Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2008-3-196 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 09-33/727-167
Karar Tarihi : 15.7.2009
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI(Başkan V.) 10
Üyeler : Mehmet Akif ERSİN, Doç. Dr. Mustafa ATEŞ,
İsmail Hakkı KARAKELLE, Doç. Dr. Cevdet İlhan GÜNAY,
Murat ÇETİNKAYA
B. RAPORTÖRLER: Meltem BAĞIŞ AKKAYA , Kürşat ÜNLÜSOY,
Hüseyin COŞGUN
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : Sabun Deterjan Sanayicileri Derneği
Temsilcisi: Av. Ahmet T. KEŞLİ 20
Pekintaş Plaza Kat:9 Büyükdere Cad. No:32
Mecidiyeköy / İstanbul
D. TARAFLAR : Sabun ve Deterjan Sanayicileri Derneği
Sahrayıcedit Atatürk Caddesi Eriş Sitesi
B Blok Daire 10 34734 Kadıköy / İstanbul
E. DOSYA KONUSU: Sabun ve Deterjan Sanayicileri Derneği tarafından
yürütülen “Yeni Nesil Çamaşır Deterjanları Projesi”ne menfi tespit belgesi
verilmesi veya muafiyet tanınması talebi. 30
F. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 6.10.2008 tarih ve 6484 sayı ile giren ve
en son 12.06.2009 tarih ve 4207 sayı ile eksiklikleri tamamlanan bildirim üzerine,
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4., 5. ve 8. maddeleri ile
2002/2 sayılı “Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği”nin ilgili hükümleri
uyarınca yapılan inceleme sonucu düzenlenen 8.7.2009 tarih ve 2008-3-196/Öİ-09-
MBA sayılı Menfi Tespit/Muafiyet Ön İnceleme Raporu, 10.7.2009 tarih ve
REK.0.07.00.00-130/181 sayılı Başkanlık Önergesi ile 09-33 sayılı Kurul
toplantısında görüşülerek karara bağlanmıştır.
40
G. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: İlgili Rapor'da; Sabun ve Deterjan Sanayicileri
Derneği tarafından yürütülmekte olan Yeni Nesil Çamaşır Deterjanları Projesi’ne
Kanun’un 4. maddesi anlamında rekabeti kısıtlayıcı etkileri bulunması nedeniyle
menfi tespit belgesi verilemeyeceği; bununla birlikte Kanun’un 5. maddesinde
öngörülen muafiyet koşullarını karşılaması nedeniyle anılan projeye bireysel muafiyet
verilebileceği sonuç ve kanaatine ulaşıldığı ifade edilmiştir.
09-33/727-167
2
50
H. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
Sabun ve Deterjan Sanayicileri Derneği (SDSD)’nin başvurusunda özetle, SDSD
tarafından yürütülen ve dernek üyesi olsun olmasın tüm üreticilere açık olan “Yeni
Nesil Çamaşır Deterjanları Projesi” (YNÇDP/Proje) ile atık sulardaki deterjan
miktarının azaltılarak çevreye daha az zarar verileceği, paketleme, lojistik, enerji
tüketimi gibi alanlarda tasarruf sağlanacağı ifade olunarak, Sabun ve Deterjan
Sanayicileri Derneği nezdinde üreticilerin bir araya gelerek yürütecekleri bu projeye
menfi tespit verilmesi talep edilmiştir.
60
Projeye katılan Unilever Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş. (Unilever), P&G Tüketim Malları
A.Ş. (P&G), Hayat Kimya A.Ş. (Hayat Kimya) ile Türk Henkel A.Ş. (Henkel)’ye
12.1.2009 tarih ve 114-117 sayılı bilgi talebi içeren yazılar gönderilmiş ve anılan
teşebbüslerden sırasıyla 3.2.2009/889, 10.2.2009/1018, 19.2.1009/1338 ve
4.2.2009/899 tarih ve sayılı yazılar ile yanıt alınmıştır.
Projeye katılmadığı öğrenilen Saruhan Kimya ve Temizlik Ürünleri A.Ş. (Saruhan),
Başer Kimya ve Sanayi Ticaret A.Ş. (Başer) ile Hes Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş.
(Hes)’ye 12.1.2009 tarih ve 111–113 sayılı bilgi talebi içeren yazılar gönderilmiş ve
anılan teşebbüslerden sırasıyla 10.2.2009/1023, 11.2.2009/1060, 12.1.2009/294 tarih 70
ve sayılı yazılar ile yanıt alınmıştır.
Proje katılımcısı Hayat Kimya, Unilever, Henkel ve P&G’ye 16.3.2009 tarih ve 1053–
1056 sayılı bilgi talebi içeren yazılar gönderilmiş ve anılan teşebbüslerden sırasıyla
5.5.2009/3139, 1.6.2009/3847, 24.4.2009/2942, 27.3.2009/2237, 7.4.2009/2464,
22.5.2009/3603 ve 12.6.2009/4206 tarih ve sayılı yazılar ile yanıt alınmıştır.
H.1. Taraflar
H.1.1. Sabun ve Deterjan Sanayicileri Derneği (SDSD) 80
1988 yılında kurulan SDSD, Uluslararası Sabun Deterjan ve Bakım Ürünleri Birliği
(The International Association of Soaps, Detergents and Maintenance Products-
A.I.S.E) ve TOBB üyesidir. Üye sayısı 16’dır ve bu haliyle deterjan ve temizlik
maddeleri pazarının % 85’ine; az köpüren deterjan pazarının ise %95’ine tekabül
eden üyeyi bünyesinde barındırmaktadır.
Unilever, P&G, Henkel gibi sektörün belli başlı teşebbüslerinin üye olduğu SDSD
faaliyet alanına giren konularda ulusal ve uluslararası sempozyum ve seminerler
düzenlemekte, üyelerinin çıkarlarını korumaya yönelik olarak çeşitli girişimlere 90
öncülük etmektedir.
H.2. İlgili Pazar
H.2.1. İlgili Ürün Pazarı
Deterjan, “yüzey aktif özelliği olup, bu özellik nedeniyle temizleme işlemi yapabilen,
içinde ayrıca yıkamaya yardımcı kimyasal maddeleri de içeren” sentetik bir üründür.
Genel anlamda deterjan tanımlaması, insan vücudunun bakım ve temizliğinde
09-33/727-167
3
kullanılmayan, sadece mekân, eşya ve özellikle çamaşır yıkama amacıyla kullanılan 100
bütün temizlik maddeleri için kullanılmaktadır.
Deterjanlar ev tipi ve sanayi (kurumsal) tipi olarak ikiye ayrılmaktadır. Kurumsal
temizlik ürünlerinin satışı oteller, restoranlar, hastaneler ve okullar gibi hâlihazırda
profesyonel bir üretim yahut hizmet faaliyetinin yürütüldüğü noktalara yapılmaktadır.
Bu tip endüstriyel ve kurumsal tüketicilerin talep yapısının, ihtiyaç duyulan temizlik
malzemelerinin bir bütün halinde satın alınması ve marka bilincinin yüksek seviyede
olmaması gibi kendine has özellikleri mevcuttur. Sanayi tipi deterjanlar daha ziyade
sınaî tesisler, hastaneler, oteller, fabrikalar gibi büyük tüketim yerlerinde
kullanılmaktadır ve yapı (structure) itibarıyla aslında ev tipi deterjanlardan çok farklı 110
değildir.
Ev temizlik ve bakım ürünleri ise nihai tüketicilere hitap etmekte, bu noktada ürünlere
ilişkin olarak marka -dolayısıyla reklâm- ve fiyat bilincinin önem kazandığı
görülmektedir.
Diğer yandan ev temizlik ve bakım ürünleri pazarında birbirinden farklı birçok alt
kategoriden bahsetmek mümkündür. Çamaşır ve bulaşık deterjanlarından, oda
kokularına kadar uzanan geniş bir ürün grubu çeşitliliğini içeren bu pazara tüketici
tercihleri açısından bakıldığında, nihai tüketicinin her bir ürün grubuna ilişkin talebinin 120
diğerlerinden farklılaştığı, diğer bir deyişle bir ürün grubuna ilişkin tüketici talep ve
tercihlerinin başka bir gruba ait ürün tarafından karşılanamadığı görülmektedir. Örnek
olarak, belirli bir tüketicinin ihtiyaç duyduğu çamaşır deterjanının, ev temizlik ve
bakım ürünleri pazarına dâhil olan diğer ürünlerle ikame edilmesi olanaksızdır. Bu
noktadan hareketle, incelemenin en geniş anlamıyla ev temizlik ve bakım ürünleri
pazarının alt segmentlerine doğru yönlendirilmesi gereği doğmaktadır.
Deterjan ve temizlik maddeleri sektörü kapsamındaki ürünler genel olarak şu şekilde
sınıflandırılabilir:
1- El ve otomatik yıkama için çamaşır deterjanları ve çamaşır katkı maddeleri1 130
2- El ve otomatik yıkama için bulaşık deterjanları
3- Ovma maddeleri
4- Genel temizleme maddeleri (banyo/mutfak, cam temizleyicileri, kireç çözücü,
tuvalet temizleyicileri)
5- Çamaşır suları
Sektörün alt segmentlerinde çamaşır için kullanılan sıvı ve toz deterjan tüketiminin
sürekli artış gösterdiği gözlemlenmektedir. Makine yıkaması için az köpüren toz
deterjanlar 2006’da %5,4; 2007’de %5 artmış ve narin giysiler (bluz, kazak vs) için
sıvı deterjan 2006’da %1,2 ve 2007’de %5 artmışken el yıkaması için kullanılan çok 140
köpüren deterjanlar 2006’da %14,2 ve 2007’de %5 artmıştır. Çok köpüren deterjanlar
bu artışa rağmen toplam çamaşır deterjanı tüketimi içerisinde sadece %7,6 paya
sahiptir. Tablo 1’de 2005-2007 yıları arasında gerçekleşen deterjan tüketimine yer
verilmektedir.
1 Dosya konusu bakımından otomatik makinelerde kullanılan, yapısı itibariyle az köpüren ve halk arasında “matik”
olarak adlandırılan toz çamaşır deterjanları “az köpüren”; elde çamaşır yıkamada kullanılan ve yapısı itibarıyla
köpüren toz çamaşır çamaşır deterjanları “çok köpüren” olarak adlandırılmaktadır.
09-33/727-167
4
Tablo 1: Deterjan İç Tüketim Miktarı (ton)
Deterjan &Temizlik Ürünleri 2005 2006 2007
Çamaşır deterjanı 741.828 786.323 825.639
* Güçlü yıkama 739.811 784.281 823.495
- Çok köpüren 52.189 59.609 62.589
- Az köpüren (matik) 687.622 724.672 760.906
* Narin yıkama 2.017 2.041 2.143
* Yıkama katkıları 213.400 202.558 212.686
-Çamaşır şartlandırıcıları 178.750 166.579 174.908
- Makine koruyucuları 19.861 20.472 21.496
- Diğer şartlandırıcılar 14.789 15.506 16.282
Toplam Çamaşır Deterjanı 955.228 988.8811 1.038.325
Kaynak: TOBB Türkiye Temizlik ve Kozmetik Ürünleri Sanayi Sektör Raporu
Başvuruya konu proje bağlamında ilgili ürün pazarının belirlenmesi noktasında 150
yapılabilecek ilk değerlendirme, çamaşır deterjanları ile yıkama katkıları arasında bir
ayrıma gidilmesi ve yıkama katkılarının değerlendirme dışı tutulması gerektiğidir.
Çamaşır deterjanlarının kendi içinde yapılacak değerlendirmede ise kullanım
amaçları ve fiyat bakımından birbirinden tamamen farklı olan narin ve elde yıkama ile
çamaşır makinesinde yıkama amaçlı deterjanların ayrı ürün pazarları olarak
değerlendirilmesi gerekmektedir.
Çamaşır makinesinde kullanılan ve az köpüren olarak da bilinen deterjanları da kendi
içinde klasik ve konsantre olarak iki ana kategoriye ayırmak mümkündür. Ancak, 160
inceleme konusu bağlamında bu kategorilerde yer alan ürünlerin ikame ürünler
olması nedeniyle ayrı ilgili ürün pazarları olarak nitelenemeyeceği kanaatine
varılmıştır.
Dolayısıyla, ilgili ürün pazarı “çamaşır makinesinde kullanıma yönelik az köpüren toz
deterjanlar pazarı” olarak belirlenmiştir. Tablo 2’de pazarda faaliyet gösteren
teşebbüslerin az köpüren çamaşır deterjanı için pazar paylarına yer verilmiştir.
Tablo 2 : Az Köpüren Çamaşır Deterjanı Pazar Payları (Ekim 2008)
Üretici Markalar Ciro payı (%) Miktar payı (%)
OMO (…..) (…..) Unilever
Rinso (…..) (…..)
Ariel (…..) (…..)
ALO (…..) (…..)
P & G
ACE (…..) (…..)
Persil (…..) (…..) Henkel
Tursil (…..) (…..)
Colgate ABC (…..) (…..)
Bingo (…..) (…..) Hayat
Test (…..) (…..)
Micra (…..) (…..)
Nilly (…..) (…..)
Saruhan
Alley (…..) (…..)
Tek (…..) (…..) Başer
Normmatik (…..) (…..)
Hesmatik (…..) (…..) Hes Kimya
Not (…..) (…..)
Karakuş Temizlik Offer (…..) (…..)
Unimatic (…..) (…..) Hijyenix
SPmatic (…..) (…..)
09-33/727-167
5
Elmas Melis (…..) (…..)
Filatem Crony matik (…..) (…..)
Yüzey Kimya Yüzey matik (…..) (…..)
Viking Temizlik Viking matik (…..) (…..)
Voll matik (…..) (…..) Sinde Kimya
Axi matik (…..) (…..)
Tariş Tariş matik (…..) (…..)
Entem Ltd. Orca matik (…..) (…..)
Erpa Ltd. Prens matik (…..) (…..)
Prizma Kimya Saten matik (…..) (…..)
Bodurlar Kimya Bodex matik (…..) (…..)
Özsabuncu Nespakmatik (…..) (…..)
Cevher Deterjan Cevher matik (…..) (…..)
Günsu Su Kimyasalları Owi matik (…..) (…..)
TOPLAM 100 100
Kaynak: AC Nielsen 170
H.2.2. İlgili Coğrafi Pazar
Pazara giriş, üretim, dağıtım, pazarlama ve satış şartlarının bölgesel bir farklılık
göstermediği göz önüne alınarak, ilgili coğrafi pazar Türkiye olarak belirlenmiştir.
H.3.Yapılan Tespitler ve Hukuki Değerlendirme
H.3.1. Yeni Nesil Çamaşır Deterjanları Projesi Hakkında Bilgi
180
Başvuruya konu “Yeni Nesil Çamaşır Deterjanları Projesi” (YNÇDP/Proje) temel
olarak “konsantre” şekilde üretilmiş ürünlerin bilinçli bir şeklide kullanılması yoluyla
çevreye daha az miktarda kimyasal salınımı yapılmasını hedeflerken, bunun yanı sıra
daha az kullanıma bağlı olarak, enerji, ürünlerin paketlenmesi ve dağıtımı gibi
noktalarda da tasarruf yaratmayı öngörmektedir. Bu proje bakımından “konsantre“
ürün, aktif madde konsantrasyonu yüksek ürün anlamında kullanılmaktadır.
Dosya mevcudu bilgi ve belgelerden projenin SDSD üyesi olan ve olmayan bütün
üreticilere açık olduğu, belirli piyasa büyüklüğünün aranmadığı, üretici, dağıtıcı veya
ithalatçıların da katılımcı olabileceği anlaşılmaktadır. Ancak halihazırda, az köpüren 190
deterjan pazarında toplamda yaklaşık % 95 pazar payına sahip dört büyük firmanın
(Henkel, Unilever, P & G, Hayat Kimya) projeye iştirak edeceği, pazarın kalan % 5’ine
tekabül eden kısmında faaliyet gösteren daha küçük ölçekli firmaların ise mevcut
durumda konsantre matik (az köpüren konsantre çamaşır deterjanı) üretimine
geçmeyeceği, ilerleyen dönemlerde pazarın durumuna göre hareket edecekleri
anlaşılmaktadır.
Projenin 1 Eylül 2008 – 31 Eylül 2010 tarihleri arasında devam etmesi
planlanmaktadır. Ayrıca elde kalabilecek stokların eritilmesi amacıyla bir yıllık bir ek
süre de öngörülmüştür. 200
Katılımcılar “önerilen düşük dozda aynı sonuçların alınmasına imkân verecek
optimize formüllü ürünlerin geliştirilmesi ve piyasaya sunulması”, “hedeflenen
sürdürülebilirlik iyileştirmelerine erişmek amacıyla söz konusu yeni ürünlerin doğru
tüketimi için gerekli bilgilerin tüketiciye açık ve net olarak iletilmesi” ve “kendileri
tarafından piyasaya sürülecek deterjanların insan sağlığı ve çevre için güvenli
09-33/727-167
6
olmasından” sorumlu olacaklardır. Anılan “optimize formül” herhangi bir fikri mülkiyet
hakkı ile korunmamaktadır. Gerek duyulması halinde SDSD ve AISE tarafından
katılımcılar için “Konsantre Deterjan Üretim Kılavuzu” hazırlanacaktır.
210
Az köpüren, otomatik makinelerde kullanılan deterjanlara yönelik mevcut proje,
A.I.S.E. tarafından 1990’lı yıllardan beri desteklenip birçok ülkede de
uygulanmaktadır. A.I.S.E tarafından Türkiye’de marka olarak tescil talebinde
bulunulan proje logosu, önce A.I.S.E ile SDSD arasında, daha sonra ise SDSD ile
proje katılımcıları arasında imzalanacak bilâbedel bir lisans sözleşmesi ile kullanıma
açılacaktır ve projeye dahil olan teşebbüslerin ürünleri üzerinde bu logo yer alacaktır.
Avrupa’da A.I.S.E. az köpüren yeni nesil deterjanları “Euro compact” projesi olarak
lanse ederken, Türkiye’de lansman “konsantre matik” olarak yapılmaktadır. Yeni nesil
konsantre deterjan projesi sayesinde Batı Avrupa’da 250 milyon ton daha az deterjan
ve daha az miktarda ambalaj malzemesi (karton, naylon vs.) kullanılmıştır. 220
Projenin her şeyden önce “sürdürülebilirlik” açısından faydaları bulunmaktadır.
Bunlar:
1 - Lüzumsuz kimyasalları eleme (“sürdürülebilir üretim”),
2 - Tüketiciyi bilinçlendirme (“sürdürülebilir tüketim”) olarak da nitelendirilebilen daha
önce kullanılan miktardan şimdi daha az kullanmaktır.
SDSD, “sürdürebilir üretim” konusunda, bu ürünlerin üretimi, dağıtımı ve evsel
tüketimde kullanılan kimyasallar, ambalaj malzemesi ve enerjinin azaltılmasını teşvik
ve destekleyerek toz çamaşır deterjanı sektörünün çevresel etkisini azaltmak ve bu 230
şekilde karbondioksit salımı gibi sürdürülebilirlik hedeflerine katkıda bulunmak ve
“sürdürülebilir tüketim” konusunda, harmonize bir kampanya yürütmek suretiyle
tüketicinin bu ürünlerin doğru şekilde kullanmasını sağlamak amacıyla tanıtımlar
yapmaktadır.
Diğer yandan, projenin finansmanı ise lisans sözleşmesinin ekinde yer alan “Bütçe
Mekanizması” başlığı altında düzenlenmektedir. İletişim kampanyasının ve ortaya
çıkabilecek hukuki danışmanlık gibi maliyetler katılımcıların 2004–2005–2006 yılları
ortalama pazar payları2 esas alınarak paylaşılacaktır. Buna göre, anılan yıllar için
ortalama pazar payı %3’ün altında olan katılımcılar herhangi bir bedel 240
ödemeyecekken; %3’ten fazla pazar payına sahip olan katılımcılar pazar payı
ortalamaları oranında masraflara katılacaklardır.
Dosya mevcudu bilgi ve belgelerden, yeni nesil deterjan olarak da adlandırılabilecek
konsantre matik çamaşır deterjanı projesinin başarıya ulaşmasının iki temel öğesinin
bulunduğu anlaşılmaktadır. Bunlardan ilki, tanıtım-reklam; diğeri ise pazardaki tüm
oyuncuların bu tarz bir üretime geçmesidir. Bu çerçevede başvuru sahibi dernek,
ortak logonun kullanıldığı tanıtım amaçlı reklamı tek elden yürütürken bilinen
anlamda her firmanın marka bazlı reklamında teşebbüsleri özgür bırakmaktadır.
Böylece rekabet, pazarlama noktasında da kendini gösterecektir. 250
Diğer yandan, projenin çevresel anlamda fayda sağlamasının koşulu, çevreye daha
az miktarda atık madde salınmasıdır. Ancak, bunun sabit bir reçetesi yoktur. Her bir
teşebbüs, kendi teknolojik alt yapısı, AR-GE çalışması ve know-how’ı çerçevesinde
2 Bu pazar payları klasik toz deterjanlar pazarındaki payları ifade etmektedir.
09-33/727-167
7
“dolgu maddesi” tabir edilen ve çevreye esas zararı veren deterjan bileşeninde
değişiklik yapacaktır. Bu değişiklik de paket ebadı ve formülasyonda görülecektir.
Yeni nesil çamaşır deterjanları projesi çerçevesinde hayata geçecek yeni üretim
sisteminde her bir yıkama için miktar cinsinden % 33; hacim bakımından % 25 daha
az deterjan tüketimi öngörülmektedir. Sonuç olarak proje başarıya ulaşırsa çevresel 260
getiriler ve iktisadi sonuçları bakımından olumlu katkılar gözlenecektir. Böylece atık
miktarı, depolama maliyetleri, ambalaj malzemesi ve taşıma maliyetleri düşecektir.
H.3.2. Hukuki Değerlendirme
H.3.2.1. 4054 sayılı Kanun’un 4. Maddesi Açısından Değerlendirme
Uygulamanın 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi çerçevesinde incelenmesi ve bir
ihlâlin söz konusu olup olmadığının değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu çerçevede irdelenmesi gereken ilk nokta, teşebbüslerin neden bireysel olarak
kendileri için de erişilebilir olan ve bir patentle korunmayan böyle bir teknolojiyi 270
rekabetçi bir anlayışla münferiden uygulamak yerine, bir teşebbüs birliği çatısı altında
böyle bir uygulamaya gitme yolunu seçtikleridir.
