Rekabet Kurumu Başkanlığından,

REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : 2003-1-92 (Soruşturma)
Karar Sayısı : 04-76/1086-271
Karar Tarihi : 1.12.2004
Dosya Konusu : Anadolu Cam Sanayii A.Ş.’nin, 4054 sayılı Rekabetin
Korunması Hakkında Kanun’un 6 ncı maddesinde yasaklanmış olan
davranışları gerçekleştirip gerçekleştirmediğinin tespiti.

A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER:

Başkan : Mustafa PARLAK
Üyeler : A. Ersan GÖKMEN, R. Müfit SONBAY, Prof. Dr. Zühtü
AYTAÇ, Rıfkı ÜNAL, Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI, M. Sıraç ASLAN, Süreyya
ÇAKIN

B. SORUŞTURMA HEYETİ:

Başkan : Murat GENCER
Raportörler : H. Gökşin KEKEVİ, Salim AYDEMİR

C. ŞİKAYET EDEN:

- Marmara Cam San. ve Tic. Ltd. Şirketi [Marmara Cam]
Salihpaşa Cad. No:11 Gültuna İşhanı Kat:4 Gaziosmanpaşa/İstanbul

D. HAKKINDA SORUŞTURMA YAPILAN:

- Anadolu Cam Sanayii A.Ş. [Anadolu Cam]
İş Kuleleri, Kule-3 34330 4.Levent/İstanbul

E. İDDİALARIN ÖZETİ:

Anadolu Cam’ın 9.6.2003 tarihli Tekel Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol
İşletmeleri Anonim Şirketi [Tekel] ihalesindeki fiyat politikasının, Marmara Cam’ın
piyasadaki faaliyetini zorlaştıracak hatta dışlayacak karakteriyle hakim durumun
kötüye kullanılması olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğinin tespiti.

F. DOSYA EVRELERİ:

F.1. Rekabet Kurulu [Kurul] 30.7.2003 tarihinde, 4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun’un 40/1 inci maddesi uyarınca, Anadolu Cam hakkında önaraştırma
yapılmasına karar vermiştir.
F.2. 25.9.2003 tarih ve 2003-1-92/ÖA-03-HGK sayılı Önaraştırma Raporu,
Kurul’un 2.10.2003 tarihli toplantısında görüşülmüş ve 4054 sayılı Kanun’un 41 ve
43/1 inci maddeleri uyarınca, Anadolu Cam hakkında, aynı Kanun’un 6 ncı
maddesini ihlal edip etmediğinin tespiti için soruşturma açılmasına karar verilmiştir.
2
F.3. Bu karar üzerine, Kanun’un 43/2 nci maddesi uyarınca, 15.10.2003 tarihinde,
ilgili taraflara soruşturma açıldığına dair bildirimde bulunularak 30 gün içinde ilk yazılı
savunmalarını göndermeleri istenmiştir.
F.4. Anadolu Cam’ın ilk yazılı savunması yasal süresi içinde Kurum kayıtlarına
intikal etmiştir.
F.5. Kurul’un 25.3.2004 tarihli toplantısında, Kanun’un 43/1 inci maddesi uyarınca
soruşturmanın süresi 6 ay uzatılmıştır.
F.6. Soruşturma heyetince tamamlanan 21.6.2004 tarih ve 2004-1-10/SR-04-HGK
sayılı Soruşturma Raporu, Kanun’un 45/1 inci maddesi uyarınca, Kurul üyeleri ile
Anadolu Cam’a tebliğ olunmuş ve aynı maddenin ikinci fıkrası gereğince Anadolu
Cam’dan 30 gün içinde yazılı savunmasını göndermesi istenmiştir.
F.7. Anadolu Cam’ın ikinci yazılı savunması yasal süresi içinde Kurum kayıtlarına
intikal etmiştir.
F.8. Soruşturma heyetinin hazırladığı ek yazılı görüş, Kanun’un 45/2 nci maddesi
uyarınca, 2.9.2004 tarihinde Kurul üyeleri ile ilgili teşebbüslere tebliğ edilmiştir.
F.9. Anadolu Cam’ın ek yazılı görüşe karşı cevabı yasal süresi içinde Kurum
kayıtlarına intikal etmiştir.
F.10. Kurul’un 19.10.2004 tarihli toplantısında, yürütülen soruşturma ile ilgili olarak
30.11.2004 tarihinde sözlü savunma toplantısı yapılmasına karar verilmiş ve sözlü
savunma toplantısı davetiyeleri, Kanun’un 46/2 nci maddesi uyarınca ilgililere
gönderilmiştir.
F.11. 30.11.2004 tarihinde yapılan sözlü savunma toplantısında ilgililer son
savunmalarını yapmıştır.
F.12. Kurul, 1.12.2004 tarihinde, 04-76/1086-271 sayı ile nihai kararını vermiş ve
karar 14.12.2004 tarihinde tefhim edilmiştir.

G. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ:

İlgili raporda;

G.1. Anadolu Cam’ın 9.6.2003 tarihli Tekel ihalesindeki fiyat politikasının, Marmara
Cam’ın piyasadaki faaliyetini zorlaştıracak hatta dışlayacak karakteriyle hakim
durumun kötüye kullanılması olarak değerlendirilebilecek nitelikte olduğu,

G.2. 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 6 ncı maddesinde
yasaklanmış olan davranışları gerçekleştiren Anadolu Cam’a, aynı Kanun’un 16 ncı
maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca, Soruşturma Raporu’ndaki kastın varlığına,
kusurun ağırlığına, pazar içindeki güce, zararın ağırlığına ilişkin tespitler
doğrultusunda para cezası uygulanması gerektiği,

sonucuna ulaşılmıştır.





3
H. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME:

H.1. İlgili Pazara ve Hakim Durumun Varlığına İlişkin Değerlendirmeler

Kurum kayıtlarına 1.7.2003 tarih ve 2987 sayı ile intikal eden Marmara Cam
vekili Av. Ali ÖZBEÖZ imzalı şikayet başvurusunda aşağıdaki ifadeler yer almaktadır:

“1- Müvekkil 1998 yılından itibaren Tekel’e 70 cc lik ve 35 cc lik içki şişesi
satmaktadır.

2- Tekel toplam 30 kalemde yıllık 178.000.000 adet şişe dolumu yapmaktadır.
İhale kanunundaki değişiklik ve yeni şartnamenin hazırlanmasının gecikmesi
nedeniyle Tekel’de acil şişe ihtiyacı duyulmuş ve bu nedenle 22.05.2003 tarihinde 2
aylık ara ihaleye çıkılmıştır. Bu ara ihalenin miktarı ise 29.676.000 adettir.

3- Müvekkil Marmara Cam şartname gereği olarak bu ürünlerin ancak iki
kalemine (70 cc lik ve 35 cclik rakı şişeleri) teklif verebilmektedir. Sözü edilen bu ara
ihalede müvekkil şirketin teklif verdiği 4.000.000 adet 70 cc lik ve 1.000.000 adet 35
cc lik rakı şişesidir. Gerçekleşen fiatlar ise;

A- Anadolu Cam:
70 cc lik rakı şişesi için 428.130 Tl / adet
35 cc lik rakı şişesi için 283.000 Tl / adet fiat vermiştir.
B- Marmara Cam:
70 cc lik rakı şişesi için 385.000 Tl / adet
35 cc lik rakı şişesi için 253.000 Tl /adet fiat vermiştir.

Bu ihale kapalı zarf ve pazarlık usulünde yapılmıştır. Marmara Cam’ın fiatları
karşısında ihale komisyonu Anadolu Cam’dan indirim talebinde bulunmuş ve
toplantıya ara verilmiştir. Toplantı yeniden başladığında komisyonun ısrarlı baskısı
sonucu Anadolu Cam 70 cc lik rakı şişesinde 411.350 Tl / adet ve 35 cc lik rakı
şişesinde 270.000 Tl /adet inmiş ihale bu şekilde sonuçlanmış. Yani Marmara
Cam’ın teklif verdiği adet kadarı Marmara Cam’da kalmış aynı kalemlerin kalan
miktarları Anadolu Cam’da kendi fiatlarıyla kalmıştır. Bu durumda yapılan indirim
sonucunda Tekel yaklaşık 700.000.000.000 (yediyüz milyar ) Tl kazanç sağlamıştır.

4- Bu durum Anadolu Cam’ı çok rahatsız etmiştir. Piyasanın tek hakimi olan
kendisine, bir rakip çıkma olasılığı belirmiştir.

Müvekkilin şartname gereği olarak teklif veremediği diğer şişelerin ihalesi ve
kapasitesi yetmediği için aynı kalem malların kalan miktarı Marmara Cam’ın fiatların
üzerinde Anadolu Cam’da kalmıştır. Buna rağmen yazılı olarak olmasa bile alıcı
durumda olan Tekel’e bu iki kalem şişeyi, kendisinden daha ucuz bir fiatla da olsa
Müvekkilden almaları durumunda diğer şişeleri de satmayacağı tehdidinde
bulunmuştur. Bu hususta tüm ihale komisyonu ve Anadolu Cam’ın ihaleye giren
yetkilisi dinlenebilir. Bu tehdit alıcı için çok ciddi bir tehlikedir. Kişisel ilişkilerle 2 aylık
için bu problem çözülmüştür.

5- Geri kalan 148.324.000 adet şişe için 09.06.2003 tarihinde 10 aylık ihaleye
çıkılmıştır. İhale şartnamesine göre 10 aylık sabit fiat verilmesi gereklidir. Bu ihalede
Marmara Cam enflasyonun düşeceğini varsayarak 10 aylık süre için 22.05.2003
4
tarihli ihaledeki fiatlarını %14.8 artırarak 23.000.000 adet 70 cc lik rakı şişesi için
442.000 Tl / adet 2.000.000 adet lik rakı şişesi için ise 292.000 Tl / adet fiat
vermiştir.

Anadolu Cam ise 28 kalem şişe için 22.05.2003 tarihli ihaledeki fiatlarının
üzerine % 34 zam yapmıştır. Sadece Marmara Cam’ın şartname gereği girebildiği iki
kalemde 22.05.2003 tarihli ihaledeki fiatlarından % 7 eksiltme yapmıştır. Marmara
Cam’ın 22.05.2003 tarihindeki ihalede verdiği fiatları bildiğinden 70 cc lik rakı
şişesinde 384.000 Tl/ adet ve 35 cc lik rakı şişesi 252.000 Tl/adet fiat vermiştir. Bu
şekilde bu iki şişede Marmara Cam’ın fiatlarının altına inmiştir.

Marmara Cam’ın iştirak edemediği aynı hacim ve vasıftaki 70 cc lik diğer
şişelere (cin, votka, altınbaş gibi) ortalama 652.763 Tl /adet fiat vermiştir. Aynı hacim
ve vasıftaki 35 cc lik şişeler içinde 391.578 Tl /adet fiat vermiştir. Bu da Şişe Cam’ın
aynı hacimli 70 cc lik şişelerde 210.763 Tl /adet 35 cc lik 100.000 Tl / adet Marmara
Cam’dan daha pahalı teklif verdiğini göstermektedir.

Ayrıca ekteki listeden anlaşılacağı üzere Anadolu Cam 2002 fiatlarına
Marmara Cam’ın teklif verebildiği şişelere % 19 teklif veremediği şişelerde ise % 61.8
zam yapmıştır.

Aynı alıcı olan Tekel’e aynı vasıf ve hacimdeki iki farklı şişe arasındaki fiat
farkı yaklaşık %45 oranındadır.

6- 2003 yılı için öngörülen TEFE, TÜFE ortalaması %8.5 civarındadır. Bu
husus ekteki listeden de anlaşılacaktır. Anadolu Cam normalde Marmara cam’ın
teklif veremediği şişelerdeki artışı bu oranlara yakın olması gereklidir. Ticari bir
kuruluş olduğu göz önüne alındığında yanılma payı olarak bir miktar bu oranın
üzerine çıkması da mazur görülebilir. Fakat Anadolu Cam % 61.8 gibi çok yüksek bir
oranda zam yapmıştır. Yani yapılan zam makul maliyet ve kar oranının çok
üzerindedir. Bunun sebebi de Marmara Camın teklif verebildiği şişelerde çok fazla
fiat kırdığından ötürü buradan doğacak zararını diğer şişelerin üzerine eklemesidir.
Bu şişelerde başkaca bir rakibi yoktur. İstediği fiatı alabilme şansı mevcuttur. Bazı
şişelerde çok düşük fiat vererek bazı şişelerde ise normal kar oranlarının çok
üzerinde fiat vererek piyasadaki hakim durumunu kullanarak rekabeti önlemiştir.

7- Anadolu Cam bu davranışı ile Rekabetin Korunması Hakkında Kanunun 4.,
9a, d, e maddelerini ihlal etmektedir.

Müvekkilin, bu şişeleri satışını engellediğinde kısa sürede başkaca bir üretim
yapamayacaktır. Yeni dönüşümler çok maliyetli ve zaman gerektirmektedir. Cam
üretiminin özelliğinden dolayı fırınları durduramayacak ve çok büyük bir zarara
uğrayacaktır. Fabrikayı tamamen kapatma olasılığı ile karşı karşıyadır.

Müvekkil, Anadolu Cam’ın bu rekabeti önleyici ve kötü niyetli davranışı
neticesinde artık bir daha Tekel’e şişe veremiyecektir. Fabrikayı kapatmasa bile
üretimini başkaca mallara yönlendirecektir. Yeni ihale döneminde ihaleye bile
katılmayacaktır. Çünkü eğer ihale kendisinde kalsa bile hemen yeniden rakı şişesi
üretimine dönüşmesi mümkün değildir. Bunu da Anadolu Cam çok iyi bilmektedir. Bu
nedenle bu piyasaya başka birisinin girmesini önlenmek için hakim durumunu
kullanmaktadır. Eğer müvekkil Tekel’e bu şişeleri satamazsa bu tecrübe nedeniyle
5
hiç kimse bu yola kalkışmaya cesaret edemeyecektir. Hiçbir şirket sonu belli
olmadan bu şekildeki büyük bir yatırıma girişemez. Hele önünde böyle bir örnek
varken. Bu hususları alıcı Tekel çok iyi bilmektedir uzun vadede zarara girecektir.
Buna rağmen bu ihaleyi onaylayarak rekabeti korumamıştır.

Anadolu Cam tek başına kaldığında yüksek bir fiatla şişe satacaktır. Tekel’de
bu fiatı maliyetine yansıtacaktır. Bunun sonucunda da tüketici daha pahalıya mal
alacaktır. Cam ambalaj malzemesi olarak kullanıldığından hem kullanıcılar yurt
dışına süreklilik konusunda fazla güvenememekte hem de nakliye eklendiğinde
pahalıya gelmektedir. Bu nedenle Şişe Cam’a karşı yurt dışından da rakip çıkma
olanağı yoktur. Yurt içinde tek başına istediği fiat politikasını rahatlıkla
uygulayabilmektedir.

8- İhalenin tamamı veya bu bölümü iptal edilmediğinde müvekkilin camı yere
akacaktır. Buna dayanması mümkün değildir. Zamana tahammülü yoktur. Fırını
durdurup bu başvurunun sonucunu beklemesi halinde ise fırını yeniden çalıştırmanın
bedeli de çok ağır olacaktır. Ayrıca bu geçen süre içerisinde diğer giderleri devam
edecektir. Sonuç olarak her iki halde de müvekkil bu piyasadan çekilmek zorunda
kalacaktır. İstihdam ve yeni yatırım problemlerinin en üst düzeye çıktığı günümüzde
böyle bir kuruluşun yok olması çok yazık olacaktır.

9- Yukarıda saydığımız nedenlerle öncelikle yasanın 9. maddesine uygun
olarak en azından teklifte bulunduğumuz iki şişe için ihalenin tarafımıza verilmesi
hususunda tedbiren karar verilmelidir. Bu kararın gecikmesi halinde verilecek olan
kararın tüketiciye ve müvekkile hiçbir faydası olamayacaktır.

Sonuç ve İstem: Yukarıda açıkladığımız nedenlerden ötürü Piyasadaki hakim
durumunu kullanarak haksız rekabet yaratan eylemin öncelikle tedbiren sona
erdirilmesini bu eylemden dolayı ilgililerin cezalandırılmalarına karar verilmesini
vekaleten talep ederim.”

Hakkında soruşturma yapılan Anadolu Cam, Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları
A.Ş. [Şişecam]1 bünyesinde faaliyet göstermektedir. Şişecam’ın faaliyet alanları,
“Şişecam Topluluğu 2000 ve Ötesi Vizyonu ve Stratejileri” başlıklı çalışmada şu
şekilde belirlenmiştir:

“1. Cam Sanayii
 Düzcam2
 Cam Ev Eşyası3
 Cam Ambalaj4
 Camelyafı5
2. Kimya Sanayii
 Soda ve Türevleri (Sodyumkarbonat)
 Krom Bileşikleri (Sodyumbikromat)6”

1 Şişecam, Anadolu Cam’ın %70,32’sine sahiptir; geri kalan %29,68 ise, yaklaşık olarak 2000 gerçek ve tüzel kişi
arasında paylaşılmıştır. Şişecam’ın %66,11’i Türkiye İş Bankası A.Ş.’ne aittir ve ortaklık sermayesinin %10’undan
fazlasına sahip olan başka bir ortak bulunmamaktadır.
2 Ham, desenli, yalıtım, kaplanmış camlar, lamine, kollektör, ayna, otomotiv...
3 Soda camı, kristal, borosilikat cam, opal, cam seramiği...
4 Şişe, kavanoz, ecza, kozmetik...
5 Cam takviye malzemeleri (keçe, fitil)...
6

Görüldüğü üzere Şişecam, cam sanayinin “Cam Yünü” ve “Teknik Camlar (TV
camları, cam boru, laboratuvar camları, aydınlatma camları, optik camlar, fiber optik,
elektronik...)” dışındaki tüm alanlarında faaliyet göstermektedir. Dünya cam
pazarının “miktarda %89’una, değerde ise %67’sine” tekabül eden bu faaliyet
alanının sağladığı yatay ve dikey entegrasyon ile Türkiye’deki yüksek pazar payları,
cam sanayinin, aynı çalışmada, “sermaye yoğun, ölçek ekonomilerinin önemli
olduğu, olgun bir sanayi” şeklinde betimlenen özellikleri ile birleşince, önemli bir
iktisadi gücün varlığına işaret etmektedir.

Benzer bir durum, Anadolu Cam’ın faaliyet gösterdiği cam ambalaj pazarı için
de geçerlidir. Anadolu Cam’da yapılan yerinde incelemede bulunan belgelerden
alıntılara aşağıda yer verilmiştir:

“Cam Ambalaj ve Metal Grubu 2002-2004 Plan Dönemi Hedef ve Stratejileri”
başlıklı çalışmadaki şu ifadeler önemlidir:

“Ambalaj Sektöründeki Pozisyonumuz
 Ambalaj sektöründe cam ve alternatif malzemelerde faaliyet gösteren
kuruluşlar -dünya çapında- büyük oligopoller. Bu alanlara -alternatif
malzemelere- girmek, bu devlerle rekabet etmeyi veya ortaklık
oluşturmayı gerektirecektir.
 Alternatif ambalajlar (pet veya metal kutu) tamamiyle farklı üretim
alanları ve teknolojiler içermektedir.
 Biz esas işimizi “cam ambalaj” olarak tanımlıyoruz (Çünkü, camdaki
birikimimizi derinleştirip sinerjiler yaratabileceğimize ve bunu rekabet
üstünlüğüne dönüştürebileceğimize inanıyoruz).”

Yukarıdaki değerlendirme ile alternatif ambalajlardan ayrılan cam ambalaj
pazarının özellikleri, “Cam Ambalaj ve Metal Grubu” başlıklı çalışmada aşağıdaki gibi
belirlenmiştir:

“Genel Eğilimler
 Sektörün olgun bir sanayi olması, bölgesel hakimiyete yönelik yeni
yapılanmalara yol açmaktadır7.
 Ürünün global olmaması yerel üretimi ön plana çıkarmaktadır.
...
Türkiye Pazarı
...
 Ürünün yerel karakteri ithalatı önleyici en önemli faktördür. Bu nedenle
kriz ortamından fiyat yönünden avantajlı çıkılmıştır.

6 Anılan çalışmada Şişecam’ın söz konusu ürün gruplarına ilişkin olarak Türkiye’de sahip olduğu pazar payları şu
şekilde belirlenmiştir:
“Düzcam: ...Başka üretici yoktur. Pazar payımız %()’tir.
Cam Ev Eşyası: ...Pazar payımız %()’dir. Rakipler Güral Cam ve Toprak’tır.
Cam Ambalaj: ...Yerel rakip; Marmara Cam. Pazar payımız %()’dir.
Camelyafı: ...Şişecam tek üreticidir. CTP Boru üretimi pazarı büyütmüş, ancak ithalat nedeniyle pazar
payımızı %()’e geriletmiştir.
Kimyasallar-Soda: ...Pazar payımız %()’dir. Başka üretici yoktur.
Kimyasallar-Krom Bileşikleri: ...Pazar payımız %()’dır. Başka üretici yoktur...”
7 Aynı ifade, “Cam Ambalaj Sektörünün Genel Görünümü ve Bazı Üreticilerle Finansal Kıyaslama” başlıklı
çalışmada da yer almaktadır.
7
...
Cam Ambalaj Temel Dinamikleri
...
 Lokal endüstri, yüksek nakliye, kısıtlı ihracat...”

Bu özelliklere, “Cam Ambalaj Sektörünün Genel Görünümü ve Bazı
Üreticilerle Finansal Kıyaslama” başlıklı çalışmadaki “Yatırımların finans maliyetinin
yüksekliği nedeniyle pahalıya mal olması” ifadesinden hareketle “giriş engellerinin
varlığı” da eklenebilir.

Cam ambalajın yerel niteliği bizzat Anadolu Cam’dan alınan belgelerdeki
istatistiki verilerde de görülmektedir. “Pazardaki Gelişmeler, 2003-2006 Satış
Projeksiyonları, Yatırım İhtiyacımız” başlıklı çalışmada, “İthalat/Yurtiçi Satışlar”
oranının %4,69 olduğu belirtilmektedir. Aynı belgede geçen “2002 yılında şişe
grubunda önemli bir artış vardır. Ancak bu artış önemli oranda kozmetik amaçlı
gelen ürünlerin büyük ölçüde gümrük kayıtlarında şişe grubuna konmasından
kaynaklanmaktadır” ve “Kavanoz rakamlarının içinde geçici kabul (ihraç amaçlı) ile
gelen 1.450 ton (14,3 mio adet) kavanoz bulunmaktadır” ifadeleri göz önünde
bulundurulduğunda, gerçekte bu oranının çok daha düşük olduğu da ortaya
çıkacaktır. Kaldı ki “Cam Ambalaj Sektöründe Temel Pazar Eğilimleri ve Stratejik
Planlardaki Önemi” başlıklı çalışmadaki “İthal cam ambalaj ürünleri büyük ölçüde ilaç
sektörü ile sınırlıdır. Fiyat-kalite bağlantısının daha avantajlı görüldüğü hallerde
müşteriler ithal ürünler lehine tercih kullanabilmektedirler. Buna kaliteyi artırıcı
önlemler ve fiyat rekabeti ile karşılık verilmektedir. Bunun dışında ise ürün tayfımızda
bulunmayan özel renkler ya da hacimler ile, düşük rakamlı taleplerin ithalatı
gündeme gelebilmektedir” ifadesi dikkate alındığında, az miktardaki ithalatın bile
aslında Anadolu Cam’ın tercihleri söylenebilecektir.

İthalatın bu kadar düşük olduğu cam ambalaj pazarında Anadolu Cam
dışındaki tek üretici, şikayetçi Marmara Cam’dır ki bu noktada Anadolu Cam’da
yapılan yerinde incelemede bulunan “Cam Ambalaj ve Metal Grubu” başlıklı
belgedeki “Türkiye’de pazar payımız %(). Rakip üretici dahilinde olduğu Net Cam8
ve ithalat önemsiz boyuttadır (Net Cam’ın kapasitesi 15.000 ton/yıl)” ifadesi önem
kazanmaktadır9.

Cam ambalaj pazarının yukarıda değinilen yapısı neticesinde ortaya çıkan
Anadolu Cam’ın hakim durumu, yine ilgili teşebbüste yapılan yerinde incelemede
elde edilen aşağıdaki belgelerde de ifade edilmektedir:

“Şişecam Topluluğu 2000-2002 Planı”nda, Cam Ambalaj Ürün Grubu’nun
iddiası, “Ülkemiz cam ambalaj pazarında hakimiyetini koruyan, bölgesel bütünlük
sağlayabilmek için çevre ülkelerde üretim ve pazarlama yatırımları yapan bir ambalaj
tedarikçisi olmak”; hedefi ise, “Yurtiçi pazar hakimiyetini bu plan döneminde de
korumak” şeklinde belirlenmiştir10.


8 Net Cam, Marmara Cam’ın önceki adıdır.
9 Benzer bir ifade, “Cam Ambalaj Sektörünün Genel Görünümü ve Bazı Üreticilerle Finansal Kıyaslama” başlıklı
çalışmada da yer almaktadır.
10 Benzer ifadeler, “Cam Ambalaj ve Metal Grubu” başlıklı belgede de yer almaktadır.
8
“Cam Ambalaj ve Metal Grubu 2001-2003 Dönemi Hedef ve Stratejileri
(20.10.2000)” başlıklı çalışmada, “İddialı hedefimiz; ülkemiz cam ambalaj pazarında
hakimiyetini koruyan...bir cam ambalaj tedarikçisi olmaktır” ifadesi yer almaktadır.

“Cam Ambalaj ve Metal Grubu 2002-2004 Plan Dönemi Hedef ve Stratejileri”
başlıklı çalışmada, “Cam Ambalajda: Yurtiçi pazarın %()’sine hakimiz (çok güçlü
konumdayız) / Hammadde bağımlılığımız yok / Teknolojiye hakimiz
(ihtisaslaşmamızın sonucu olarak önemli sinerjiler yaratabiliyoruz)” ifadeleri yer
almakta; hedef ise, “cam ambalaj pazarında hakimiyeti korumak” şeklinde
belirlenmektedir.

“Şişecam Topluluğu 2002-2004 Planı”nda, Cam Ambalaj Ürün Grubu’nun
iddiası, “Ülkemiz cam ambalaj pazarında hakimiyetini koruyan, bölgesel bütünlük
sağlayabilmek için çevre ülkelerde üretim ve pazarlama faaliyeti yaparak toplam
700.000 ton üretim ve satış yapan bir cam ambalaj tedarikçisi olmak”; hedefi ise,
“Yurtiçi pazar hakimiyetini (%) bu plan döneminde de korumak” şeklinde
belirlenmiştir.

“Cam Ambalaj Grubu 2003-2005 Plan Dönemi Vizyon Sunuşu”nda, “Büyüme
Stratejimiz (Türkiye): Yurtiçi pazardaki hakimiyetimizi korumak (%-)” ve “Ülkemiz
cam ambalaj pazarında hakimiyetini koruyan, bölgesel üstünlük sağlayabilmek için
çevre ülkelerde üretim ve pazarlama faaliyeti yaparak toplam 1 milyon ton üretim ve
satış yapan bir cam ambalaj tedarikçisi olmak” ifadeleri yer almaktadır.

“Şişecam Topluluğu 2003-2005 Planı”nda, Cam Ambalaj Ürün Grubu’nun
iddiası, “Ülkemiz cam ambalaj pazarında hakimiyetini koruyan, bölgesel bütünlük
sağlayabilmek için çevre ülkelerde üretim ve pazarlama faaliyeti yaparak toplam 1
milyon ton üretim ve satış yapan bir cam ambalaj tedarikçisi olmak”; hedefi ise,
“Yurtiçi pazar hakimiyetini korumak” şeklinde belirlenmiştir.

Anadolu Cam’ın bu hakimiyetinin bir diğer göstergesi ise bizzat kendi
belgelerinden tespit edilen11 Avrupalı rakiplerinden çok daha yüksek fiyatlarıdır.

Bu noktada son olarak belirtilmesi gereken husus, “cam ambalaj” başlığı
altında alt ürün gruplarının varlığından söz edilebilecek olmasıdır. Ancak soruşturma
bakımından ulaşılacak sonuçları etkilemediğinden bunlara değinilmemiştir. Örneğin
soruşturma konusu ile bağlantılı olarak “yüksek alkollü içki şişeleri” şeklinde
yapılacak bir pazar tanımı, Anadolu Cam’da yapılan yerinde incelemede bulunan
belgeler12 çerçevesinde diğer ambalajları yine dışlayacaktır. Şöyle ki; yüksek alkollü
içkiler bakımından camın pazar payı, Türkiye, İtalya ve Yunanistan’da %100,
Almanya’da %99, Fransa’da ise %97’dir13. Görüldüğü üzere “yüksek alkollü içki
şişeleri” şeklinde yapılacak bir pazar tanımı sadece Anadolu Cam’ın piyasa payının

11 Örneğin, “Pazardaki Gelişmeler, 2003-2006 Satış Projeksiyonları, Yatırım İhtiyacımız” ve
“Madensuyu/Rakı/Viski…” başlıklı çalışmalar.
12 Örneğin, “Pazardaki Gelişmeler, 2003-2006 Satış Projeksiyonları, Yatırım İhtiyacımız” ve “Cam Ambalaj ve
Metal Grubu Cam Ambalaj Sektörü Çevre Etüdü ve Strateji Toplantısı Notları (27.8.2002)” başlıklı çalışmalar.
13 Şarapta camın pazar payı; Türkiye ve Yunanistan’da %100, Almanya’da %92, İtalya’da %81, Fransa’da ise
%71’dir. Birada camın pazar payı; Yunanistan’da %77, İtalya’da %74, Fransa’da %67, Almanya’da %58,
Türkiye’de ise %53’tür. Saf meyvesuyunda bu oran daha da düşmekte; meşrubatta ise en düşük seviyeye
ulaşmaktadır. Bu düşüşle camın yerini, pet, metal ve karton kutu gibi ambalajlar almaktadır. Örneğin bira
bakımından Türkiye’de diğer ambalajların pazar payları; %25 metal kutu, %22 diğer/dökme şeklindedir.
9
kendi verileri çerçevesinde %()’e düşmesi anlamına gelecektir ki yegane rakip olan
Marmara Cam için yapılan “önemsiz” değerlendirmesi ortadadır.

Özetle; ilgili ürün pazarı cam ambalaj ve ilgili coğrafi pazar Türkiye olarak
belirlenmiş olup14, Anadolu Cam’ın pazar tanımı ne olursa olsun hakim durumda
bulunduğu kanaatine varılmıştır.

H.2. Hakim Durumun Kötüye Kullanılmasına İlişkin Değerlendirmeler

H.2.1. Olayların Gelişimi15

Şikayet konusu ihaleyi düzenleyen Tekel, bir kamu kuruluşu olarak faaliyet
gösterdiği 1986 yılına kadar şişe alımlarını “açık ihale” yöntemi ile yapmıştır. 1984-
1987 yılları arasına tekabül eden kısa bir dönem toplama şişe de kullanan Tekel,
1986’da “Kamu İktisadi Kuruluşu” haline getirilmesinden sonra alımlarını “özel davet”
usulü ile Şişecam’dan yapmaya başlamıştır.

Tekel dış piyasalardan şişe temin imkanlarını da araştırmış ancak yapılan
çalışmalar her zaman için başarısızlıkla sonuçlanmıştır16. Alternatif kaynakların
bulunamaması Şişecam ile fiyat belirleme pazarlıkları yaparken Tekel’in gücünü
sınırlamış; bunun üzerine 1997’de her iki teşebbüsün bizzat genel müdürlerinin
katılımıyla yapılan bir çalışma sonucu düzenlenen bir protokolle şişe fiyatları 1997
yılından itibaren 6’şar aylık dönemler halinde Devlet İstatistik Enstitüsü Toptan Eşya
Fiyat Endeksi artışına dayalı bir formüle bağlanmıştır.

Ancak yukardaki protokole rağmen Şişecam’ın 2001 yılındaki krizin girdileri
üzerindeki etkisini gerekçe göstererek formülle belirlenenin üstünde artış talep
etmesi ve bunun gerçekleşmesi de söz konusu olmuştur.

Tekel 1998 yılından itibaren Şişecam ile belirlenen protokol fiyatından %5-5,6
daha düşük teklif getiren ancak üretim kapasitesi düşük olan Marmara Cam’dan Yeni
Rakı şişesi almaya başlamıştır. Hemen belirtmek gerekir ki, Tekel’in ilk düşüncesi
fabrikası Çorlu’da bulunan Marmara Cam’a Tekirdağ İçki Fabrikası’nın 35 ve 70 cl.lik
Yeni Rakı şişesi alımlarının bırakılması yönündeydi. Ancak bu düşünceye Şişecam
karşı çıkmış; tüm içki fabrikalarına şişe verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu
çerçevede Tekel’in Tekirdağ İçki Fabrikası için Marmara Cam ile yaptığı pazarlık
görüşmelerinin son gününde, karar Yönetim Kurulu’na girerken, Şişecam 43.850
TL/adet olan 70 cl. Yeni Rakı şişesi fiyatını, Tekirdağ Fabrikası’na özel olarak %15
indirmiş ve 38.000 TL/adet’ten mal vermeye başlamıştır17. Bunun üzerine Tekel,
toplam alımın yaklaşık olarak %10’una tekabül eden 10.000.000 adet 70 cl.lik Yeni
Rakı şişesini, tüm fabrikalarına yönelik olarak ve Şişecam’a uygulanan fiyatlardan
%5 eksiğine (41.675 TL/adet) Marmara Cam’dan almaya karar vermiştir. Marmara
Cam, aynı koşullar dahilinde 2002’de 35 cl.lik Yeni Rakı şişesi üretim ve satışına da
başlamıştır.

14 Nitekim Anadolu Cam’ın savunmasında, “ilgili ürün pazarının Cam Ambalaj pazarı ve coğrafi pazarın Türkiye
olarak tanımlanması gerektiği görüşüne aynen katılıyoruz” ifadesi yer almaktadır.
15 Bu bölümün hazırlanmasında, Anadolu Cam’da yapılan yerinde incelemede bulunan belgeler ile Tekel’in
raportörlerin bilgi talebine ilişkin olarak gönderdiği 9.9.2003 tarih ve 4358 sayılı cevabından yararlanılmıştır.
16 En son 2000 ve 2001 yıllarında dış piyasa şişe temin imkanlarını araştırmak üzere yapılan çalışmaya
başlangıçta 16 firma ilgi göstermiş ancak konunun kapsamını öğrendiklerinde ilgilenmekten vazgeçmişlerdir.
17 Görüldüğü üzere Anadolu Cam 9.6.2003 tarihli ihaledeki fiyat politikasının bir benzerini 1998’de, Marmara
Cam’ın Tekel’e tedarike başlangıcında da yapmıştır.
10

Aşağıda Marmara Cam’ın Tekel’e yaptığı satışlar Şişecam ile karşılaştırmalı
olarak yer almaktadır18:

ŞC: Şişecam, MC: Marmara Cam
Milyon
Adet
1998
ŞC
1998
MC
1999
ŞC
1999
MC
2000
ŞC
2000
MC
2001
ŞC
2001
MC
2002
ŞC
2002
MC
35 cl. 58.0 - 62.7 - 49.2 - 47.4 - 51.0 1.8
70 cl. 94.2 10.0 79.7 20.0 67.7 16.4 63.7 15.0 64.0 18.3
Diğer 43.1 - 45.8 - 36.7 - 38.9 - 45.0 -
Toplam 195.3 10.0 188.2 20.0 153.6 16.4 150.0 15.0 160.0 20.1
Tekel 205.3 208.2 170.0 165.0 180.1

2003 yılına gelindiğinde Tekel söz konusu uygulamanın yeni ihale mevzuatına
nasıl uyarlanabileceği hususunda bir karara ulaşamamış; şifahi görüşüne başvurulan
Kamu İhale Kurumu’nun [KİK] konuyla ilgili yetkilileri ise, bu ihalenin örnek olabilecek
özellikler içerdiğini, dolayısıyla konunun gerekli irdelemeler için ivedilikle KİK’e
iletilmesini istemiştir. Bunun üzerine uygulanmakta olan alım yönteminin
sürdürülmesine izin verilmesini talep eden bir yazı, Özelleştirme İdaresi
Başkanlığı’nca KİK’e gönderilmiş; bir yanıt alınmamakla birlikte yapılan şifahi
görüşmeler sonucunda olumlu bir yanıt iletilmeyeceği görüşü edinilmiştir.

Bu arada, 2002 yılında Şişecam’dan 40,374 trilyon TL bedelle 160 ± %10
milyon adet, Marmara Cam’dan 5,778 trilyon TL bedelle 20 ± %10 milyon adet şişe
alınmak üzere imzalanan sözleşmeler kapsamında yapılan alımların Mart 2003 ayı
sonuna kadar tamamlanacağı göz önünde bulundurulup, 2003 yılı ihalesi
gerçekleşinceye kadar doğacak şişe ihtiyacını karşılamaya yönelik bir önlem olmak
üzere, her iki firma ile imzalanan 5.4.2002 ve 8.4.2002 tarihli sözleşmelerin %10’luk
artı toleranslarının kullanılmasının uygun olacağı düşünülmüş; firmaların bu husus
için mutabakatı da alınıp gerekli karar oluşturulmuştur.

Ancak mevcut stoklar ve alınacak bu miktar şişe ile satış seyrine göre yaklaşık
1,5-2 aylık ihtiyacın karşılanabileceği öngörülmüş; ihale işlemlerinin de 40 günü ilan
olmak üzere, en az bir buçuk aylık bir süreyi alacağı göz önünde bulundurularak
“olumsuz yanıt geleceği yönünde edinilen bilgiden hareketle KİK’in yazılı yanıtını
beklemeksizin” ihaleye çıkılmıştır. Keza, ihale gerçekleşinceye kadar %10 artı
toleransa rağmen yine şişe ihtiyacının doğması durumunda da, bu ihtiyacın KİK’in
2003/3 sayılı Tebliği uyarınca, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21 inci
maddesinin (b) bendindeki “idare tarafından önceden öngörülemeyen olaylar”
kapsamında değerlendirilerek, anılan madde hükmü veya aynı Kanun’un “Doğrudan
Temin” başlıklı 22 (