Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2004-3-154 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 05-76/1031-288
Karar Tarihi : 31.10.2005
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER 10
Başkan : Mustafa PARLAK
Üyeler : Tuncay SONGÖR, Prof. Dr. Zühtü AYTAÇ, Rıfkı ÜNAL,
Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI, Süreyya ÇAKIN,
Mehmet Akif ERSİN
B. RAPORTÖRLER: Yüksel KAYA, Aydın ÇELEN
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN :- Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. 20
Esentepe Mah. Anadolu Cad. No:3 Kartal 81440
İstanbul
- Bimpaş Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.
Kemalpaşa Cad. No:52 Işıkkent İzmir
D. TARAFLAR :- Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş.
- Bimpaş Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.
30
- Her iki teşebbüsün Bayi/Distribütörleri ve Nihai Satış
Noktaları
E. DOSYA KONUSU: Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. ile Bimpaş
Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin nihai satış noktalarıyla yaptıkları,
bayi ve distribütörlerin de nihai satış noktalarıyla yaptıkları münhasırlık
içeren tek elden satın alma anlaşmalarından muafiyetin geri alınması ile
ilgili 22.4.2005 tarih, 05-27/317-80 sayılı Kurul kararına ilişkin geri
bildirim.
40
F. DOSYA EVRELERİ: Kurul, 22.4.2005 tarih ve 05-27/317-80 sayılı
Kararında (Karar), Efes Pazarlama ve Dağıtım Ticaret A.Ş. (Efpa) ve Bimpaş
Bira ve Meşrubat Pazarlama A.Ş.’nin (Bimpaş) kendilerinin ya da
distribütörlerinin / bayilerinin hem açık satış yapan nihai satış noktaları hem de
kapalı satış yapan nihai satış noktaları ile akdettikleri bira ürününe ilişkin
rekabet etmeme yükümlülüğü içeren tek elden satın alma anlaşmalarına
2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği ile tanınan
muafiyetin 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 13. maddesi
uyarınca geri alınmasına, Efpa’nın, Bimpaş’ın kendilerinin ya da bu
teşebbüslerin distribütörlerinin/bayilerinin nihai satış noktalarına vermiş 50
05-76/1031-288
2
oldukları soğutucu dolaplara rakip ürünlerin konulmasını engellemelerinin
piyasada rekabetin oluşmasının önünde önemli bir engel olduğuna, bu yüzden
soğutucu dolaplara rakip bira ürünlerinin konulmasının yasaklanması
uygulamasına son verilmesine, Karar tarihinden önce akdedilmiş
sözleşmelerde yer alan rekabet etmeme yükümlülüklerinin ve bu etkiyi
doğuran nitelikteki diğer yükümlülüklerin anılan sözleşme metinlerinin
tamamından çıkarılmasına, bu değişikliklerin yapılabilmesi için kararın tebliği
tarihinden itibaren taraflara 90 gün süre verilmesine, bu süre içinde gerekli
değişikliklerin yapıldığının Efpa ve Bimpaş tarafından Rekabet Kurulu’na
tevsik edilmesine ve bu Kararın bayi/distribütörlere ve nihai satış noktalarına 60
Efpa ve Bimpaş tarafından bildirilmesine ve bu yükümlülüğün yerine
getirildiğinin adı geçen teşebbüslerce kararın tebliği tarihinden itibaren 90 gün
içerisinde Rekabet Kurulu’na tevsik edilmesine karar vermiştir.
Karar sonrası Kurum kayıtlarına Bimpaş’ın 12.9.2005 tarih ve 6387 sayı ile
Efpa’nın ise 15.9.2005 tarih ve 6466 sayı ile giren geri bildirimleri
değerlendiren 6.10.2005 tarihli Bilgi Notu, 14.10.2005 tarih ve
REK.0.07.00.00/251 sayılı Başkanlık önergesi ile 05-76 sayılı Kurul
toplantısında görüşülerek karara bağlanmıştır.
70
G. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: İlgili Bilgi Notunda;
Bimpaş’ın sözleşmelerinde belirtilen miktarda satış gerçekleştirilemediği
takdirde fıçı cihazı ve tüm demirbaş malzemelerinin geri alınabileceği,
sözleşmenin feshedilebileceği ve bu miktar gerçekleşinceye kadar
sözleşmenin devam edeceği yönündeki hükümlerin korunduğu, bu
hükümlerin Kurul kararına aykırı olduğu,
Ayrıca, soğutucu dolaplara rakip ürünlerin konulmasının engellenmemesi
gerektiği yönündeki Kurul kararının gereğinin de Bimpaş ve Efpa
tarafından yerine getirilmediği, 80
Bimpaş’ın sözleşmelerinde belirtilen miktarda satış gerçekleştirilemediği
takdirde fıçı cihazı ve tüm demirbaş malzemelerinin geri alınabileceği,
sözleşmenin feshedilebileceği ve bu miktar gerçekleşinceye kadar
sözleşmenin devam edeceği yönündeki hükümlerin sözleşmelerden
çıkarıldığının veya Karara aykırı olmayacak şekilde değiştirildiğinin
bayi/distribütörlere ve nihai satış noktalarına Bimpaş tarafından bildirilmesi
gerektiği,
soğutucu dolaplara rakip bira ürünlerinin konulması konusunda nihai satış
noktalarının tamamen serbest oldukları ve soğutucu dolaplara rakip
ürünlerin konulmasının Efpa, Bimpaş ve bu teşebbüslerin 90
bayi/distribütörleri tarafından engellenemeyeceğinin bayi/distribütörlere ve
nihai satış noktalarına Efpa ve Bimpaş tarafından bildirilmesinin gerektiği,
bu yükümlülüklerin yerine getirildiğinin Bimpaş ve Efpa tarafından Kurul’ca
belirlenecek bir süre içerisinde Rekabet Kurulu’na tevsik edilmesi gerektiği,
ayrıca, Karar’ın biranın bir hizmet ile birlikte satışının yapıldığı otel ve
benzeri noktalara uygulanıp uygulanmayacağı konusunda yazılı görüş
talebine ilişkin olarak, Karar’da belirtilen açık satış noktalarına otellerin de
dahil olması nedeniyle bu tür noktalara da uygulanması gerektiği, Karar’da
herhangi bir özel düzenlemeye gidilmemiş olması nedeniyle nihai satış
05-76/1031-288
3
noktaları ile gönüllü olarak herhangi bir ihale sonrasında tek marka satma 100
yükümlülüğü içeren sözleşmeler imzalanmasının da Karar’a aykırı olacağı
ifade edilmektedir.
H. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
H.1. Bimpaş Geri Bildirimi Ve Değerlendirilmesi
Dosya mevcudu bilgi ve belgeden Bimpaş’ın, 22.4.2005 tarih ve 05-27/317-80
tarihli kararın gereğini yerine getirmek için nihai satış noktalarına iadeli 110
taahhütlü olarak posta yolu ile bildirim yaptığı, bu noktalarla akdettiği tek elden
satın alma sözleşmelerinde bazı değişikliklerin yapıldığını ifade ettiği
anlaşılmaktadır. Yapılan bildirim ve bu bildirime ilişkin değerlendirmelere
aşağıda yer verilmektedir:
H.1.1. Bimpaş Bildirim Madde 1
“1. Tarafınızla Şirketimiz arasında bugüne kadar imzalanmış olan
sözleşmelerde yer alan rekabet etmeme yükümlülükleri (münhasırlık şartı)
içeren düzenlemeler (yani tek bir üreticiye ait marka satma şartına bağlı 120
yükümlülükler) sözleşme metinlerinden çıkarılmıştır. Sözleşme bu değişiklikle
birlikte geçerliliğini sürdürmektedir.
Buna göre;
Sözleşmenizde yer alıyor ise Yeniden Satıcının, “yalnız Bimpaş’ın
pazarladığı sözleşme konusu ürünleri satınalmayı, rekabet halindeki
teşebbüslerin mamullerini satın almamayı, bulundurmamayı, tanıtımını
üstlenmemeyi ve rakip firmaların ürünlerinin reklam niteliği taşıyan mamul
ve malzemelerini bulundurmamayı taahhüt ettiğine” ilişkin ibare şu şekilde 130
değiştirilmiştir: “Yeniden Satıcı, bu sözleşme kapsamında bulunan
Bimpaş’ın satış ve dağıtımını yaptığı bira ürünlerini satın almak ve
bulundurmak için bu sözleşme hükümlerine uymayı kabul ve taahhüt
eder.”
Söz konusu değişiklik tek başına, nihai satış noktasının Bimpaş’ın satış ve
dağıtımını yaptığı bira ürünlerini satın almak ve bulundurmak için sözleşme
hükümlerine uyacağını düzenlemekte olup, satış noktası, Bimpaş ürünleri
satacağını ve bu ürünleri sözleşme hükümlerine göre alıp, bulunduracağını
taahhüt etmektedir. Değişiklik tek başına, herhangi bir miktar veya bira 140
ihtiyacının belirli bir oranını Bimpaş’tan alacağını düzenlememektedir.
Dolayısıyla, bu değişikliğin tek sonucu, satış noktasında Bimpaş ürünlerinin de
satılması zorunluluğu olup, bu haliyle Karara aykırılık oluşturmamaktadır.
H.1.2. Bimpaş Bildirim Madde 1 (Devam)
Sözleşmenizde yer alıyor ise “Yeniden Satıcının, Bimpaş ürünlerini aylık
ve toplam asgari miktarlarda satın almayı kabul ve taahhüt ettiğine” ilişkin
ifade “Yeniden Satıcının aylık ve toplam miktarlarda satın alacağı Bimpaş
05-76/1031-288
4
ürünleri” olarak değiştirilmiş olup bu düzenleme gereğince cezai şart 150
uygulanması yapılmayacaktır.
Yukarıdaki paragrafta belirtilen değişiklikten sonra gelmek üzere; “Bimpaş,
Yeniden Satıcıyı yıllık bira ihtiyacının %80’inden de az bir bölümü için
kendi bira ürünlerine yönlendirecek herhangi bir zorlayıcı uygulamada
bulunamaz” ibaresi sözleşme metnine eklenmiştir.”
Bimpaş’ın nihai satış noktası ile asgari satın alma yükümlülüğü yerine
geçecek şekilde, belirli miktar bira satın alma konusunda sözleşme değişikliği
yapması aynı etkiye sahiptir. Örneğin, Bimpaş’ın bir nihai satış noktası ile
asgari 100 birim alması konusunda anlaşması ile 100 birim alma konusunda 160
anlaşması arasında bir fark olmadığı açıktır. Ancak, nihai satış noktasının
öngörülen miktarı almaması halinde herhangi bir cezai şarta tabi olmaması
durumunda, nihai satış noktası ile belirli miktar Bimpaş ürünü almasına dair
anlaşma yaptırım gücünü önemli ölçüde yitirecektir. Ayrıca, Bimpaş’ın nihai
satış noktasını yıllık alımlarının %80’inden de az bir bölümü için Bimpaş bira
ürünlerine yönlendirecek herhangi bir zorlayıcı uygulamada bulunamaması da
dikkate alındığında, nihai satış noktasının sözleşmeye göre Bimpaş ürünü
satması konusunda herhangi bir zorlamaya tabi kılınamayacağı yönündeki
kanı güçlenmektedir.
170
Ancak, Bimpaş, sözleşmelerinde belirtilen miktarda satış gerçekleştirilemediği
takdirde fıçı cihazı ve tüm demirbaş malzemelerinin geri alınabileceği
şeklindeki hükümleri değiştirmemiştir.1 Ayrıca, sözleşmede belirtilen alım
miktarı gerçekleştirilmediği takdirde sözleşmenin feshedilebileceği şeklindeki
hükümde de herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir.2 Sözleşmenin korunan bu
hükümleri, sözleşmelerde belirtilen miktarlar Bimpaş tarafından asgari miktar
olarak adlandırılmasa da, satış noktalarının bu rakamları asgari satın alma
miktarı olarak algılamalarına yol açabilecektir. Dolayısıyla, sözleşmelerde
belirtilen miktarda satış gerçekleştirilemediği takdirde fıçı cihazı ve tüm
demirbaş malzemelerinin geri alınabileceği ya da sözleşmenin 180
feshedilebileceği şeklindeki hükümlerin Bimpaş tarafından sözleşmelerinden
çıkarılması gerekmektedir.
Ayrıca, Bimpaş’ın Kurul kararı uyarınca kaldırması gereken ancak aynen
koruduğu diğer sözleşme maddesi de, satış noktasının satın alacağı miktar ile
sözleşme süresini ilişkilendiren maddedir.3 Sözleşmedeki alım miktarları
Bimpaş’ın yeni düzenlemesi ile asgari miktar olarak adlandırılmasa da, bu
miktar gerçekleşinceye kadar sözleşmenin devam edeceği yönündeki hüküm
korunmuştur. Bu düzenleme de, satış noktasının söz konusu alım miktarlarını
asgari olarak algılamaya itebileceği için Kurul Kararına aykırıdır ve 190
sözleşmelerden çıkarılması gerekmektedir.
1 Bayilik Bölg. Açık Satış Nokt. Sözleşm. 11. md, Direkt Dağıtım Açık Satış Nokt. Sözleşm. 11. md.
2 Bayilik Bölg. Açık Satış Nokt. Sözleşm. 16. md, Bayilik Bölg. Kapalı Satış Nokt. Sözleşm. 9. md, Direkt
Dağıtım Açık Satış Nokt. Sözleşm. 16. madde, Direkt Dağıtım Kapalı Satış Nokt. Sözleşm. 9. md.
3 Bayilik Bölg. Açık Satış Nokt. Sözleşm. 17. md, Bayilik Bölg. Kapalı Satış Nokt. Sözleşm. 10. md,
Direkt Dağıtım Açık Satış Nokt. Sözleşm. 17. md, Direkt Dağıtım Kapalı Satış Nokt. Sözleşm. .
05-76/1031-288
5
H.1.3. Bimpaş Bildirim Madde 2
“2. Eğer bir kapalı satış noktası olarak faaliyet göstermekteyseniz ve
işletmenizde bir diğer soğutucu dolap daha bulundurmak için yeterli yer
bulunmuyor ise; tarafınıza, şirketimizce ariyet (emanet) olarak verilen
soğutucu dolaba, rakip bira ürünlerinin konulmasında herhangi bir kısıtlama
bulunmamaktadır. (Bu maddede belirtilen düzenleme sadece “kapalı satış 200
noktaları” –biranın bir başka yerde tüketilmek üzere tüketiciye kapalı halde
satıldığı noktalar- için geçerlidir.
Bimpaş’ın Karar’da yer alan soğutucu dolaplar ile ilgili yükümlülüğün sadece
kapalı satış noktaları ile ilişkilendirilmesi tespiti yerinde olup, Karar’ın sonuç
kısmında bu yükümlülüğün getirilmesinde kapalı veya açık herhangi bir
ayrıma gidilmemesine rağmen, Karar içinde verilen soğutucu dolaplara dair
veriler ve değerlendirmeler kapalı satış noktalarındaki soğutuculara ilişkindir.
Ancak, Karar’ın H.4.2.1.3. kısmından da görüleceği üzere, özellikle bakkal,
büfe vs gibi satış alanı dar olan ve sınırlı sermayeyle çalışan satış 210
noktalarında Efpa veya Bimpaş tarafından soğutucu dolaplar verilmek
suretiyle bu noktalarda anlaşma olmamasına rağmen fiili münhasırlıklar elde
edilebilmektedir. Yine Karar’ın ilgili bölümünde ifade edildiği üzere, sadece
Efpa veya Bimpaş’ın dolabı olmasına rağmen rakip ürünleri satan ya da hem
Efpa hem de Bimpaş’ın dolabını aynı anda bulunduran noktalar vardır. Buna
rağmen, Kurul kararının sonuç bölümünün 6. maddesinde, bilinçli olarak,
soğutucu dolaplara rakip ürünlerin girebileceğine ilişkin düzenleme kapalı
satış noktalarının tamamı için getirilmiştir. Bunun başlıca iki nedeni
bulunmaktadır: Birincisi, kapalı satış noktalarında ayırıma gidilmeyerek Kurul
kararının uygulanabilirliği ve denetimi sağlanmıştır. Aksi bir düzenleme 220
durumunda, satış noktalarının yeterli satış alanına ve finansal güce sahip olup
olmadıkları gibi sübjektif bir değerlendirmenin her bir nokta için yapılması
gerekecektir. Dolayısıyla, Efpa veya Bimpaş, herhangi bir satış noktasının
yeterli güce sahip olmasına rağmen kendi isteği ile sadece kendilerinin
dolabını bulundurduğunu iddia ederek dolabına rakip ürünleri koydurmama
yoluna gidebilecektir. İkinci olarak, birden fazla dolabı bulundurabilen
noktalardaki dolapların da rakip ürünlere açılmasının doğuracağı bedavacılık
sorunu, önemli boyutlarda olmayacaktır. Zira, dolapları rakip teşebbüslere
açılacak olan Efpa ve Bimpaş’ın pazar payları toplamı %99’dur. Dolayısıyla,
Efpa ve Bimpaş’ın dolaplarının toplam pazar payı %1 olan rakiplere açılması 230
durumunda söz konusu rakipler lehine önemli bir bedavacılık problemi
oluşmayacaktır. Bedavacılık problemi, Efpa ve Bimpaş’ın birbirleri açısından
da önemli boyutlara ulaşmayacaktır. Zira, Karar sonrası, Efpa’nın rakiplere
açılan dolap sayısının Bimpaş’a göre fazla olması nedeniyle Bimpaş’a
sağlanacak avantaj karşısında Efpa’nın pazardaki mevcut marka gücü önemli
bir dengeleyici faktör olacaktır. Sonuç olarak, Karar uyarınca, Efpa ve
Bimpaş’ın kendilerinin ya da distribütörlerinin / bayilerinin herhangi bir kapalı
satış noktasına vermiş oldukları soğutucu dolaplara rakip ürünlerin
konulmasının engellenmemesi gerekmektedir. Dolayısıyla, Bimpaş tarafından
yapılan bildirimde Bimpaş tarafından ariyet olarak verilen soğutucu dolaba 240
rakip ürünlerin konulmasına yönelik herhangi bir kısıtlama bulunmaması için
satış noktasında bir diğer soğutucu dolap bulundurmak için yeterli yerin
olmamasına yönelik ifadeler Kurul Kararı’na uygun değildir.
05-76/1031-288
6
H.1.4. Bimpaş Bildirim Madde 3
“3. Yukarıda belirtilen, sözleşme metnine ilişkin değişiklikler yanında; şimdiye
kadar Şirketimiz ile aranızda cereyan eden ticari ilişkiden doğan her türlü
hukuki haklar (özellikle – varsa- tarafınıza verilen katkılar konusunda)
Şirketimizin her türlü yasal hakları saklıdır.”
250
Bimpaş tarafından nihai satış noktasına verilen kredi ve diğer katkıların nasıl
ödeneceği özel hukukun konusu olup, Karar açısından önemli olan husus,
değişiklik yapılmış haliyle sözleşmelerin, bu tür kredilerin veya bedelsiz ürün
gibi katkıların rakip bira ürünlerinin satışına engel olacak veya nihai satış
noktasının ihtiyaçlarının küçük de olsa bir kısmını (2002/2 sayılı Tebliğ’de
öngörülen %80 oranından çok daha düşük olsa dahi) Bimpaş ürünlerine
yönlendirecek şekilde uygulanmamasıdır. Söz konusu değişiklik bu haliyle
Karara uygunluk göstermektedir.
H.1.5. Bimpaş Bildirim Madde 4 260
“4. Nihai satış noktalarına, Şirketimiz veya bayileri/distribütörleri tarafından
rekabet etmeme yükümlülüğü getirilememektedir. Bununla birlikte; nihai satış
noktalarının rakip ürün satmaları zorunlu değildir. Aksine iddiaların yasal
dayanağı yoktur.
Karar, nihai satış noktalarına her türlü ürünü satma zorunluluğu
getirmemektedir. Herhangi bir satış noktası kendi iradesi ile Bimpaş veya Efpa
ile anlaşmaksızın sadece Bimpaş veya Efpa ürünleri satmayı tercih
edebilecektir. Bimpaş, bu madde ile Kararın yanlış algılanmasının önüne 270
geçmeyi amaçlamakta olup, bildirimdeki bu madde Karar’a uygundur.
H
