Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2006-1-13 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 06-53/709-201
Karar Tarihi : 20.7.2006
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER 10
II. Başkan : Tuncay SONGÖR
Üyeler : Prof.Dr. Zühtü AYTAÇ, Rıfkı Ünal,
Prof.Dr. Nurettin Kaldırımcı, M. Sıraç ASLAN,
Süreyya ÇAKIN.
B. RAPORTÖRLER: Mustafa Mehmet ÖZKARABÜBER, Harun GÜNDÜZ
C. BAŞVURUDA
BULUNAN : - Motif Boya San. Ve Tic. Ltd. Şti. 20
Kazım Karabekir Caddesi 37/59 İskitler/Ankara
D. KARŞI TARAF : - Marshall Boya ve Vernik Sanayii A.Ş.
Tavşancıl Köyü Eynarca Mevkii
Dilovası, Gebze/Kocaeli
E. DOSYA KONUSU: Marshall Boya ve Vernik San. A.Ş.’nin dikey
uygulamaları ile 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesini ihlal ettiği iddiası.
F. İDDİALARIN ÖZETİ: Şikayet dilekçesinde özetle; Marshall Boya ve Vernik 30
Sanayii A.Ş.’nin 2003 yılında başlatmış olduğu uygulama ile Türkiye çapında
tüm toptancıların bilgisayarlarının merkeze online olarak bağlandığı, bu yolla
perakendeci satıcılara yapılan satışlara ait faturaların otomatik olarak sistem
tarafından kesildiği, dolayısıyla toptancıların perakendecilere yaptığı
satışlarda ıskonto oranına müdahale edemediği, sistemin izin vermemesi
nedeniyle farklı ıskonto ile fatura kesilemediği ileri sürülmektedir. Ayrıca,
sisteme bağlı bilgisayar dışında fatura kesildiğinde toptancılara alt bayi
priminin ödenmediği, bu primin ödenmemesinin rekabet ihlali oluşturduğu,
bunların yanı sıra, Ankara dışından gelen diğer satıcılara ürün satmak
istendiğinde alt bayi priminin verilmediği, bu yolla satışın engellendiği iddia 40
edilmektedir. Bu iddialara ek olarak raportörler tarafından şikayetçi ile yapılan
görüşmede, 2002 yılında Marshall Boya ve Vernik Sanayii A.Ş. ile imzalanmış
bulunan toptancı protokolünde rekabet mevzuatına aykırı olarak süresi belli
olmayan rekabet etmeme yükümlülüğü getirildiği ifade edilmiştir.
G. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 26.1.2006 tarih ve 499 sayı ile
giren başvuru üzerine hazırlanan 18.5.2006 tarih ve 2006-1-13/İİ-06-MMÖ
sayılı İlk İnceleme Raporu, 26.5.2006 tarih, 06-36 sayılı Kurul toplantısında
görüşülmüş ve 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 40.
06-46/602-173
2
maddesinin birinci fıkrası uyarınca 06-36/457-M sayı ile Marshall Boya ve 50
Vernik Sanayi A.Ş. hakkında önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir.
İlgili karar uyarınca düzenlenen 18.7.2006 tarih ve 2006-1-13/ÖA-06-MMÖ
sayılı Önaraştırma Raporu, 17.7.2006 tarih, REK.0.05.00.00-110/143 sayılı
Başkanlık önergesi ile 06-53 sayılı Kurul toplantısında görüşülerek karara
bağlanmıştır.
H. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: İlgili raporda;
- Marshall Boya ve Vernik Sanayii A.Ş.’nin (Marshall) dikey
uygulamaları ile 4054 sayılı Kanun’u ihlal ettiğine ilişkin iddialarla ilgili olarak 60
yapılan önaraştırma sonucunda, dosya konusu iddiaları doğrulayacak veya
güçlendirecek bir veriye rastlanmadığından herhangi bir rekabet ihlalinin
oluşmadığı ve bu nedenle de anılan iddiaya ilişkin soruşturma açılmasına
gerek bulunmadığı,
- Marshall ile bayileri arasında imzalanan “Bayi Protokolü”nde yer alan
rekabet etmeme yükümlülüklerinin 2002/2 sayılı Rekabet Kurulu Tebliği
bakımından 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi hükümlerinin uygulanmasından
muaf olduğu,
- Marshall’ın bayileri ile imzaladığı “Bayilik Protokolü”nün rekabet
etmeme yükümlülüğünü belirsiz süreli kılan “Taraflar-amaç-Süre” başlıklı 1. 70
maddesinde yer alan hükmün, 2002/2 sayılı Tebliğ’in izin verdiği 5 yıllık azami
uygulama süresinin aşılması durumunda, aynı Tebliğ’in 5(a) maddesi
uyarınca grup muafiyetinden yararlanamayacağının Marshall Boya ve Vernik
Sanayii A.Ş.’ye bildirilmesi gerektiği,
ifade edilmektedir.
I. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
I.1. İlgili Pazar
I.1.1. İlgili Ürün Pazarı
80
Boya sektörü, boya-vernik diye adlandırılan satıh örtme boyaları sanayi ile
deri ve tekstil boyaları sanayi olmak üzere iki alt sektörden oluşup, hakkında
inceleme yapılan teşebbüs olan Marshall, bu sektörlerden ilki olan satıh örtme
boyaları, diğer bir deyişle, boya-vernik sanayisinde faaliyet göstermektedir.
Şikayete konu işlem göz önünde bulundurulduğunda, ilgili ürün pazarı
“dekoratif inşaat boyaları pazarı” olarak tespit edilmiştir.
I.1.2. İlgili Coğrafi Pazar
90
Dekoratif boyaların bozulma riski bulunmadığı, dolayısıyla, Marshall
Firması'nın ürünlerinin İstanbul, Ankara, İzmir, Diyarbakır, Bursa, Adana,
Antalya, Samsun, Trabzon ve Konya illerindeki bölge müdürlükleri ve yurt
çapındaki toptancı ve perakendeci bayileri aracılığıyla tüm ülke genelinde
pazarladığı ve bölgesel pazar tanımlanmasını gerektirecek unsurların söz
06-46/602-173
3
konusu olmadığı göz önüne alındığında, ilgili coğrafi pazar “Türkiye
Cumhuriyeti sınırları” olarak belirlenmiştir.
I.2. Marshall Firmasına İlişkin Bilgiler
100
Marshall, 1965 yılında Gebze’de kurulmuş olup, alkit, PVA esaslı tutkal,
selülozik-poliüretan, mobilya vernikleri ve boyaları, inşaat boyaları, polyester
reçine, oto boyaları ve ahşap koruyucular üretimi faaliyetiyle iştigal etmektedir.
1990 yılında halka açılmış olan şirket, 1998 yılında gerçekleştirilen hisse devri
ile boya sektöründe dünya çapında faaliyet gösteren Akzo Nobel bünyesine
katılmıştır. Aşağıdaki tabloda Marshall’ın ortaklık yapısına yer verilmektedir:
Tablo 1: Marshall Boya ve Vernik Sanayi A.Ş. Ortaklık Yapısı
Pay Oranı (%) Pay Tutarı (Milyon TL.)
Tekyar Teknik Yardım A.Ş.*
(Tamamı Akzo Nobel iştirakidir.)
44.38 960,639
Akzo Nobel Decorative Coatings Turkey
B.V.
39.40 853,040
Diğer Ortaklar 16.22 351,121
TOPLAM 100 2,164,800
*Tamamı Akzo Nobel iştirakidir. 110
I.3. Yapılan İnceleme ve Tespitler
I.3.1. Marshall Firması Merkezinde Yapılan İnceleme
Konuyu inceleyen raportörlerce 27.6.2006 tarihinde Marshall Firması’nın
Gebze-Dilovası Mevkii’nde bulunan Genel Müdürlük binasında yerinde
inceleme yapılarak aşağıdaki tespitlere ulaşılmıştır.
I.3.1.1. Marshall Ürünlerinin Fiyatlanması
120
Şirketin hammadde ihtiyacının çoğunluğu yurt dışından karşılanmaktadır.
Marshall, bayileri için tavsiye niteliğinde fiyat listeleri göndermekte ve bu
listeler üzerinden belirledikleri çeşitli iskonto oranları yoluyla bayilere çeşitli
indirimler yapılmaktadır. Bu listedeki fiyatlar Marshall ürünlerinin nihai
tüketiciye perakende satış fiyatlarıdır. Şirketin 2005-1 sayı ile yayınladığı
“Önerilen Fiyat Listesi” adı ile yayınlamış olduğu tavsiye fiyat listesi halen
geçerlidir. Öte yandan önerilen nihai satış fiyatları gerek Marshall’ın Toptancı
ve Perakendeci Bayilerine gerekse bayilerin Alt Bayi denilen nalbur dükkanları
ve bireysel tüketicilere satış yaparken uyguladıkları fiyatı belirlemek için
kullandıkları baz fiyat niteliğinde olup bu fiyatlar üzerinden yapılan iskontolar, 130
değişik düzeydeki alım satımlardaki fiyatları belirlemektedir.
Marshall’ın uygulamış olduğu bu iskontolar çok sayıda olup, uygulanacak
iskonto oranları bayilerin gösterdikleri görece performansa, ödeme biçimlerine
ve sürelerine göre belirlenmektedir.
06-46/602-173
4
I.3.1.2. Marshall Firmasının Bayilik Yapısı
140
Marshall’ın bütün bayileri ile hukuki yönden ilişkilerini belirleyen sözleşme bir
tane olup, “Bayi Protokolü” olarak adlandırılmakta ve iki sayfa ve altı
maddeden oluşmaktadır.
Öte yandan Marshall mevcut bayilerini Toptancı Bayi ve Perakendeci Bayi
olarak ikiye ayırmaktadır. Toptancı bayiinin özelliği, perakende satış
yapmamalarıdır. Marshall’ın Türkiye’deki satışlarının çoğunluğu toptancı
bayileri kanalıyla gerçekleşmektedir. Toptancı bayilerin altında, “Alt Bayi”
olarak da adlandırılan ve genelde küçük boyutlarda olan nalbur dükkanı ve
benzeri perakende satış noktaları mevcuttur. Açığa kavuşturulması gereken 150
bir husus da alt bayilerin Marshall ile aralarında herhangi bir bayilik ilişkisinin
bulunmaması ve herhangi bir sözleşmenin akdedilmemiş olmasıdır. Bunun
dışında Marshall’ın bölge müdürleri ve satış elemanları Türkiye çapında
Marshall bayilerini ziyaret etmektedirler. Ayrıca yeni Toptancı Bayiliği
verilmesi söz konusu olursa bu bayilerin;
- stok bulundurabilme imkanlarının bulunup bulunmadığı,
- perakende satış yapıp yapmadığı,
- satış elemanı bulundurup bulundurmadığı ve
- dağıtım ağı kurup kurmadığını tespit ederek bunları gerçekleştiren
bayilerin Toptancı Bayi olarak nitelendirilmesi hususunu Marshall’ın 160
satış ve pazarlama müdürlüğüne arz edip onaylattırmaktadır.
İlgili müdürlüğün verilen bilgileri kontrol etmesi ve o bölgede bir toptancıya
ihtiyaç olması halinde o bayi Toptancı Bayi olarak atanmaktadır. Her iki tip
bayiinin de tabelaları aynıdır. Toptancı ve perakendeci bayilerin aldığı iskonto
oranlarında farklılıklar bulunmaktadır. Bunun nedeni de Toptancı Bayiinin
satış ve dağıtım organizasyonunun gider ve masraflarına karşılık olarak
yapılmasıdır.
Marshall’ın bayileri Türkiye çapında 10 ayrı bölgeye ayrılarak yapılanmıştır. 170
Bayilerin bu bölgelerin dışına da satış yapmasında herhangi bir engel
bulunmamaktadır. Ancak bölge dışına yapılan satışlarda Toptancı ve
Perakendeci Bayiler %5 oranındaki Alt Bayi satış primine hak
kazanamamaktadırlar. Belirtilmesi gereken bir diğer husus bölgelerin oldukça
geniş olduğudur. Örneğin Ankara bölgesi yaklaşık 8 il merkezi ile bu illerin
ilçelerinin büyük çoğunluğunu kapsamaktadır.
Marshall’ın toptancı sayısı ise son yıllarda azalmaktadır. Bunun nedeni,
enflasyon oranının düşmesine bağlı olarak malların stokta tutulması yoluyla
bayiinin karlılığını artırması imkanının azalmasıdır. Enflasyonun son birkaç 180
yılda azalması sonucunda bayilerin karlılıklarını sürdürebilmelerinin en önemli
yolu satışlarının arttırılması olmuştur. Bundan dolayı bayi başına düşen satış
miktarının arttırılmasını teminen, düşük hacimli iş yapan bayilerin bayilik
sözleşmesi feshedilmektedir. Örneğin Ankara Bölge Müdürlüğü’ne bağlı
toptancı bayilerden 2002–2005 yıllarında en az satışı gerçekleştiren bayiinin
sözleşmesi feshedilmiştir. Sözleşmenin feshedilmesinin nedenlerinden bir
diğeri de bayiinin, geçmiş yıl cirosunun yarısından fazlasını Marshall
ürünlerinin dışındaki ürünlerden elde ettiğinin tespit edilmesidir. Bayi
06-46/602-173
5
Protokolüne aykırı olan bu uygulama nedeniyle sözleşme feshedilmiş ancak
bayiden, sözleşmeye aykırı davranışı dolayısıyla herhangi bir tazminat talep 190
edilmemiştir.
Esasen Marshall ile bayileri arasındaki ilişkide akit serbestisi ilkesi geçerlidir.
Bayilikten ayrılmak isteyen kişiler, bu örnekte görüldüğü üzere diğer firma
ürünlerini satmaya teşebbüs edebilirler. Eğer bu gerçekleşirse Marshall;
- sözleşmeyi feshedebilmekte,
- isterse bayiden Marshall ürünlerini iade alabilmekte,
- bunun dışında hiçbir şekilde, sözleşme uyarınca Marshall bayisinden
tazminat isteyememektedir.
200
Kısacası bayi bazı yan yollardan sözleşmeyi iptal ettirebilme, sona erdirebilme
imkanına sahiptir. Ayrıca sözleşme dışında fonksiyonel olarak mal almayı
bırakan bayilerin bayilik sözleşmeleri zaten Marshall tarafından
feshedilmektedir.
I.3.1.3. Marshall Firması V
