes Tarım Ürünleri ve Besicilik San. A.Ş. 1.000 -
Diğer 8.000 -
Toplam 15.000.000.000.000 100
(04-47/610-147)
7

Efpa’nın Yönetim Kurulu, Tunçay Özilhan, İbrahim Yazıcı, Süleyman
Vehbi Yazıcı, Hülya Elmalıoğlu, Gülten Yazıcı, Tülay Aksoy, Ali Şanal, Nail
Özkardeş, Ahmet Muhtar Kent, Metin Tokpınar Ve Ali Zülfü Tigrel’den
oluşmaktadır.

Bira üreticisi teşebbüs olan Anadolu Efes ve dağıtıcısı olan Efpa (her ikisini
kapsayacak şekilde Efpa) rekabet hukuku anlamında tek teşebbüs olarak
değerlendirilmiştir.
270
H.3.2. Türk Tuborg Bira ve Malt Sanayi A.Ş.

Tuborg, Carlsberg gibi markaları üreten teşebbüsün hisselerinin %95,52’si
Carlsberg Breweries A/S’ye, geri kalan %4,48’i ise yerli ortaklara aittir. 2003
yılı net satışları 88.769.477.032.000 TL olan teşebbüsün Yönetim Kurulu
üyeleri başkan Bjorn M. Wiggen, başkan yardımcısı Paul Assar Bergkvist,
Geir H. Nesheim ve Barry Connock Marshall’dan oluşmaktadır.

Tuborg ve Carlsberg markalı biraların dağıtıcısı olan Bimpaş Bira ve
Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin hisselerinin %99,88’i Türk Tuborg Bira ve Malt 280
Sanayi A.Ş.’ye aittir. Yönetim Kurulu Türk Tuborg ile aynı kişilerden oluşan
şirketin 2003 yılı cirosu 221.524.920.802.000 TL’dir. Carlsberg Breweries
A/S’nin kontrolündeki Türk Tuborg ve Bimpaş (her ikisini kapsayacak şekilde)
şirketleri rekabet hukuku anlamında tek bir teşebbüs olarak
değerlendirilmişlerdir.

H.3.3. Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş.
(Tekel)/Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticaret A.Ş.

Tekel’in %100 oranında hisselerine sahip olduğu alkollü içecekler birimi olan 290
Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Alkollü İçkiler A.Ş.) özelleştirilerek,
Nurol Holding A.Ş., Limak İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş., Özaltın İnşaat
Ticaret ve Sanayi A.Ş. ve TÜTSAB Tekel Ürünleri Toptan Satıcılar Birliği
Ticaret A.Ş. teşebbüsleri tarafından oluşturulan Konsorsiyum tarafından
27.2.2004 tarihinde hisse satış sözleşmesi ile satın alınmıştır. Şirket
bünyesinde sadece Yozgat Bira Fabrikasında bira üretilmekte olup,
fabrikanın kapasitesi yıllık 13.500.000 lt’dir.

Tekel 1986 yılında hazırlanan Fıçılı Bira Satış Şartnamesi uyarınca açık içki
satıcılarına bira satışı yaparken, 1.1.1994 tarihinden itibaren toptan satıcılık 300
uygulamasına geçilmesi nedeniyle anılan şartnameyi yürürlükten kaldırmıştır.
Bu nedenle, 1.1.1994 tarihinden itibaren Tekel markalı biralara ilişkin nihai
satış noktaları ile Tekel arasında herhangi bir anlaşma yapılmamaktadır.
Tekel’in alkollü içecekler birimi olan Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin
özelleştirilmesi sonrasında, Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticaret A.Ş.’nin
ürünlerinin pazarlanması Tekel bünyesindeki Tekel Sigara ve Pazarlama ve
Dağıtım A.Ş. tarafından yürütülmekte olduğundan, Tekel markalı biraların
satışına ilişkin nihai satış noktaları ile tek elden satın alma anlaşmaları
yapılmadığı anlaşılmaktadır.
(04-47/610-147)
8
310






H.4. Yapılan Tespitler ve Hukuki Değerlendirme

H.4.1. Bildirim Konusu Sözleşmelerin Değerlendirilmesi
320
H.4.1.1. Efpa Bayilik/Distribütörlük Sözleşmeleri

Sözleşme maddeleri incelendiğinde, sözleşmenin kapsamının bira ve malttan
mamul diğer ürünlerin her tip ve türünün yeniden satışının yapılması olduğu
ve bir tarafı Efpa, diğer tarafı bayi/distribütör olmak üzere iki teşebbüs
arasında akdedildiği görülmüştür. Burada sağlayıcı konumundaki Efpa,
anlaşma konusu malların hem üreticisi, hem de dağıtıcısı olup, diğer taraf
olan bayi/distribütörler ise sadece dağıtım seviyesinde faaliyet
göstermektedirler. Sağlayıcının anlaşma konusu malların hem üreticisi hem
de dağıtıcısı olduğu, alıcının ise bu mallarla rekabet eden malların üreticisi 330
değil, dağıtıcısı olduğu dikey anlaşmalar, 2002/2 sayılı Tebliğ kapsamında
muafiyetten yararlanabilecek anlaşmalardır. Böylece, üretici konumundaki
teşebbüsler ürünlerini bağımsız alıcılar vasıtasıyla dağıtırken, bizzat dağıtım
yapmaları da söz konusu olabilmektedir

Bayilik/distribütörlük sözleşmeleri ile bayilere/distribütörlere tanınan belirli
bölgedeki zincir mağazalar haricindeki müşterilere satış yapması, bu şekilde
tanımlanan bölgedeki müşteriler haricindeki kişilere karşı aktif satış
politikaları izlememesi, Efpa’nın önceden alınacak yazılı onayı olmaksızın,
başka bira üreticilerinin bayiliğini/distribütörlüğünü alamaması, anlaşma 340
konusu ürünlerin sadece Efpa tarafından gösterilen yerden alınması, Efpa
tarafından belirlenen asgari satış hedefleri gibi rekabeti kısıtlayıcı
sınırlamalar nedeniyle, inceleme konusu olan bayilik/distribütörlük
sözleşmeleri 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesine aykırıdır. Bu nedenle, anılan
anlaşmalar için talep edilen 4. maddeye aykırı olmadıklarına dair menfi tespit
belgesinin verilemeyeceği açıktır.

2002/2 sayılı Tebliğ açısından anılan anlaşmaların değerlendirilmesi aşağıda
yapılmıştır.
350
Efpa’nın dağıtım sistemi doğrudan ve dolaylı dağıtım olmak üzere ikiye
ayrılmıştır. Efpa, doğrudan dağıtımı kendi teşkilatı vasıtasıyla yaparken,
dolaylı dağıtımı ise bayileri/distribütörleri vasıtasıyla yapmaktadır. Bu amaçla
bayilere/distribütörlere, müşterileri, hem bölgesel hem de müşteri tipi olarak
paylaştırmaktadır. Örneğin, Efpa, belirli bir bölgede zincir mağazalar
haricindeki tüm müşterileri bayiye/distribütöre münhasıran tahsis etmektedir.
Bu durumda Efpa, gerek doğrudan satış yaptığı bölgelerdeki müşterileri,
(04-47/610-147)
9
gerekse de bayi/distribütör bölgelerinde yer alan zincir mağazaları kendisine
ayırmaktadır. Bu doğrultuda, bayilere/distribütörlere münhasıran tanınan
belirli bölgedeki, (zincir mağazalar haricindeki müşteriler şeklinde 360
tanımlanan) belirli tipteki müşteriler haricinde kişilere Efpa’dan yazılı izin
alınmaksızın aktif satış yapması yasaklanmaktadır (Sözleşmenin 1. maddesi).
Bu durum, 2002/2 sayılı Tebliğ’in 4.b.1. maddesindeki, anlaşmayı grup
muafiyet kapsamından çıkaran sınırlamalara getirilen istisnaya uygun
olmaktadır. Zira, aktif satış yapılmasının yasaklandığı bölgelerdeki müşteriler
başka bir bayi/distribütöre veya Efpa’ya tahsis edilmiş olmaktadır. 2004
yılından itibaren Efpa’nın daha önceden doğrudan dağıtım yaptığı bölgeler,
münhasıran distribütörlere verilerek Efpa’nın münhasıran kendine ayırmış
olduğu doğrudan dağıtım yaptığı herhangi bir bölge kalmadığından, sınırları
bayilik/distribütörlük anlaşmaları ile belirlenmiş bölgelerde Efpa’ya tahsis 370
edilen zincir mağazalar haricindeki müşteriler münhasır olarak
bayilere/distribütörlere verilmekte ve bu bölgeler dışındaki müşterilere
bayi/distribütörlerin aktif satış yapması yasaklanmaktadır. Bu durum da,
2002/2 sayılı Tebliğ’in 4.b.1. maddesindeki istisnaya uygundur.

Bayinin etkin olarak faaliyetlerini gerçekleştirememesi durumunda bayilik
bölgesinin değiştirilmesi, daraltılması, geri kalan bölgede başka
bayilik/distribütörlük kurulması, bu durumda bayi/distribütörün kendi bölge
sınırları dışına çıkan bölgede aktif satış yapamaması da, kendi bölgesi
dışındaki müşteriler başka bayi/distribütöre tahsis edildiğinden 2002/2 sayılı 380
Tebliğ’in 4.b.1. maddesine uygun olarak anlaşmayı grup muafiyeti dışına
çıkarmamaktadır (Sözleşmenin 1. Maddesi).

Bayilik/distribütörlük bölgesinin daraltılması, değiştirilmesi yerine, bayi
tarafından tali bayilik ihdas edilmesinin istenebilmesi de bayinin kendisine
verilen işi etkin yapabilmesi için satış ağı oluşturmasını temin edecek bir
hükümdür (Sözleşmenin 4. maddesi).

Efpa’nın distribütöre bölgesindeki yeniden satıcılardan sipariş toplayarak
bildirebilmesi, bayi/distribütörün bölgesindeki yeniden satıcılarla bayi veya 390
distribütörün taraf olduğu, satış ve dağıtım yükümlülüğünün bayiye veya
distribütöre ait olduğu yeniden satıcılık sözleşmesi akdedebilmesi hükmü,
satış ağı oluşturulmasını, satışları artırmayı amaçlayan hükümlerdir
(Sözleşmenin 5. maddesi). Bayi/distribütör değişikliği öngörüldüğü takdirde,
Efpa ile işleticiler arasındaki ilişkinin zedelenmemesi ve tüketicilerin
mağduriyetinin önlenmesi amacıyla yeni bayi/distribütörün otomatik olarak
devreye girmesi ve bayi/distribütörün kendi bölgesindeki işleticiler ile yapmış
olduğu sözleşmelerin de yeni bayi/distribütör üzerinden devam etmesine
bayi/distribütörün itiraz etmemesi de bira dağıtımının aksamadan düzenli
olarak sürdürülmesine yönelik hükümlerdir (Sözleşmenin 5. maddesi). 400

Anlaşma uyarınca bayi/distribütörün Efpa’nın yazılı onayı olmadıkça rakip
üreticisi/pazarlayıcılarının bayilik veya distribütörlüğünü yapamaması,
anlaşma konusu mamulleri dağıtamaması, reklam ve tanıtımını yapamaması
(Sözleşmenin 6. maddesi), bayi/distribütörün sözleşme konusu ürünleri
Efpa’nın yazılı onayını almaksızın münhasıran Efpa’nın belirleyeceği yerden
(04-47/610-147)
10
alacak olması, diğer bayi veya distribütör veya tali bayiden alamayacak
olması (Sözleşmenin 8. maddesi) rekabet etmeme yükümlülükleridir.
Bayi/distribütörün asgari satış miktarının Efpa tarafından belirlenerek
bildirilmesi de, rakip ürünlerin satış yasağı ile birlikte düşünüldüğünde, 410
belirlenen miktar her halde bayi/distribütörün tüm ihtiyacı olacağından
rekabet etmeme yükümlülüğüdür (Sözleşmenin 22. maddesi).
Bayinin/distribütörün deposunda ve bölgesinde bulunduracağı boş ve dolu
kasa, CO2 tüp, şişe, fıçı vs. miktarlarının sipariş miktarına da bağlı olarak
Efpa tarafından saptanması, Efpa’nın gerekli gördüğü zamanlarda bu
miktarların kontrolünü yaparak, saptanandan fazla bulunanların iadesini,
eksik bulunan miktarların tamamlanmasını isteme hakkına sahip olması
hizmetin devamlılığını temin etmeye yönelik olduğundan 2002/2 sayılı Tebliğ
kapsamındadır (Sözleşmenin 17. maddesi).
420
Bu noktada, 2002/2 sayılı Tebliğ açısından rekabet etmeme yükümlülüklerinin
süresi önem taşımaktadır. Anlaşmanın süresi ile ilgili hükümde, anlaşmanın
yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak 5 yıl süreli olduğu ve süre sonunda
kendiliğinden sona ereceği belirtilmektedir (Sözleşmenin 24. maddesi).
2002/2 sayılı Tebliğ’in 5.a maddesine göre, grup muafiyetinden yararlanacak
rekabet etmeme yükümlülüğü belirsiz süreli olmamalı veya süresi 5 yılı
aşmamalıdır. Bu çerçevede anlaşmanın süresi 5 yıl ile sınırlı olduğundan,
rekabet etmeme yükümlülüğünün süresi de Tebliğ’e uygun olarak
düzenlenmiştir.
430
Anlaşmaya göre; bayi/distribütör, Efpa ve ürünlerinin itibarını gözetmekle
yükümlü olup, Efpa, tavsiye edilen perakende satış fiyatını duyuracaktır
(Sözleşmenin 11. maddesi). Yeniden satış fiyatının tavsiye edilmesine dair
hüküm 2002/2 sayılı Tebliğ’in 4.1.a maddesindeki yasağa getirilen
“…taraflardan herhangi birinin baskısı veya teşvik etmesi sonucu sabit veya
asgari satış fiyatına dönüşmemesi koşuluyla, sağlayıcının … satış fiyatını
tavsiye etmesi mümkündür” şeklindeki istisna ile uyumludur.
Bayi/distribütörün kendi bölgesinde Efpa tarafından düzenlenen
kampanyalara ve her türlü satış artırıcı uygulamalara katılmasını, bu
çalışmalarda Efpa’yı desteklemesi, Efpa tarafından belirlenecek katkı 440
paylarını ödemesini gerektiren yükümlülükler (Sözleşmenin 19. maddesi)
sonucunda, örneğin özel fiyatlarla ürün satışına yönelik kampanya yapılması
ve bayinin/distribütörün buna katılması gibi bir durumda, anlaşmadaki
fiyatlarla ilgili hüküm dikkate alındığında, özel fiyatların en fazla tavsiye
nitelikli olacağı anlaşılmaktadır.

Efpa’nın sözleşme kapsamında kendi kabul ettiği program ve ilkelerini, kendi
genel satış şartlarını, sözleşmenin usul ve esaslarını, satış artırıcı
çalışmaları, satış noktaları ve tüketicilerle olan ilişkilerde izlenecek uygulama
esas ve usullerini belirtmesi ve bunları gerek gördüğünde duyuru (talimat) 450
vasıtasıyla yayımlama hakkına sahip olması, bayinin/distribütörün bu şekilde
veya başka şekilde yazılı olarak belirtmiş olduğu esaslara uymasını
düzenleyen yükümlülükler (Sözleşmenin 34. maddesi) de, anılan talimatların
sözleşme hükümleri kapsamında olması şartıyla, 2002/2 sayılı Tebliğ
açısından bir problem teşkil etmemektedir.
(04-47/610-147)
11

Efpa’nın, bayi/distribütöre emaneten talep ettikleri fıçı, fıçı tesisleri, CO2
tüpleri ve diğer malzemeleri kendisinin makul bulduğu oranda karşılaması,
ariyet olarak verilecek bu malzemelerin teminat verilmesi şartına bağlanması,
bunların geri alınması, geri verilememesi halinde söz konusu olacak cezalar 460
ile ilgili hükümler 2002/2 sayılı Tebliğ açısından bir sorun teşkil etmemektedir.

Sonuç olarak, bayilik/distribütörlük anlaşmaları 2002/2 sayılı Tebliğ’in
getirdiği muafiyetten yararlanmaktadır.



H.4.1.2. Efpa/Bayi/Distribütör ile Perakende Satış Noktaları Arasındaki
Yeniden Satış Sözleşmesi
470
Bildirilen sözleşmelerdeki taraf sayısı, doğrudan dağıtımda Efpa ve işletici
olarak iki iken, dolaylı dağıtımlarda Efpa, bayi/distribütör ve işletici olmak
üzere üçtür. 2002/2 sayılı Tebliğ uyarınca, üretim veya dağıtım zincirinin farklı
seviyelerinde faaliyet gösteren iki ya da daha fazla teşebbüs arasında
yapılan dikey anlaşmalar kapsama alınmaktadır. Dolaylı dağıtımda Efpa, hem
üretim, hem dağıtım, bayi/distribütör dağıtım, işletici ise perakende
seviyesinde faaliyet göstermektedir. Doğrudan dağıtımda ise, Efpa hem
üretim ve dağıtım, işletici ise perakende seviyesinde faaldir. Doğrudan
dağıtım yapılan bölgeler 2003 yılı sonu itibarıyla bayi/distribütörlere tahsis
edildiğinden distribütörlük sözleşmeleri gereği Efpa, bayi bölgelerinde sadece 480
zincir market gibi satış noktalarına satış yapmaktadır. Efpa, zincir market
haricindeki nihai satış noktalarına doğrudan satış yapmayı kesmesine
rağmen, doğrudan dağıtım sözleşmeleri geçerliliğini korumaktadır.
Sözleşmelerin nihai satış noktalarının, ürünleri Efpa’dan, bayi distribütörden
veya Efpa’nın satma görevi verdiğini bildirdiği başka bir teşebbüsten
alacaklarına yönelik hükmü uyarınca, bulundukları bölgedeki
bayi/distribütörden alacaklardır. Bu durum Tebliğ’deki üretim ve dağıtım
aşamalarının farklı seviyelerinde faaliyet gösterme ölçütünü sağlamaktadır.

Sözleşmeye göre; yeniden satımı yapılacak “belirli mal ve hizmetler”, Efpa’nın 490
dağıttığı veya bu hususta bayiye/distribütöre yetki verdiği bira ve malt
içeceklerinin her tip, marka ve türüdür (Sözleşmenin 1 ve 2. maddeleri).

İşletici, başka marka bira ve malt içeceği bulundurmamayı, satmamayı ve
üretmemeyi taahhüt etmektedir. Bu yükümlülük, ortak ve çalışanlara da
getirilmiştir (Sözleşmenin 2. maddesi). İşletici, asgari satış yapma
yükümlülüğünü de üstlenmektedir (Sözleşmenin 8.c. maddesi). Sözleşme
konusu ürünler bizzat Efpa’dan, bayi distribütörden veya Efpa’nın satma
görevi verdiğini bildirdiği başka bir teşebbüsten alınacaktır (Sözleşmenin 8.e
maddesi). Bu maddelerde düzenlenen yükümlülükler, rekabet etmeme 500
yükümlülükleridir ve belirsiz süreli olmamak ve 5 yılı aşmamak kaydıyla grup
muafiyetinden yararlanmaktadır. Bu durumda, sözleşmenin süresi ile ilgili
hükümler önem taşımaktadır. Sözleşmenin 17. maddesine göre; sözleşme
yürürlüğe girdiği tarihten itibaren belirli bir tarihe kadar geçerli olup,
(04-47/610-147)
12
taraflardan birisince en az belirli bir süre önce diğer tarafa uzamadığına dair
herhangi bir yazılı ihbarda bulunulmadığı takdirde akit tarihi itibarıyla 5 yılı
aşmamak kaydıyla otomatikman uzayacaktır. Yine aynı maddeye göre; Efpa
işleticinin taahhüt ettiği toplam satış miktarına ulaşılıncaya kadar sözleşmenin
süresini uzatabilir, ancak bu uzatma süresi ve sözleşme süresinin toplamı hiç
bir şekilde 5 yılı geçemez. Bu husus, anlaşmanın 8.d. maddesinde de yer 510
almaktadır. Buna göre, Efpa, belirlenen asgari satış miktarının
gerçekleşmemesi halinde sözleşmeyi tek taraflı sona erdirme yetkisine sahip
olup, bu yola gitmeyerek taahhüt edilen toplam miktara ulaşılıncaya kadar
sözleşme süresini, uzatma süresi ile birlikte sözleşme süresinin toplamının 5
yılı aşmaması kaydıyla, uzatabilir. Söz konusu hükümler dikkate alındığında,
sözleşme süresi, dolayısıyla rekabet etmeme yükümlülüğünün süresi 5 yılı
aşmadığından 2002/2 sayılı Tebliğ’e uygundur.
Anlaşmaya göre Efpa, işleticiye işyerinin açılmasına katkıda bulunmak, bira
satışlarını arttırmak amacıyla dekorasyona yönelik kredi ve/veya katkı
sağlayacaktır. Bu kredinin zamanında geri ödenmesi için kambiyo senetleri 520
ve kambiyo senetlerinin ve her türlü ticari ilişkinin teminatı olarak sözleşmede
belirlenen cins ve miktarda teminat verecektir (Sözleşmenin 10-13.
maddeleri). İşletici sözleşmeye uymaması, sözleşmenin feshine sebep olması
halinde aldığı mali yardımları vs faizi ile birlikte, ayrıca belirli miktarda da
ceza ödeyecektir (Sözleşmenin 15. maddesi). Sözleşme fesh nedenlerinden
birisi de, asgari satış yükümlülüğünün yerine getirilmemesidir (Sözleşmenin
8.d maddesi). Yeniden satıcılara verilen krediler, satış noktasının üreticiye
sadakatini temin ettiğinden tekelden satın alma/rekabet etmeme
yükümlülükleri ile aynı doğrultuda unsurlardır. Şöyle ki, kredi alan yeniden
satıcı krediyi geri ödemediği müddetçe başka bir üreticiden mal alamayacak, 530
aksi takdirde sağlayıcı kredinin tamamının ödenmesini şart koşabilecek ve
dolayısıyla sözleşmede açık bir biçimde tek elden satın alma/rekabet etmeme
yükümlülüğü olmasa dahi yeniden satıcı rakip üreticilerin ürünlerini
satmaktan imtina edebilecektir. Benzer şekilde rakip üretici, kredi verilen bir
yeniden satıcıyı kendi ürünlerini satmaya ikna edebilmek için, yeniden
satıcının rakip bira üreticisinin verdiği krediyi geri ödemesine yardım etmek
durumunda kalabilecektir. Ancak, yeniden satıcıya verilen bu türden krediler,
demirbaşlar vs. işletmenin kurulması ve yenilenmesine imkan tanıdığı için
olumlu sonuçlar da doğurabilmektedir. İncelenen sözleşmelerde krediler,
zaten tekelden satın alma/rekabet etmeme yükümlülüğü ile bir arada 540
bulundukları için, kredi uygulaması tek elden satın alma yükümlülüğünün
rekabeti sınırlayıcı etkisinden daha sınırlayıcı bir etkiye yol açmayacaktır. Bu
nedenle, sözleşmelerin Efpa ile işleticiler arasındaki ticari ilişkileri
düzenleyen bu maddeleri de grup muafiyeti kapsamındadır.

Bildirime konu olan sözleşmelerde, işleticinin Efpa’nın onayını almadan
faaliyet alanını ve nevini değiştirememesi, işyerini devredememesi, temlik
edememesi, kiralayamaması, yeni ortak alamaması, ortak değiştirememesi,
devir, temlik, kiralama, yeni ortak alma veya ortak değiştirme durumunda 30
gün önceden Efpa’ya yazılı bilgi vererek onay alması, sözleşmedeki tüm 550
şartları yeni şahıslara da kabul ettirmesi ve Efpa ile yeni şahıs veya
şahıslarla veya onlarla birlikte aynı şartlarla akdin yapılmasını temin etmesine
ilişkin yükümlülükler (Sözleşmenin 6. maddesi) ile Efpa'nın hedeflediği
(04-47/610-147)
13
amacın, satış noktasının tesisat ve dekorasyonu için işleticiye sağlamış
olduğu krediyi güvence altına almak ve tedarik zincirinde ve dağıtım
planlamasında devirler ya da şirkete ortak alımları neticesinde yaşanabilecek
muhtemel aksaklıkları bertaraf etmek olduğu söylenebilir. Nitekim, işleticinin
satış noktasını değiştirmek zorunda kalması durumunda sözleşme
hükümlerinin yeni satış noktası için de aynen geçerli olacağı (Sözleşmen