10
BU KARAR DANISTAY 13.DAIRESI’NCE IPTAL
EDILMISTIR. REKABET KURULU’NUN AYNI
KONUYA ILISKIN 06.04.2006 TARIH VE 06-24/304-71
NOLU KARARINA INTERNET SAYFAMIZDAKI
KARAR ARAMA BÖLÜMÜNDEN ERİŞEBİLİRSİNİZ.
20
30
40
05-58/859-234
2
Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2005-3-67 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 05-58/859-234
Karar Tarihi : 15.9.2005
50
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Mustafa PARLAK
Üyeler : Tuncay SONGÖR, Prof .Dr. Zühtü AYTAÇ, Rıfkı ÜNAL, Prof.
Dr. Nurettin KALDIRIMCI, M. Sıraç ASLAN, Süreyya ÇAKIN,
Mehmet Akif ERSİN
B. RAPORTÖRLER: Burak BÜYÜKKUŞOĞLU, Neşe Nur YAZGAN
C. BAŞVURUDA 60
BULUNAN : - Gesa Gıda San. ve Tic. A.Ş.
Temsilcisi: Av. Ümit EMEK
Ulu Cad. Şevki İpekten Plaza No:28 K.4/406-408 Bursa
D. HAKKINDA :- Frito Lay Gıda San. ve Tic. A.Ş.
ÖNARAŞTIRMA Eski Üsküdar Cad. Nora Center İçerenköy/İstanbul
YAPILAN
E. DOSYA KONUSU: Frito Lay Gıda San. ve Tic. A.Ş.’nin rakip ürünlerinin satış
noktalarında bulundurulmaması şartıyla satış noktalarına belli menfaatler 70
sağladığı iddiası.
F. İDDİALARIN ÖZETİ: Gesa Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Gesa Gıda) temsilcisi
tarafından yapılan başvuruda; Gesa Gıda’nın patates cipsi üretimiyle iştigal eden
ayrıca pazarda hakim durumda bulunan Frito Lay Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Frito Lay)
unvanlı teşebbüs çalışanlarının Gesa Gıda’nın ürün standlarının yer aldığı
perakendecilere stand kapasitesi kadar veya bir miktar bedelsiz ürün ya da nakit para
vermek suretiyle bu noktalardan Gesa Gıda’ya ait standların kaldırılmasını
sağladıkları belirtilmiştir. Ayrıca başvuruda Frito Lay tarafından hangi işyerine ne tür
indirim ya da bedava ürün gibi teklifler önerildiğine ilişkin bilgi verilerek bu eylemler 80
sonucunda Gesa Gıda’nın anılan noktalardan çıkartıldığı ifade edilmiştir.
G. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 13.5.2005 tarih ve 3207 sayı ile giren
başvuru üzerine hazırlanan 21.6.2005 tarih ve 2005-3-67/İİ-05-BB sayılı İlk İnceleme
Raporu, Rekabet Kurulu’nun 28.6.2005 tarih ve 05-41 sayılı toplantısında
görüşülmüş ve 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun çerçevesinde bir
soruşturma açılmasına gerek olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, Kanun’un 40/1.
maddesi uyarınca önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir. İlgili karar uyarınca
yapılan inceleme sonucunda düzenlenen 7.9.2005 tarih ve 2005-3-67/ÖA-05-BB
05-58/859-234
3
sayılı Önaraştırma Raporu 9.9.2005 tarih, REK.0.07.00.00-110/228 sayılı Başkanlık 90
önergesi ile 05-58 sayılı Kurul toplantısında görüşülerek karara bağlanmıştır.
H. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: İlgili raporda;
Frito Lay çalışanlarının Gesa Gıda’nın ürün standlarının yer aldığı perakendecilere
giderek bu noktalara standın kapasitesi kadar veya bir miktar bedelsiz ürün ya da
nakit para vermek suretiyle Gesa Gıda’ya ait standların kaldırılmasını sağladıkları
yönündeki şikayeti destekler nitelikte bilgi ve belgeye ulaşılamaması nedeniyle Frito
Lay hakkında 4054 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca soruşturma açılmasına
gerek olmadığı sonucuna ulaşıldığı ifade edilmiştir. 100
İ. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
I.1. Taraflar
I.1.1. Gesa Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Gesa Gıda)
Bursa’da sahip olduğu üretim tesisi ile 1992 yılından itibaren paketlenmiş cips
sektöründe faaliyet gösteren teşebbüs, zincir marketlere özel markalı ürünler
üretmesinin yanı sıra Patsito, Patuçhas ve Cornitos markalarıyla ürünlerini 110
pazarlamaktadır. Geçtiğimiz yıllarda yerel üretici niteliğine sahip olan Gesa Gıda son
yıllarda yaygınlaştırmış olduğu dağıtım ağıyla ürünlerini Türkiye‘nin birçok iline sevk
etmektedir.
I.1.2. Frito Lay Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Frito Lay)
1986 yılında Uzay Gıda adıyla, daha sonra Kar Gıda’yı kuran grup tarafından,
oluşturulan şirketin hisseleri 1988’de %50, 1993 senesinde ise geri kalan %50
oranında Pepsi Co. Int’e satılmış ve böylece Uzay Gıda dünyada içecek sektörünün
yanında cips üretiminde de bulunan Pepsi-Co’nun bir yavru şirketi haline gelmiştir. 120
Uzay Gıda 1999 yılının Kasım ayından itibaren Frito Lay unvanını almıştır. Şirketin
2004 yılına ait cirosu (……………) YTL olarak gerçekleşmiş olup teşebbüse ait
ortaklık yapısı aşağıda verilmiştir.
Tablo:1 Frito Lay Gıda San. ve Tic. A.Ş. Ortaklık Yapısı
HİSSEDAR ORANI (%)
Seven-Up Nederlands B.V. 95.74
PepsiCo Foods Int. Holdings Inc. 4.25
Diğer 0.01
Frito Lay’in yönetim kurulu ise Hatice Ümran BEBA (Başkan), Ömer Şerif Fahhan
ÖZÇELİK (Başkan Vekili) ve Linden Fevziye PİROĞLU'ndan oluşmaktadır.
I.2. İlgili Pazar
130
I.2.1. İlgili Ürün Pazarı
İlgili ürün pazarı; belirli bir ürün ve onunla yüksek ikame edilebilirliği olan diğer
ürünlerden oluşmaktadır. Bir ürünün diğer bir ürünle aynı pazarda yer alabilmesi için
05-58/859-234
4
bu ürünlerin tüketici gözünde nitelikleri, kullanım amaçları ve fiyatları açısından
benzer olmaları ve birbirleriyle ikame edilmeleri gerekmektedir.
Aşağıda yer verilecek olan 4.5.2004 tarihli ve 04-32/377-95 sayılı Kurul Kararı’nda
ayrıntılı olarak tartışılmış olması ve bu karardaki ilgili ürün pazarının tanımını
değiştirecek bir gelişmenin pazarda yaşanmamış olması nedeniyle ilgili ürün pazarı 140
“paketlenmiş cips pazarı” olarak tespit edilmiştir.
Paketlenmiş cips pazarında faaliyet gösteren teşebbüslere ait pazar paylarına
aşağıda yer verilmektedir.
Tablo:2 Teşebbüslere Ait Pazar Payları
2002 2003 2004 20051
Frito Lay (…..) (…..) (…..) (…..)
Kraft (…..) (…..) (…..) (…..)
Pringles (…..) (…..) (…..) (…..)
Diğer2 (…..) (…..) (…..) (…..)
I.2.2. İlgili Coğrafi Pazar
150
Coğrafi pazar değerlendirmesi yapılırken, özellikle ilgili mal ve hizmetlerin nitelikleri
ile tüketici tercihleri bakımından giriş engellerinin, ilgili bölge ile komşu bölgeler
arasında teşebbüslerin pazar payları veya mal ve hizmetlerin fiyatları bakımından
hissedilir bir farklılığın varlığı gibi unsurlar dikkate alınmaktadır. Cips ürünü açısından
pazara giriş, arz kaynaklarına ulaşma, üretim, dağıtım, pazarlama ve satış şartlarının
bölgesel bir farklılık göstermediği gözönüne alınarak ilgili coğrafi pazar “Türkiye
Cumhuriyeti sınırları” olarak belirlenmiştir.
I.3. Frito Lay Hakkında Alınan 4.5.2004 Tarih ve 04-32/377-95 Sayılı Karar ve
İlgili Teşebbüs Tarafından Yapılan Geri Bildirim 160
Kar Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Kar Gıda)3 ile aynı ekonomik bütünlük içerisinde
bulunan Pers Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. tarafından Kurum’umuza 2002 yılında
yapılan başvuruda, Frito Lay’in ilgili ürün pazarında hakim durumda olduğu, anılan
teşebbüsün Kar Gıda’nın dağıtıcılarına karşı sistematik, caydırıcı, yıldırıcı eylemlerde
bulunmak suretiyle hakim durumunu rakibinin faaliyetlerini zorlaştırarak kötüye
kullandığı, adı geçen teşebbüs tarafından satış noktalarıyla münhasır sözleşmeler
imzalandığı ve bu vasıtayla Kar Gıda ürünlerinin satışının engellendiği iddia edilmiş
ve anılan şikayet doğrultusunda ihtiyati tedbir kararıyla birlikte gerekli yaptırımların
uygulanması talep edilmiştir. 170
Yapılan incelemelerde, ilgili teşebbüslerin başlıca iki üreticinin var olduğu duopol
benzeri bir piyasa olan paketlenmiş cips pazarında faaliyet gösterdikleri ve ilgili
1 İlk 7 ay itibarıyla.
2 Diğer grubuna sektörde faaliyet gösteren görece küçük teşebbüslerin yanı sıra (bunlar arasında
Gesa Gıda da bulunmaktadır) bazı zincir marketlerde satılan “private label” olarak bilinen market
markalı ürünler de dahildir.
3 Rekabet Kurulu 19.9.2002 tarih ve 02-56/698-282 sayılı kararıyla Kar Gıda hisselerinin Kraft Foods
International Inc.’e (Kraft) devrine onay vermiştir.
05-58/859-234
5
pazarda Frito Lay’in hakim durumda bulunduğu tespit edilmiştir. Bu çerçevede 1998-
2003 yılları arasında söz konusu teşebbüsün küçük perakendeciler olarak
nitelenebilecek ve satışlarının önemli bölümünün gerçekleştiği, bakkal, büfe,
kuruyemiş mağazaları kanalında tek satıcılık çerçevesinde bir sistem kurulmasına
yönelik faaliyetler içerisinde bulunduğu görülmüştür. Ancak yapılan anlaşmalar büyük
çoğunlukla sözlü olmakta ve Frito Lay’e rakip olan ürünlerin satılmamasını
içermektedir. Bu bağlamda satış noktası birtakım hediyeler, nakit para, bedava ürün 180
verilmesi ve/veya iskonto yapılması gibi uygulamalarla bağlanmakta ve rakip ürünün
satılması engellenmektedir. Söz konusu uygulamanın takibi ise satış noktalarını
sıkça ziyaret eden satış elemanlarınca yapılmaktadır.
I.3.1. Muafiyetin Geri Alınması
4054 sayılı Kanun’un 5. maddesinde belirtilen şartların tamamının varlığı halinde
teşebbüsler arası anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birliği kararlarının aynı
Kanun’un 4. madde hükümlerinin uygulanmasından muaf tutulmasına Rekabet
Kurulu tarafından karar verilebilmektedir. İlgili şartlar şunlardır: 190
a) Malların üretim veya dağıtımı ile hizmetlerin sunulmasında yeni gelişme ve
iyileşmelerin ya da ekonomik veya teknik gelişmenin sağlanması,
b) Tüketicinin bundan yarar sağlaması,
c) İlgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin ortadan kalkmaması,
d) Rekabetin (a) ve (b) bentlerindeki amaçların elde edilmesi için zorunlu olandan
fazla sınırlanmaması.
Bu çerçevede ilgili maddenin (a) bendine ilişkin olarak, Frito Lay’in nihai satış
noktalarına yönelik münhasırlık uygulamasının bu bent anlamında herhangi bir 200
gelişme ve iyileşme sağlamadığı anlaşılmıştır.
Genel olarak tek elden satın alma anlaşmalarının ortaya koyduğu faydalar arasında
yeniden satıcıların yalnızca söz konusu ürüne odaklanmalarını sağlayarak hem o
ürünün satışını artırmak hem de tüketicilere daha iyi bir hizmet sunulması
bulunmaktadır. Bu bağlamda ilgili ürün pazarının konusu olan cipsin anıldığı şekilde
bir pazarlama veya satışa gereksinim duymadığından hareketle Kanun’un 5.
maddesinin aradığı, tüketicinin tek satıcılık sisteminden bir yarar sağlamasına yönelik
şartın yerine gelmediği görülmüştür. Bu çerçevede önem verilen ilke yakın ikame
olan ürünlerin bir satış noktasında birlikte bulunmasının hem o markalar arasındaki 210
rekabeti hem de tüketicinin tercih imkanını artırdığı gerçeği olmuştur.
Kanun’un 5/c maddesinin aradığı “ilgili piyasanın önemli bir bölümünde rekabetin
ortadan kalkmaması” şartının sağlanmadığı da görülmüştür. Nitekim paketlenmiş cips
pazarının mevcut haliyle rekabetçi bir yapısının olmadığı ve pazarda geniş anlamda
tek satıcılığa yönelik sistem kurulmasının rekabeti olumsuz olarak etkileyeceği
anlaşılmıştır. Bu tip uygulamaların özellikle ilgili teşebbüs tarafından sistematik bir
şekilde tatbik edilmesi ve bununla bağlantılı olarak yazılı ilişkiye dayanması
durumunda bu oranın gerçek ve potansiyel rakipler aleyhine önemli bir giriş engeli
olacağı sonucuna ulaşılmıştır. Frito Lay’in ilgili ürün pazarında hakim durumda olması 220
gerçeği ile birlikte dikkate alındığında kapsamlı bir tek satıcılık uygulamasının
pazarda sınırlı olan rekabet koşullarını daha da sınırlandırma riski taşıdığı
değerlendirmesi yapılmıştır.
05-58/859-234
6
Dolayısıyla tek satıcılığa yönelik olarak zaman zaman girişimlerde bulunan Frito
Lay’in yanı sıra, pazardaki diğer üreticiler ve aktörler tarafından da söz konusu
uygulamanın tercih edilmediği ve yararlı bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle
rekabet etmemeye ilişkin muafiyetin anılan pazarda mevcut olması durumunda Frito
Lay’in pazardaki gücü ve pazar payı, rakiplerin durumu ve pazara giriş engelleri
nedeniyle markalar arası rekabetin olumsuz olarak etkilenebileceği öngörülmüştür. 230
Üstelik dikey anlaşmalara muafiyet tanınırken bu anlaşmaların yarattığı olumsuz
etkilerin anlaşmanın olumlu etkileriyle en azından dengelenmesi beklenmekte iken
ilgili dosya itibarıyla dengeleyici unsurların varlığından söz edilememiştir. Kaldı ki
mevcut pazarda yaşanan ve şikayete yansıyan birçok sorunun muafiyetin geri
alınması suretiyle ortadan kalkacağı sonucuna ulaşılmıştır.
Bu bağlamda Frito Lay’in pazardaki nihai satış noktalarında gerek yazılı
sözleşmelerle gerekse fiili olarak uyguladığı münhasır satış sisteminin 2002/2 sayılı
Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği’nde ve dolayısıyla 4054 sayılı
Kanun’un 5. maddesinde belirlenen şartları taşımadığının tespit edilmiş olması 240
nedeniyle, Kanun’un 13. ve Tebliğ’in 6. maddeleri gereğince anılan teşebbüse
tanınmış olan muafiyetin geri alınmasına, bu çerçevede bedava ürün ya da çeşitli
hediyeler verilmesi, iskonto veya indirim yapılması gibi uygulamaların rekabet
etmeme şartına bağlı olmadan ve fiili münhasırlığa yol açmayacak şekilde
uygulanması ve yazılı sözleşmelerdeki bu tür hükümlerin değiştirilmesine
hükmedilmiştir.
I.3.2. Hakim Durumun Kötüye Kullanılması
Diğer yandan soruşturma bulguları bakımından önemli olan bir başka husus, şikayet 250
konusu eylemlerin kısa sürelerle ve genellikle sınırlı bölgelerde yapılmış olduğu
tespitidir. Hakim durumda olan teşebbüsün tek satıcılık anlaşmaları yapması, 2002/2
sayılı Tebliğ’in pazar payı eşiği öngörmemesi nedeniyle mümkün görülmektedir.
Ancak bu ve benzeri anlaşmalar nedeniyle ihlalin varlığına karar verilebilmesi için
olmazsa olmaz olan koşul, bu düzenlemeler sebebiyle pazarın ne kadarının rakip
faaliyetlere kapandığının tespitidir. Ancak küçük perakendecilerin sayıca çok olması
ve bir kısmının yer darlığı veya başka nedenlerle kendi istekleri doğrultusunda
yalnızca Frito Lay’e ait ürünleri bulundurmak istemeleri, eylemlerin bir kısmının 1998-
1999 yıllarında yapılması, soruşturma sürecinin Kraft’ın Kar Gıda’yı devralma
sürecindeki geçiş aşamasına denk gelmesi nedenleriyle bu uygulamaların pazara 260
olan etkileri tam anlamıyla tespit edilememiştir. Ayrıca rekabet etmemeye ilişkin
uygulamaların sınırlı bölgelerde kısa sürelerle gerçekleştirilmiş olması bu tespiti
güçleştirici bir özellik taşımıştır. Anılan gerekçelerle 4054 sayılı Kanun’un 6.
maddesinin ihlal edildiğine yönelik bir değerlendirme yapılamamıştır.
Diğer yandan rakip faaliyetlerin zorlaştırılması kapsamında yapılan şikayet
çerçevesinde, Frito-Lay tarafından Kraft satış elemanlarına yönelik olarak tehdit ve
darp gibi eylemleri de içeren sistematik ve caydırıcı faaliyetlerde bulunulduğu iddia
edilmektedir. Ancak bu eylemlerin etkilerinin sınırlı olması ve Frito Lay’in anılan
faaliyetlerinin kapsamlı bir uygulama alanı bulamaması, üstelik bu eylemlerin Frito 270
Lay’in genel merkezi tarafından yönlendirilen bir politika sonucunda yapıldığına
yönelik bir bulguya ulaşılamaması dikkate alındığında soruşturma konusu eylemler
rakip faaliyetleri zorlaştırıcı eylemler olarak değerlendirilmemiştir. Üstelik anılan
05-58/859-234
7
şikayetlere yönelik olarak adli makamlara yapılan başvurularda, soruşturma süreci
itibarıyla ağırlıklı olarak takipsizlik ve beraat kararlarının verilmesi bu kanıyı pekiştiren
tespitler arasında yer almıştır.
Bu çerçevede, nihai satış noktalarında uyguladığı münhasır satış sistemine tanınan
muafiyetin 4054 sayılı Kanun’un 13. maddesi uyarınca geri alınmasına karar verilmiş
olmasının yanı sıra, Frito Lay’in şikayet kapsamındaki faaliyetlerinin ve bu faaliyetler 280
aracılığıyla tek satıcılığa dayalı bir sistem oluşturmaya çalışmasının 4054 sayılı
Kanun’un 6. maddesi anlamında bir kötüye kullanma olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
I.3.3. Geri Bildirim
Frito Lay tarafından gönderilen bilgilendirme yazısı 27.12.2004 tarih ve 7332 sayı ile,
süresi içinde Kurum kayıtlarına intikal etmiş olup söz konusu bilgilendirme yazısında
Baki Yapı İnş. Tic. Ltd. Şti. ile akdedilen sözleşmede bulunan rekabet etmeme
yükümlülüğünün ek bir anlaşma ile ortadan kaldırılarak anılan sözleşmenin karara
uygun hale getirildiği, okul kantinleri ile akdedilen ve soruşturma süresi içinde rekabet 290
yasağına ilişkin maddeleri değiştirilmiş olan sözleşmelerin, 2004-2005 eğitim yılında
da aynı şekilde uygulanmakta olduğu, bu durumu tevsiken bir okul kantini ile yapılan
sözleşmenin ekte gönderildiği ve talep edilmesi halinde tüm sözleşmelerin
sunulabileceği belirtilmiştir.
Diğer yandan soruşturmaya konu şikayetlerden biri olan stand toplama eylemlerinin
Samsun ilinde bazı satış noktalarında meydana geldiğinin öğrenilmesi ve bu konuda
Kraft tarafından dava açılması üzerine, bölgedeki distribütörün bir ihtarname ile
uyarılarak söz konusu eylemlerin devamı halinde sözleşmesinin feshedilebileceği
konusunda bilgilendirildiği, ayrıca bölge satış şefinin bu durumu engelleme amaçlı 300
önlemleri alması hususunda ihtar edildiği ifade edilmektedir.
I.4. Dosya Konusu Şikayet ve İlk İnceleme
Mevcut d
