Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2010-3-209 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 10-76/1572-605
Karar Tarihi : 8.12.2010
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI 10
Üyeler : Mehmet Akif ERSİN, İsmail Hakkı KARAKELLE, Murat
ÇETİNKAYA, Reşit GÜRPINAR
B. RAPORTÖRLER: Onur Yelda YÜKSEL, Ebru İNCE
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : - Arçelik A.Ş.
Karaağaç Cad. No:2/6, 34445 Sütlüce/İstanbul
D. TARAFLAR : - Arçelik A.Ş. 20
- Sony Europe Limited
The Heights, Brooklands, Weybridge, Surrey KT130XW
Wales İNGİLTERE
E. DOSYA KONUSU: Arçelik A.Ş. ile Sony Europe Limited arasındaki fason
üretim anlaşmasına menfi tespit belgesi verilmesi veya muafiyet tanınması
talebi.
F. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 8.9.2010 tarih ve 7066 sayı ile giren ve en 30
son 20.10.2010 tarih ve 8022 sayı ile eksiklikleri tamamlanan bildirim üzerine, 4054
sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4, 6, 7 ve 8. maddeleri ile 2002/2
sayılı “Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği”nin ilgili hükümleri uyarınca
yapılan inceleme sonucu düzenlenen 1.12.2010 tarih ve 2010-3-209/ MM-10-261.YY
sayılı Menfi Tespit/Muafiyet Ön İnceleme Raporu, 3.12.2010 tarih ve
REK.0.07.00.00-130/530 sayılı Başkanlık Önergesi ile 10-76 sayılı Kurul
toplantısında görüşülerek karara bağlanmıştır.
G. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: İlgili Rapor'da özetle;
40
- Arçelik A.Ş. ile Sony Europe Limited arasında imzalanan “Temel Satın Alma
Anlaşması”nın 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında olması nedeniyle
sözleşmeye menfi tespit belgesinin verilmesinin mümkün olmadığı,
- Bununla birlikte 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesindeki koşulların tamamını
karşılaması nedeniyle bildirime konu sözleşmeye 5 yıl ile sınırlı olmak üzere bireysel
muafiyet tanınabileceği
sonuç ve kanaatine ulaşıldığı ifade edilmiştir.
10-76/1572-605
2
50
H. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
H.1. Taraflar
H.1.1. Arçelik A.Ş. (Arçelik)
Anlaşmanın taraflarından Arçelik, Koç Grubu şirketlerinden olup, başta beyaz eşya
olmak üzere, evlerde kullanılan elektrikli ve elektronik ürünlerin üretimi, satışı,
dağıtımı ve pazarlanması alanlarında ulusal ve uluslararası boyutta faaliyet
göstermektedir. Arçelik üretim faaliyetlerini 8’i Türkiye’de olmak üzere, Çin, Romanya 60
ve Rusya’da bulunan toplam 11 tesiste yürütmektedir. Bünyesinde “Arçelik”, “Beko”,
“Blomberg”, “Arctic”, “Grundig”, “Altus”, “Flavel”, “Elektrabregenz”, “Leisure” ve
“Arstilmobilya” markalarını barındıran Arçelik, ürünlerinin 100’den fazla ülkede
satışını gerçekleştirmektedir. Arçelik ürünlerini Türkiye’de geniş bir dağıtım ve servis
ağıyla tüketicilere ulaştırmakta olup, şirketin 2009 yılı cirosu yaklaşık … TL’dir.
Grubun holding şirketi Koç Holding A.Ş.’nin faaliyette olduğu başlıca alanlar ise
otomotiv, perakendecilik, enerji, finansal hizmetler ve dayanıklı tüketim ürünleri
sektörleridir. Koç Holding A.Ş.’nin 2009 yılı cirosu ise yaklaşık … TL’dir.
70
H.1.2. Sony Europe Limited (Sony Europe)
1968 yılında Londra merkezli olarak faaliyete geçen Sony Europe, 1974 yılında
İngiltere’deki ilk üretim tesisini kurmuş, şirketin “Sony United Kingdom Limited” olan
unvanı 1 Nisan 2010 tarihinde “Sony Europe Limited” olarak değiştirilmiştir. Sony
Europe, bugün itibarıyla İngiltere’deki 2 tesisinde üretimini gerçekleştirdiği televizyon,
fotoğraf makinesi ve diğer elektronik ev aletleriyle İngiltere pazarının yanı sıra
dünyanın diğer pek çok bölgesine de satış yapmaktadır.
Japonya merkezli Sony Corporation ile aynı ekonomik bütünlük içinde yer alan Sony 80
Europe, Sony Corporation’ın Avrupa pazarındaki toptan dağıtıcılarından ve Sony
Grubu üretim şirketlerinden biridir. Sony Corporation’ın “Sony” markası elektronik
ürünlerde imaj ve bilinirlik bakımından dünyanın önde gelen markalarından biridir.
Yapılan önemli araştırma-geliştirme (ar-ge) yatırımları sonucunda geliştirilen yüksek
teknolojili ürünler çeşitli ülkelerde bulunan üretim tesislerinde üretilerek dünyanın
hemen hemen her ülkesinde pazara sunulmaktadır. Sony Corporation tarafından
Türkiye’deki servis hizmetlerinin geliştirilmesini sağlamak amacıyla kurulan Sony
Eurasia Pazarlama A.Ş. (Sony Eurasia) Sony ürünlerinin Türkiye yetkili dağıtıcısıdır1.
Sony Eurasia, Sony ürünlerinin ithalatı ile yurtiçine satışını yapmakta ve yetkili servis
noktaları aracılığıyla satış sonrası hizmetlerini sunmaktadır. 90
Sony Europe ve Sony Eurasia ile aynı ekonomik bütünlük içinde yer alan Sony
Corporation’ın 2009 mali yılı2 cirosu yaklaşık … TL’dir.
1 Sony ürünleri Türkiye’ye paralel ithalat ve kayıt dışı yollarla getirilip, Sony Eurasia dışındaki teşebbüs ya da
kişiler tarafından da satışa sunulabilmektedir.
2Japonya’da 2009 mali yılı Mart 2009 – Mart 2010 tarihleri arasındadır.
10-76/1572-605
3
H.2. İlgili Pazar
H.2.1. İlgili Ürün Pazarı 100
“İlgili Pazarın Tanımlanmasına İlişkin Kılavuz”da 1997/1 sayılı Tebliğ’e atıfta
bulunularak ilgili ürün pazarının tespitinde dikkate alınacak unsurlar belirtilmektedir.
Buna göre ürün pazarının tespitinde tüketicinin gözünde fiyatı, kullanım amaçları ve
nitelikleri bakımından aynı sayılan mal ve hizmetlerden oluşan pazar dikkate
alınmakta, ayrıca tespit edilen pazarı etkileyebilecek diğer unsurlar da
değerlendirilebilmektedir.
Bildirime konu sözleşmenin konusunu oluşturan LCD TV’lerin içinde bulunduğu
televizyon sektörü bakımından, geçmişte alınan Kurul kararlarında zaman içerisinde 110
gelişen üretim teknolojilerinin tüketici tercihlerini değiştirmesine paralel olarak daha
dar pazar tanımları benimsenmiştir. Bu çerçevede, Arçelik ve Sony Eurasia arasında
akdedilen dağıtım anlaşmasına muafiyet tanınan 19.11.2004 tarih, 04-72/1049-261
sayılı Kurul Kararında “televizyon” olarak tanımlanan ilgili ürün pazarı, Arçelik’in
yetkili satıcıları ve yetkili servisleri ile ayrı ayrı imzaladığı anlaşmalara bireysel
muafiyet tanınması talebiyle yapmış olduğu başvurunun değerlendirildiği 25.9.2008
tarih, 08-56/892-353 sayılı Kurul kararında “tüplü televizyon pazarı” ve “panel
televizyon pazarı” olarak ayrı ayrı ele alınmış ve son olarak Arçelik ile Sony Eurasia
arasında yapılan dağıtım anlaşmasının yeniden değerlendirildiği 4.2.2010 tarih ve 04-
72/1049-261 sayılı Kurul kararında ise panel televizyonların alt segmentler halinde 120
değerlendirilmesi gerektiği noktasından hareketle ilgili ürün pazarı “LCD TV”ye
indirgenmiştir. Bu kararda, kullanım amaçları temel olarak aynı olsa da plazma, LCD3
ve LED televizyonlar arasındaki teknik özellik, aydınlatma teknolojisi, görüntü kalitesi,
sağladıkları enerji tasarrufu düzeyi, tasarım ve ortalama fiyat farklılıkları dikkate
alınmıştır.
Önceki Kurul kararları da dikkate alınarak, ilgili ürün pazarı “LCD TV” olarak
belirlenmiştir.
H.2.2. İlgili Coğrafi Pazar 130
İlgili ürünlerin tüm Türkiye'de satışının yapıldığı ve ülke genelinde rekabet
koşullarında bölgeler bazında belirgin farklılıklar olmadığı dikkate alınarak ilgili coğrafi
pazar “Türkiye” olarak belirlenmiştir.
H.3. Yapılan Tespitler ve Hukuki Değerlendirme
H.3.1. Genel Olarak Bildirime Konu Anlaşma
Bildirim konusunu oluşturan “Temel Satın Alma Anlaşması”, Sony Europe ile Arçelik
arasında 26.3.2010 tarihinde akdedilen ve temelde Arçelik’in Sony Europe’a belirli 140
ürünleri fason olarak üretmesini düzenleyen hükümler ihtiva eden bir üretim
3 Açılımı Liquid Crystal Display olan (Likit Kristal Ekran) LCD televizyonlar, sıvı kristallerinden oluşan
özel bir ekran teknolojisine sahiptir.
10-76/1572-605
4
sözleşmesidir. Bu bağlamda, anlaşma kapsamında taraflardan Arçelik yüklenici,
Sony Europe ise ana sanayi (iş sahibi) statüsündedir.
Taraflar arasında akdedilen sözleşme, Arçelik’in anlaşma konusu ürünleri, sözleşme
hükümlerine ve “ürün eki”nde yer alan şartlara uygun olarak üretmesini; Sony
Europe’un ise bu ürünleri Arçelik’ten satın almasını hüküm altına almaktadır. Dosya
mevcudu bilgi ve belgelerden; anlaşma kapsamında Arçelik tarafından Sony
Europe’a tedarik etmek üzere fason üretimi gerçekleştirilecek ürünlerin çeşitli model
ve ekran büyüklüğüne sahip Sony Grubu markalarına ve Sony’ye ait tasarımlara 150
sahip LCD TV modelleri olduğunun belirtildiği, yıllık üretim hacminin …. adet olarak
hedeflenen anlaşma konusu ürünlerin Arçelik Beylikdüzü Elektronik İşletmesi’nde
üretilerek Sony Europe’a tedarik edileceği ve Sony Europe tarafından neredeyse
tamamının Türkiye dışında ve başta Avrupa ülkeleri olmak üzere diğer ülkelerde
satışa sunulacağı, bununla birlikte fason üretimin %...’ini aşmayacak bölümünün
Sony Eurasia tarafından Türkiye’de satışa sunulmasının ihtimal dâhilinde olduğunun
ifade edildiği anlaşılmıştır.
Bu noktada tarafların incelenen sözleşme ile ne tür faydalar elde etmeyi
hedeflediklerinin belirtilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda bildirim formunda fason 160
üretim anlaşmasının hazırlıklarına, Arçelik ürün gamını tamamlar nitelikteki yüksek
teknolojili Sony ürünlerinin Arçelik tarafından Sony Eurasia’dan sağlanarak Arçelik
satış kanallarında piyasa sunulması esasına dayanan ve 19.11.2004 tarih, 04-
72/1049-261 sayılı ve 4.2.2010 tarih, 10-13/145-61 sayılı Kurul kararları ile muafiyet
tanınan dağıtım anlaşmasının kurulması sürecinde başlandığı belirtilerek, dağıtım
anlaşmasının hayata geçirildiği 2004 yılından itibaren tarafların birbirlerinin iş yapış
süreçlerini yakından tanıma imkânına sahip olmaları ile birlikte işbirliğinin şirketlerin
potansiyeli ve pazarın gelişimi doğrultusunda farklı alanlara taşınmasının rekabetçi
avantaj yaratabileceği farkındalığının oluştuğu noktasından hareketle, aşağıdaki
tabloda sunulan faydaların elde edilmesinin öngörüldüğü ifade edilmektedir: 170
Tablo 1: Tarafların Hedefleri
Fason Üretim Anlaşmasıyla Hedeflenen Faydalar
Arçelik CRT televizyonun4 yerini LCD TV’nin almasıyla yaşanan pazar kaybından
kaynaklanan atıl kapasitenin değerlendirilmesi
Yüksek hacimli bir fason üretim anlaşmasıyla ölçek ekonomilerinin
sağlanmasıyla birim maliyetlerin azaltılması, ciro ve karlılıkta iyileşme elde
edilmesi
Pazarın en önemli markalarından birine sahip olan Sony Europe’a yüksek
teknolojili üretim yapılarak teknik know how ve üretim teknolojileri tecrübesinin
zenginleştirilmesi
Sony Europe Pazarda ve üretimde tecrübe sahibi, kaliteli ve standartlara uygun ve maliyet
avantajlı üretim gerçekleştirebilecek, süregelen ilişkileri bulunan bir üreticiyle
işbirliği yapılması
Türkiye’nin coğrafi konum avantajının kullanılarak Avrupa pazarına ürün
sunulabilmesi
Kaynak: Bildirim formu
Dosya mevcudu bilgi ve belgelerden, yukarıda belirtilen faydaları temin etmenin yanı
sıra pazardaki gelişmelerin de bu işbirliğinin oluşmasında önemli bir etken olduğu
belirtilerek, günümüzde elektronik ürün/bileşen pazarlarındaki uzmanlaşma ve
odaklanma temelli stratejilerin önem kazandığı, bu durumun uluslararası pazarlarda
fiili veya potansiyel olarak rakip addedilebilecek firmaların bir takım üretim
4 CRT TV’ler sektörde tüplü televizyon olarak da bilinen katot ışınlı tüp teknolojisiyle üretilen televizyonlardır.
10-76/1572-605
5
anlaşmalarına taraf olması sonucunu doğurduğunun ifade edildiği anlaşılmıştır. Bu
kapsamda olmak üzere, Sony’nin dünya piyasalarındaki en büyük rakibi olan 180
Samsung’tan, Philips’in ise LG’den LCD TV’nin en önemli bileşeni olan LCD panelleri
tedarik ettiği; Sony’nin Arçelik ile akdettiği fason üretim anlaşmasına benzer şekilde,
dünyanın en büyük LCD TV üreticilerinden biri olan Tayvan menşeli Hon Hai
Endüstrileri’nin iştiraki Foxconn’a fason üretim yaptırdığı; Amerika Birleşik
Devletleri’ndeki (ABD) önemli LCD TV markalarından olan Visio’nun bütün LCD TV
tedarikini küresel olarak başta en önemli fason üreticiler arasında yer alan Amtran
olmak üzere fason üreticilerden sağladığı; Amtran’ın LCD modül ve LCD TV üretimi
için LG ile işbirliği halinde olduğu, Japon menşeli Hitachi ve Matsushita firmalarının
karşılıklı lisans anlaşması ile birbirlerinden plazma ve LCD panel tedarik ettikleri
bilgisi aktarılarak, sektörde bildirime konu anlaşmaya benzer nitelikte işbirlikleri ve 190
ortak girişimlerin yaygın olduğu ifade edilmektedir. Bunun yanı sıra, sektör
dinamikleriyle ilgili olarak bildirim formunda yapılan bir diğer açıklama, son beş yılda
hızlanan CRT televizyondan panel televizyonlara geçiş sürecinde, panel
televizyonların en önemli bileşeni olan paneli üreten uzak doğu kökenli firmaların
pazarda rekabetçi avantaj kazandıkları ile ilgili olup; bu firmaların rekabet baskısı,
2008 küresel kriziyle oluşan talep daralması ve geleneksel satış kanallarının yerini
hızla teknoloji marketlerinin almasıyla birleşince Arçelik de dâhil olmak üzere Türkiye
menşeli televizyon üreticilerinin pazar bulmada zorluğa düştükleri belirtilmektedir.
Yapılan açıklamalar çerçevesinde taraflar, bildirime konu anlaşma dolayısıyla maliyet
ve verimlilik kalemlerinde iyileşmenin yanı sıra küresel çapta uzmanlaşma temelinde 200
şekillenen sektör dinamiklerine uyum ve rekabetçi avantaj sağlanabileceğini ileri
sürmektedir.
Dolayısıyla, anlaşmanın Arçelik bakımından en önemli katkısı, CRT televizyondan
boşalan atıl kapasitenin kullanılması, ölçek ekonomisinin yakalanması ile sektörde
önemli ve köklü bir firma olan Sony’nin know how ve üretim teknolojileri
tecrübesinden faydalanılması; Sony Europe bakımından ise başka alanlarda iş
bağlantıları dolayısıyla tanıdığı, üretimde kalite ve maliyet avantajı sunabilecek,
Avrupa pazarına ulaşmada elverişli tesis konumuna sahip bir iş ortağıyla çalışılması
olarak ortaya çıkmaktadır. 210
H.3.2. Bildirime Konu Anlaşmanın Niteliği
Bildirime konu “Temel Satın Alma Anlaşması” uyarınca, anlaşma konusu ürünlerin
Arçelik tarafından sözleşme ve “ürün eki” ile belirlenen şartlar paralelinde üretilmesi
öngörülmekte; dosya mevcudu bilgi ve belgelerde anlaşma kapsamında üretimi
gerçekleştirilecek bu ürünlerin belirli model ve ekran büyüklüğüne sahip Sony
Grubu’na ait marka veya tasarımları taşıyan LCD TV’ler olduğu belirtilmektedir.
Anlaşma bu ürünlerin Arçelik tarafından Sony talimat, spesifikasyon ve tasarımlarına
uygun olarak üretilmesini; bu çerçevede Arçelik tarafından üretilen anlaşma konusu 220
ürünlerin Sony Europe’a satılmasını hüküm altına alması bakımından, bir tür fason
üretim sözleşmesidir. Rekabet Kurulunca yayımlanan “Rakipler Arasında Olmayan
Belirli Nitelikteki Fason Üretim Anlaşmalarına İlişkin Kılavuz”da fason üretim
anlaşmaları için “bir teşebbüs (iş sahibi) adına ya da bu teşebbüs için söz konusu
teşebbüsün talimatları doğrultusunda diğer tarafın (yüklenici) bir malın üretilmesi, bir
hizmetin sunulması ya da bir işin yapılmasını üstlendiği anlaşmalar” şeklinde bir
tanım getirilmiştir.
10-76/1572-605
6
Bu tür sözleşmeler belli bir mal ve hizmetin tedarikini içermeleri yönüyle temelde
dikey nitelikli anlaşmalardır. Bu nedenle de rekabeti sınırlayıcı etki veya potansiyeli 230
olan fason üretim anlaşmaları temel olarak 2003/3 ve 2007/2 sayılı Rekabet Kurulu
Tebliğleri ile Değişik, Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği ve Dikey
Anlaşmalara İlişkin Kılavuz çerçevesinde ele alınabilecektir. Rekabeti kısıtlayıcı etki
ve potansiyeli olan fason üretim anlaşmaları dikey anlaşmalara ilişkin mevzuat
kapsamında değerlendirilebilmektedir. Ancak bunun iki istisnası bulunmaktadır.
Bunlardan birincisi rakipler arasında yapılan fason üretim anlaşmalarıdır. Bu tür
anlaşmalar rakip teşebbüsler arasında yapıldığında yatay işbirliği anlaşması niteliği
kazanmaktadır. 2002/2 sayılı Tebliğ’in 2. maddesi çerçevesinde rakip teşebbüsler
arasında yapılan dikey anlaşmalar bu Tebliğ ile tanınan muafiyetten
yararlanamamaktadır. Tebliğ ancak sağlayıcının (yüklenici) anlaşma konusu malların 240
hem üreticisi hem de dağıtıcısı olduğu, alıcının (ana sanayi) ise bu mallarla rekabet
eden malların üreticisi değil dağıtıcısı olduğu dikey anlaşmalara grup muafiyeti
sağlamaktadır.
İkinci istisna ise rakip olmayanlar arasında yapılan ancak ana sanayi tarafından
yükleniciye know how aktarılan fason üretim anlaşmalarıdır. Türk Rekabet Hukuku
düzenlemelerinde, genelde alıcı tarafından sağlayıcıya fikri mülkiyet haklarının
aktarılmasına; özelde ise sağlayıcı konumunda bulunan teşebbüse (yüklenici), alıcı
konumundaki teşebbüs (ana sanayi) tarafından üretim için gerekli know how
aktarılmasına yönelik anlaşmaların, 2002/2 sayılı Tebliğ’in kapsamında olmadığı bu 250
Tebliğ’in açıklanmasına dair kılavuzda belirtilmiştir. Bu tür fason üretim
anlaşmalarının değerlendirilmesinde yol göstermek üzere “Rakipler Arasında
Olmayan Belirli Nitelikteki Fason Üretim Anlaşmalarına İlişkin Kılavuz” çıkarılmıştır.
Bu çerçevede Sony Europe ve Arçelik arasında akdedilen “Temel Satın Alma
Anlaşması” yukarıda yer verilen iki istisnadan herhangi birini içermesi durumunda
2002/2 sayılı Tebliğ’de yer alan diğer şartları sağlıyor olsa dahi, Tebliğ ile tanınan
grup muafiyetinden faydalanamayacaktır.
Yapılan açıklamalar doğrultusunda menfi tespit/muafiyet bildirimine konu “Temel 260
Satın Alma Anlaşması” öncelikle rakipler arasında yapılıp yapılmadığı yönüyle
değerlendirilecektir. Nitekim, rakipler arasında yapılan fason üretim anlaşmaları
rekabeti doğrudan kısıtlayan bir hüküm içermeseler de doğaları/nitelikleri gereği
rakipler arasında kurulan diğer üretim işbirlikleri gibi yatay işbirliği kaynaklı rekabetçi
endişeleri gündeme getirebilmektedir. Konunun bu açıdan ele alınması ihtiyacı ise,
bir anlaşmanın 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesine aykırılık oluşturmaması için
sadece amacının değil, mevcut ve olası etkilerinin de rekabeti kısıtlayıcı olmaması
gerekliliğinden ortaya çıkmaktadır.
Bildirime konu sözleşme ile fason üretimi düzenlenen ürün olan LCD TV’ler 270
bakımından, Arçelik hem üretim hem de dağıtım faaliyetlerinde bulunmaktadır. Sony
Europe’un kendi LCD TV üretim faaliyetlerinin olmasının yanı sıra, aynı ekonomik
bütünlük içinde yer aldığı Sony Corporation ve Sony Eurasia’nın faaliyetleri de
dikkate alındığında ilgili ürünler açısından hem üretici hem de dağıtıcı konumundadır.
Dolayısıyla anlaşma tarafları arasında rakiplik ilişkisinin bulunduğu, bu çerçevede
bildirime konu sözleşmenin rakipler arasında yapılmış bir fason üretim sözleşmesi
niteliğinde olduğu kanaatine varılmıştır.
10-76/1572-605
7
H.3.3. Menfi Tespit Değerlendirmesi
Arçelik ile Sony Europe arasında imzalanan “Temel Satın Alma Anlaşması” bir fason 280
üretim anlaşması niteliğindedir. Temel amacı Arçelik’in Sony Europe için anlaşma
konusu ürünleri üreterek bunları Sony Europe’a sağlaması olan anlaşmanın genel
olarak ve hükümleri itibarıyla rekabeti kısıtlama amacına sahip olmadığı
söylenebilecektir. Ancak bir anlaşmanın 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesine aykırılık
oluşturmaması için sadece amacının değil, mevcut ve olası etkilerinin de rekabeti
kısıtlayıcı olmaması gerekmektedir. Bu nedenle rakipler arasındaki fason üretim,
uzmanlaşma, ortaklaşa üretim anlaşmaları gibi üretim konusunda girilen
işbirliklerinin, koordinasyon doğurma, pazar kapama ve etkin rekabeti azaltma
bakımından etkilerinin dikkatle ele alınması gerekmektedir.
290
Bir fason üretim anlaşmasının rakip teşebbüsler arasında yapılması halinde
anlaşmanın yatay anlaşmaların pazardaki etkilerine ve beraberlerinde
getirebilecekleri muhtemel rekabet sorunlarına benzer etkiler ortaya çıkarması
olasılığı bulunmaktadır. Bu nedenle bildirime konu anlaşma gibi rakipler arasında
yapılan fason üretim anlaşmalarının kural olarak 2002/2 sayılı Tebliğ ile tanınan
muafiyetten yararlanamayacakları düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye rakipler arası
fason üretim anlaşmalarının yukarıda değinilen işbirliği etkilerinin de göz önünde
bulundurulması ihtiyacı kaynaklık etmektedir.
Genel olarak yatay işbirliği anlaşmalarında olduğu gibi rakipler arası fason üretim 300
anlaşmalarında da dikkate alınan başlıca rekabetçi endişelerden biri bu tür
işbirliklerinin tarafları arasındaki bilgi alışverişini kolaylaştırmasıdır. Arçelik ve Sony
Europe arasındaki sözleşme de doğası gereği bazı bilgilerin paylaşılmasını
gerektirmektedir. Anlaşma çerçevesinde ürünlerin üretimine ilişkin yazılım, teknik
bilgi, spesifikasyonların yanı sıra anlaşmanın ifasıyla ilgili muhasebe kayıtları,
sözleşmeler ve hesaplardan oluşan finansal bilgilerin paylaşılması ve Arçelik’in
anlaşma konusu ürünleri üretmek amacıyla satın alacağı girdi ve ara mamullere
ilişkin, bu malzemelerin nereden tedarik edildiği de dahil çeşitli verileri Sony Europe’a
sunması gerekmektedir (“Temel Satın Alma Anlaşması”, madde 12.5, 12.6.).
310
Rakipler arasında yapılan fason üretim sözleşmelerinin gündeme getirebilecekleri
rekabetçi endişelerden bir diğeri ise, tarafların maliyetlerinin
ortaklaşması/benzeşmesinin yaratabileceği koordinasyon etkisidir. Bu etkinin ortaya
çıkabilmesi için öncelikle, sözleşmeye konu üretimin, ürünün toplam maliyetinin
önemli bir oranını oluşturması gerekmektedir. Böyle bir durumda, fason üretim
sözleşmesi nedeniyle maliyetleri birbirine benzer hale gelen iki rakibin pazarda
kendiliğinden aynı ya da benzer fiyatları uygulamaya başlamaları söz konusu
olabilecektir. Ancak işbirlikçi etkilerin ortaya çıkıp çıkmayacağının, ya da ne derecede
ortaya çıkacağının belirleyicisi, pazar koşulları ve sözleşme taraflarının birlikte sahip
oldukları gücün düzeyidir. Pazarın koordinasyona elverişli olması, sözleşme 320
taraflarının toplam pazar paylarının yüksekliği gibi unsurlar işbirlikçi etkilerin varlığının
ve derecesinin belirlenmesinde kullanılacaktır.
Rakipler arasında yapılan bir fason üretim anlaşmasının ortaya çıkarabileceği anti
rekabetçi etkilerden bir diğeri ise pazar kapama etkisidir. Bu etkinin değerlendirilmesi
bakımından da işbirliğinin niteliğinin ve konusunun yanı sıra işbirliği taraflarının
sağlayıcı ya da alıcı olarak pazardaki güçlerinin incelenmesi gerekmektedir.
