Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI

Dosya Sayısı : 2010-3-258 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 11-16/287-92
Karar Tarihi : 17.3.2011

A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER

Başkan : Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI 10
Üyeler : Doç. Dr. Mustafa ATEŞ, Mehmet Akif ERSİN, Doç. Dr. Cevdet
İlhan GÜNAY, Murat ÇETİNKAYA, Reşit GÜRPINAR

B. RAPORTÖRLER: Onur Yelda YÜKSEL, Hüseyin COŞGUN

C. ŞİKAYET
EDEN :- Mecit KAYA
Mustafa Kemal Mah. Erol Apt. No:14 Üstbostancı/İstanbul

D. HAKKINDA ÖNARAŞTIRMA YAPILANLAR: 20
- Unilever Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş.
Saray Mahallesi Küçüksu Cad. Sokullu Sok. No:8
34768 Ümraniye/İstanbul

E. DOSYA KONUSU: Unilever Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş.’nin perakende satış
noktalarında münhasırlık uygulayarak endüstriyel dondurma pazarında rekabeti
ihlal ettiği iddiası.

F. İDDİALARIN ÖZETİ: Yapılan başvuruda özetle; dondurma pazarında hakim
durumda bulunan Algida’nın perakende satış noktalarıyla tek satıcılık anlaşmaları 30
yaptığı, bu amaçla noktalara bedelsiz ürün teklifinde bulunduğu ve böylelikle rekabetin
ihlal edildiği belirtilerek gereğinin yapılması talep edilmektedir.

Başvurunun ekinde Algida Trakya Bölge Müdür Yardımcısı Ramazan Sarıtaş
tarafından satış müfettişlerine gönderildiği belirtilen e-posta örneklerine yer
verilmektedir. 21.10.2010 tarihinde saat 17.00’da gönderilen ilk e-postanın “2011
Yılına Hazırlık İçin Yıl Sonuna Kadar Takip Edilmesi Gereken İşler” başlıklı
bölümünde, 2 sıra numaralı maddede “Rakip ile beraber çalıştığımız noktalar tespit
edilecek, tek satıcılık için teklif çalışması yapılacak” ifadesine yer verilmektedir. Aynı
tarihi taşıyan ve saat 17.08’de gönderilen ikinci e-posta ise “Daha önce gönderilen 40
maili silin lütfen. Bunu dikkate alın” ifadelerinin bulunduğu ve ilk e-postada 2 sıra
numaralı maddede geçen yukarıda alıntılanan ifadenin çıkarıldığı görülmektedir.

G. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 22.11.2010 tarih ve 8778 sayı ile giren
başvuru üzerine hazırlanan 15.12.2010 tarih ve 2010-3-258/İİ-10-181.PE sayılı İlk
İnceleme Raporu Rekabet Kurulu’nun 23.12.2010 tarih ve 10-80/1652-M sayılı
toplantısında görüşülmüş ve 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
çerçevesinde soruşturma açılmasına gerek olup olmadığının belirlenmesi amacıyla,
Kanun’un 40/1. maddesi uyarınca önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir. İlgili
11-16/287-92
2
karar uyarınca yapılan inceleme sonucunda düzenlenen 8.3.2011 tarih ve 2010-3-50
258/ÖA-11-261.YY sayılı Önaraştırma Raporu 14.3.2011 tarih ve REK.0.07.00.00-
110/79 sayılı Başkanlık önergesi ile 11-16 sayılı Kurul toplantısında görüşülerek
karara bağlanmıştır.

H. RAPORTÖRLERİN GÖRÜŞÜ: İlgili Raporda özetle;
-başvuru konusu iddialara ilişkin olarak Unilever Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş.
hakkında 4054 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca soruşturma açılmasına gerek
olmadığı, şikayetin reddedilmesi gerektiği,
-bununla birlikte, indirim sistemlerinin olası rekabet karşıtı riskleri hakkında Unilever
Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş.’ye görüş bildirilmesinin yerinde olacağı, 60
sonuç ve kanaatine ulaşıldığı ifade edilmiştir.

I. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME

I.1.İncelemeye Konu Teşebbüs: Unilever Sanayi ve Ticaret Türk A.Ş. (Unilever)

1953 yılından itibaren Türkiye’de faal olan Unilever’in üretim ve satış faaliyetleri hızlı
tüketim ürünleri/malları (HTM) sektöründe gıda, ev bakımı ve kişisel bakım ürünleri
ana başlıkları altında toplanmaktadır.
70
Unilever Türkiye endüstriyel dondurma pazarında kendisine ait global bir marka olan
“Algida” üst markasıyla faaliyet göstermektedir. “Algida”nın başlıca alt markaları
“Cornetto”, “Magnum”, “Max” ve “Carte d’Or”dur. Unilever Türkiye dondurma pazarına
Haziran 1990 tarihinde girmiş, Cornetto markasını 1990’da, Carte D’or markasını
1992 yılında ve Magnum markasını 1994 yılında tüketiciyle buluşturmuştur.
Unilever’in dondurma üretim ve depolama tesisleri Çorlu’da bulunmaktadır.

Endüstriyel dondurma ürünü, kendine özgü yapısı nedeniyle ayrı bir üretim, satış,
pazarlama organizasyonu ve bilgi birikimi gerektirdiğinden dondurma işi Unilever
yönetim yapılanması içinde tüzel kişiliği olmayan “Algida Departmanı” tarafından 80
yürütülmektedir.

I.2. İlgili Pazar
I.2.1. İlgili Ürün Pazarı
I.2.1.1. Genel Olarak Endüstriyel Dondurma Ürünleri

Dondurma üretim biçimi temelinde endüstriyel ve artisan olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Endüstriyel dondurma büyük ölçekli tesislerde seri bir şekilde üretilen,
belli bir ambalaj içerisinde pazara sunulan ve “fabrikasyon dondurma” olarak da
adlandırılan dondurmadır. Artisan dondurma ise küçük ölçekli işletmelerce 90
(pastaneler/dondurmacı) basit makinelerde üretilen, çoğunlukla külahta satılan ve
“açık dondurma” veya “pastane dondurması” olarak bilinen dondurmalardır.
Endüstriyel dondurma ile artisan dondurma arasındaki en önemli fark, artisan
dondurmanın çoğunlukla üretildiği yerde veya civarında tüketilmesidir.

Dondurma ürünlerinin dağıtımı soğuk zincir olarak adlandırılan dağıtım sistemini
gerektirmektedir. Bu sistemle dondurma, üretimin ardından tüketiciye ulaşıncaya
kadarki her dağıtım seviyesinde belli bir sıcaklığın altında muhafaza edilmektedir.
11-16/287-92
3
Soğuk zincirin son halkasını ise nihai satış noktalarındaki soğutucu kabinler
oluşturmaktadır. 100

Endüstriyel dondurma ürünleri de kendi tüketim kalıpları içinde farklılaşabilmektedir.
Impulse dondurma tüketicilerin gördükleri zaman tükettikleri bir ürün olup plansız
alışverişe konu olmaktadır. Bu özelliği nedeniyle de “impulse” ürünler küçük
ambalajlarda çubuklu, külahlı ve küçük kâselerde satılmaktadır. Take home ürünler
ise teşebbüslerin yarım, bir ve bir buçuk litrelik ambalajlarda piyasaya sürdükleri ve
tüketicilerin evde, misafirlikte tükettikleri ve daha uzun süreli tüketim için aldıkları
ürünlerdir. Bu tip ürünler impulse ürünlerden farklı olarak planlı alışverişe konu
olmaktadır. Impulse ürünler nitelikleri gereği dondurmanın sezona bağlı niteliğinden
take home ürünlere göre daha çok etkilenmektedir. Catering ürünleri ise yerinde 110
tüketim noktalarında toplu tüketime uygun büyük boy ambalajlarda üretilmektedir.
Restoran, pastane, çay bahçesi gibi noktalarda tüketilen bu ürünler bu noktalar
tarafından sunulan bir hizmetin parçası olmaktadır. Söz konusu ürünler impulse tipi
ürünlerden farklı olarak çubuklu ve paketlenmiş olmayıp genellikle bir kapta ve açık
olarak servis edilmektedir. Catering ürünlerinin bir özelliği de sadece yerinde tüketim
noktalarında satılmasıdır. Impulse ve take home ürünler ise geleneksel ve modern
kanalın bir arada yer aldığı perakende kanalında satılmaktadır.

Impulse ve take home ürünlerin satıldığı perakende kanalında (1) 100 m2’yi aşan
noktaların oluşturduğu süpermarket alt-kanalı (modern kanal) ve (2) 100 m2 altı 120
noktaların yer aldığı geleneksel alt-kanal şeklinde bir ayrım yapmak mümkündür. Bu
ayırımdaki temel ölçüt geleneksel alt-kanaldaki dondurma satışının ağırlıklı olarak
impulse ürünlerden oluşması, öte yandan süpermarket kanalındaki dondurma
satışının ağırlıklı olarak ev tüketimine yönelik ürünlerde gerçekleşmesidir. Perakende
kanalında yer alan değişik tipteki noktalar 15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı
Kurul kararında benimsenen ayrım çerçevesinde aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.

Tablo-1: Perakende Alt Kanalları
Geleneksel Kanal (100 m²altı) Modern Kanal (100 m² ve üstü)
Bakkal Hipermarket
Büfe Süpermarket
Kuruyemişçi İndirim Mağazaları
Orta Market

15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı Kurul kararında tüketici talebi, ürün gramajı, 130
ambalaj farklılığı gibi arz unsurları açısından “impulse ürünler”, “take home ürünler”
ve “catering ürünler”in ayrı ilgili pazarlar teşkil ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Buna ek
olarak geleneksel, organize perakende ve yerinde tüketim kanalları da ayrı birer
pazar olarak değerlendirilmiştir. Mevcut dosya bakımından da anılan Kurul
kararındaki ilgili ürün pazarı ayrımları temel alınmıştır.

I.2.2. İlgili Coğrafi Pazar

İlgili coğrafi pazar yukarıda anılan Kurul kararına paralel bir şekilde Türkiye olarak
belirlenmiştir. 140

I.3. 15.5.2008 Tarih ve 08-33/421-147 Sayılı Kurul Kararı

11-16/287-92
4
Söz konusu Kurul kararında Unilever’in ilgili pazarlarda hakim durumda olduğu ve
Unilever ve/veya distribütörlerinin satış noktalarıyla imzaladıkları sözleşmelerde yer
alan münhasırlık şartlarının ve fiilen münhasırlığa yol açan uygulamalarının ilgili
pazarlarda etkin rekabetin oluşmasının önünde engel oluşturduğu tespitleri
yapıldıktan sonra, etkin rekabetin tesis edilebilmesi için Unilever ve/veya
distribütörlerinin son satış noktalarıyla ilişkilerinde uymaları gereken bir takım
yasaklamalar getirilmiştir. Buna göre Unilever ve/veya distribütörlerinin; 150
-Algida Shop’lar dışındaki son satış noktalarıyla yaptığı rekabet etmeme yükümlülüğü
içeren anlaşmalar,
-Son satış noktalarına rakip ürünleri satmama şartına bağlı olarak herhangi bir
avantaj sağlaması ya da fiili münhasırlık yaratan bedelsiz ürün, indirim, kota gibi
uygulamaları,
-Satış noktalarına, belirli bir süre içinde, bir önceki yıldaki satışların belli bir oranı
şeklinde bir miktarı satın alması şartı koşması ya da bu şarta bağlı avantajlar
sağlaması,
yasaklanmıştır. Diğer yandan ilgili kararda, tüm teşebbüslerin katılımına açık ve
rekabetçi bir yapıda düzenlenen, şeffaf ve nesnel şartlarla yapılan kamu ve/veya özel 160
sektör ihaleleri sonucu münhasır satış hakları verilen yerinde tüketim noktalarıyla
yapılan anlaşmalardaki rekabet etmeme yükümlülüğü şartlarına 1 yılı geçmemek
kaydıyla; Unilever’in belirli spor sanat ya da eğlence olaylarını desteklemek amacıyla
belirli bir mekanda yaptığı ve dondurma tedarikinin reklam amaçlı bir yan unsur
olarak yer aldığı sponsorluk anlaşmalarına 1 yılda 60 günü geçmemek kaydıyla
bireysel muafiyet tanınmıştır.

Kararın önemli bir yönü de Unilever ve/veya distribütörlerinin satış noktalarına
sağladığı soğutucu kabinlere ilişkin olarak kabin münhasırlığının kaldırılmasına gerek
olmadığına karar verilmiş olmasıdır. 170

I.4. Yapılan Tespitler ve Hukuki Değerlendirme

Önaraştırma kapsamında Unilever Genel Müdürlüğü’nde, Algida İstanbul Trakya
Bölge Müdürlüğü ile Algida Anadolu ve Kuzey Anadolu Bölge Müdürlüğü’nde
(Ankara) yerinde inceleme yapılmıştır. Yerinde incelemeler, Unilever yetkilileri, nihai
satış noktaları ve rakiplerle yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen ve
Unilever’den talep edilen bilgi ve belgeler ile bunlara ilişkin değerlendirmelere
aşağıda yer verilmektedir.
180
I.4.1. Unilever’in Endüstriyel Dondurma Pazarındaki Konumu

Türkiye’de dondurma pazarında endüstriyel üretim yapan ilk dondurma üreticisi İzmir
merkezli İzmir Süt Mamulleri Sanayi ve Tic. A.Ş. (Memo)’dir. Ulusal çapta faaliyet
gösteren ilk endüstriyel dondurma üreticisi ise 1984 yılında pazara giren Has Gıda
San. Ve Tic. A.Ş. (Panda) olmuştur. Unilever Türkiye pazarına 1990 yılında girmiş,
Natura Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Ülker/Golf) ise 2003 yılında, 1999 yılında pazarda
faaliyet göstermeye başlayan Schöller’i devrarak Türkiye endüstriyel dondurma
pazarına girmiştir1.
190
Endüstriyel dondurma pazarında ulusal çapta faaliyet gösteren başlıca teşebbüsler
olan Unilever, Ülker ve Has Gıda’nın yanı sıra, yerel olarak faaliyet gösteren

1 15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı Kurul kararı.
11-16/287-92
5
teşebbüsler de bulunmaktadır. Bunlar arasında ülkemizdeki ilk endüstriyel dondurma
üreticisi olan İzmir ve çevresinde faaliyet gösteren Memo, İstanbul ve civarında
faaliyet gösteren Dinamik Gıda Üretim ve Paz. San. Tic. Ltd. Şti. (Alaska), Bursa
çevresinde aktif olan Geye Dondurma Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Geye), Özyaşar Süt
Gıda San. ve Tic. A.Ş. (Flaş) ve T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Atatürk Orman
Çiftliği Müdürlüğü (AOÇ), ve Güney Doğu Anadolu’da faaliyet gösteren Yaşar
Dondurma ve Gıda Maddeleri A.Ş. (Mardo, Icemar) bulunmaktadır. Ayrıca ithal
Höagen-Dazs markalı ürünler de Türkiye pazarında tüketiciyle buluşmaktadır. 200

Türkiye endüstriyel dondurma pazarı genel olarak büyüyen bir pazardır. Türkiye’de
kişi başına dondurma tüketimi artmaktadır. 2007 yılında yıllık kişi başına 2,47 litre
seviyesinde gerçekleşen tüketim 2010 yılında 3 litreye yükselmiştir. Yıllar itibarıyla
impulse ve take home dondurma pazarlarının büyüklüğüne ilişkin veriler aşağıda
sunulmuştur.

Tablo-2: Impulse ve Take Home Dondurma Pazarları Büyüklüğü (Litre)
2008 2009 2010
Impulse
Take Home
Toplam
Kaynak: Unilever (Nielsen Verileri)
Tablodan görüleceği üzere, 2009 yılı pazarın genel olarak büyüyen yapısına uygun 210
bir yıl olmamakla birlikte, 2010 yılında impulse ve take home dondurma ürünlerinin
toplamı bakımından pazarın bir önceki yıla göre satış miktarı bazında %28 oranında
büyümüştür. Türkiye’de kişi başına dondurma tüketiminin halen birçok gelişmiş ülke
ortalamasının gerisinde kalması, Türkiye dondurma pazarının büyüme potansiyeline
sahip olduğu kabulünü beraberinde getirmektedir.

Unilever ve başlıca rakiplerinin yıllar itibarıyla impulse+take home dondurma
pazarında sahip oldukları pazar payları satış miktarı bazında aşağıda sunulmaktadır.

Tablo- 3: Perakende Kanalı Impulse+Take Home Pazar Payları (%) 220
Teşebbüs 2006 Ocak-Eylül2 2008 2009 2010
Unilever/Algida
Ülker /Golf
Has Gıda/ Panda
Private Label
Diğer
Kaynak: Unilever (Nielsen Verileri)3
Tablodan görüleceği üzere Unilever 2008 yılından itibaren pazar payı kaybetmekle
birlikte, teşebbüsün pazar payı 2010 yılı itibarıyla yaklaşık %.. oranıyla oldukça
yüksektir. 2006 yılından bu yana geçen süreçte 2006 yılında pazarda 2. sırada
bulunan Has Gıda’nın düzenli olarak pazar payı kaybederek, 3. sıraya gerilediği
anlaşılmaktadır. Ülker ise, pazar payını düzenli olarak artırarak, 2010 yılı itibarıyla
yaklaşık %... düzeyindeki pazar payıyla ikinci sıraya yükselmiştir. Unilever’in en yakın
rakibi olan Ülker ile arasındaki pazar payı farkının yüksek olduğu, dolayısıyla

2 2006 yılı Ocak-Eylül dönemine ilişkin pazar payları ilgili teşebbüslerin 15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı
Kurul kararında yer verilen en son pazar payı verileri olup, karşılaştırma amacıyla tabloya eklenmiştir.
3 Unilever’in Nielsen verilerini temel alarak gönderdiği bu bilgiler, yerinde incelemede alınan Nielsen verilerine
dayalı “Executive Summary Dec. 2010” başlıklı sunumdaki bilgilerle tutarlıdır. Diğer yandan Nielsen ölçümlerini
perakende kanalında yaptığından bu veriler aynı zamanda teşebbüslerin perakende kanalı impulse+take home
pazar paylarına işaret etmektedir.

11-16/287-92
6
Unilever’in rakipleri karşısında pazar payı bakımından göreli konumunun oldukça
güçlü olduğu görülmektedir. 230

Teşebbüslerin ayrı ayrı impulse ve take home dondurma pazarlarında sahip oldukları
satış miktarı bazlı pazar payı bilgilerine ise aşağıda yer verilmiştir.

Tablo-4 : Impulse ve Take Home Pazarlarında Pazar Payları
Impulse Take Home
Teşebbüs 2009 2010 2009 2010
Unilever/Algida
Ülker /Golf
Has Gıda/ Panda
Private Label
Diğer
Kaynak:Yerinde incelemede alınan Nielsen verilerine dayalı “Executive Summary Dec. 2010” başlıklı
sunum.
Tabloda dikkati çeken unsurlardan biri Unilever’in impulse dondurma pazarında take
home pazarına göre daha güçlü konumda olduğudur. Ülker’in ise take home
ürünlerdeki pazar payı impulse ürünlerdeki pazar payına göre daha yüksektir. 240
Tabloda dikkati çeken diğer bir unsur ise “private label” başlığı altında verilen ve
daha önceki tabloda pazar payını düzenli bir şekilde artırdığı görülen market
markalarının take home ürünlerde impulse ürünlere göre çok daha güçlü konumda
olduğudur. Bu durum, modern kanalda ağırlıklı olarak take home ürünlerin satılıyor
olmasıyla da bağlantılıdır. Unilever’in 2010 yılı satışları temel alındığında impulse ve
take home satışlarının satış miktarı bazında modern kanal ve geleneksel kanal
arasındaki dağılıma Tablo 5’te yer verilmiştir.

Tablo 5: Unilever Impulse ve Take Home Ürün Satışlarının Kanallar Arası Dağılımı (%)
Ürün Grubu Geleneksel Kanal Modern Kanal Toplam
Impulse Ürün Satışları 100
Take Home Ürün Satışları 100
Kaynak:Yerinde incelemede alınan Nielsen verilerine dayalı “Executive Summary Dec. 2010” başlıklı 250
sunum.
Aşağıdaki tablolarda Algida’nın ve başlıca rakiplerinin ayrı ayrı geleneksel kanal ile
modern kanaldaki ve tüm perakendeciler nezdindeki bulunurluk oranlarına yer
verilmektedir. Bulunurluk oranları yıllar itibarıyla, dondurma tüketiminin sezonsal
özelliği nedeniyle tüketimin dolayısıyla satışların en yüksek olduğu aylardan Haziran
ayı temel alınarak sunulmaktadır. Teşebbüslerin bulunurluk oranlarının dondurma
satmayan nokta oranlarıyla birlikte toplamının 100’den fazla olmasının nedeni bazı
noktalarda birden fazla teşebbüsün ürünlerinin bulunmasıdır.

Tablo-6: Geleneksel ve Modern Kanalda Bulunurluk Oranları (%) 260
Geleneksel Kanal Modern Kanal
2008 Haz. 2009 Haz. 2010 Haz. 2008 Haz. 2009 Haz. 2010 Haz.
Algida
Ülker
Has Gıda
D. Satmayan
Kaynak: Unilever (Nielsen)

Tablo-7 : Tüm Perakende Kanalında Bulunurluk Oranları (%)
Tüm Perakende Kanalı
2008 Haz. 2009 Haz. 2010 Haz.
Algida
Ülker
11-16/287-92
7
Has Gıda
D. Satmayan
Kaynak: Unilever (Nielsen)
Yukarıdaki tablolarda Algida’nın dondurma satmayan noktalar da dahil her bir
perakende kanalı uzayında rakiplerine göre oldukça yüksek bulunurluk oranlarına
sahip olduğu görülmektedir. Unilever’in modern kanaldaki Haziran 2008’den Haziran
2010’na 4 puanlık bulunurluk oranı kaybı dışında, ne Unilever’in ne de rakiplerin
bulunurluk oranları seyrinde düzenli ve belirgin değişikliklerin ortaya çıktığı
söylenebilecektir. Verilerin, hem 15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı Kurul 270
kararında yer verilen Haziran 2005 yılı bulunurluk oranlarıyla karşılaştırılması hem de
teşebbüslerin dondurma satan noktalar içindeki bulunurluk oranları hakkında fikir
sahibi olmak için aşağıdaki tablo oluşturulmuştur. Bu tabloda Unilever ve başlıca
rakiplerinin kanallar bazında 2010 Haziran itibarıyla dondurma satan noktalar içindeki
bulunurluk oranlarına yer verilmektedir.

Tablo-8: Dondurma Satan Noktalar İçinde Bulunurluk Oranları (%) (Haziran 2010)
Geleneksel Kanal Modern Kanal Tüm Perakende
Algida
Ülker
Has Gıda
Kaynak: Unilever (Nielsen)’in bulunurluk oranlarına ilişkin verilerinden türetilmiştir.
Yukarıdaki veriler 2008 yılı Kurul kararında yer verilen, 2005 Haziran itibarıyla
bulunurluk oranlarıyla karşılaştırıldığında, geleneksel kanalda Unilever’in ve Ülker’in 280
ortalama olarak bulunurluk oranında belirgin bir değişikliğin olmadığı, bununla birlikte
Has Gıda’nın bulunurluk oranının belirgin bir şekilde düştüğü gözlenmektedir.
Modern kanalda ise Unilever’in dondurma satan noktalar içindeki bulunurluk oranı
2010 yılı Haziran itibarıyla, 2005 yılı Haziran ayına göre yaklaşık .. puan gerilerken
Ülker’inki yaklaşık .. puan artmıştır. Panda’nın modern kanaldaki bulunurluk oranının
ise yaklaşık aynı düzeyde kaldığı anlaşılmaktadır.

Diğer yandan soğuk zincirin son ayağını oluşturan, dondurma ürününün hem
gerektiği koşullarda tüketiciye ulaştırılmasını, hem de görünürlükleriyle talebi ve
marka bilinirliğini destekleyen soğutucu kabinler bakımından Unilever’in durumuna 290
bakmakta fayda bulunmaktadır. Unilever’in yıllar itibarıyla soğutucu kabin sayısı ve
kabin başına satış miktarı bazında endüstriyel dondurma satışları aşağıdaki tabloda
sunulmaktadır.

Tablo-9: Unilever’in Kabin Sayısı ve Kabin Başına Satışları
Yıl Kabin Sayısı4 Litre/Kabin
2008
2009
2010
Kaynak: Unilever İç Bilgisi
Unilever’in 2010 yılı itibarıyla soğutucu kabin sayısını, 2005 yılında sahip olduğu ….
kabin sayısının yaklaşık ……. çıkardığı görülmektedir. Teşebbüsün kabin başına
satışlarında da 2005 yılına göre bir iyileşme görülmekte, 2010 yılında kabin başına
satışların 2005 yılındaki …. litreden …. litreye çıktığı gözlenmektedir. 300

Sonuç olarak, Unilever’in pazar payı, pazar payının seyri, rakipleri karşısındaki bu
açıdan göreli konumu, bulunurluk oranları, rakipleri karşısındaki bu açıdan göreli

4 Kabin sayıları ilgili yılda en yüksek sayıda çalışan aktif kabin sayısıdır.
11-16/287-92
8
konumu, soğutucu kabin sayısı, kabin başına satışları gibi performansına yönelik
veriler dikkate alındığında, 15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı Kurul kararında
teşebbüsün pazardaki gücüne ilişkin yapılan değerlendirmelerin değiştirilmesini
gerektirecek boyutta önemli gelişmelerin ortaya çıkmadığı kanaatine varılmıştır.

I.4.2. Unilever’in Perakende Kanalı Sınıflandırması ve Sözleşmeleri
310
Unilever, perakende satış noktalarını temel olarak 3’lü bir ayrıma tabi tutmaktadır.
Unilever’in sınıflandırmasına göre ilk grubu Unilever tarafından “national account”
(NA) olarak adlandırılan perakendeciler oluşturmaktadır. NA grubunun, içinde,
Migros, Carrefour gibi perakendecilerin yer aldığı, büyük ölçüde ulusal çaptaki zincir
mağazalardan oluşmaktadır. Bu grupta yer alan perakendecilerle Unilever doğrudan
satış sözleşmeleri yapmaktadır. İkinci grupta yer alan perakendeciler Unilever’in
“local modern trade” (LMT) olarak adlandırdığı perakendecilerdir. LMT grubu içinde
Adese, Gimsa, Pehlivanoğlu, Uyum, Greens, Grup Gross, Groseri gibi daha çok yerel
zincir niteliğindeki perakendeciler bulunmaktadır. LMT grubundaki perakendeciler
Unillever’in satış sözleşmelerine doğrudan taraf olup olmamasına göre “direkt LMT” 320
ve “indirekt LMT” olarak alt gruplara ayrılmaktadır. Bu ayrıma göre, Unilever’in
doğrudan sözleşme imzaladığı perakendeciler direkt LMT grubunda yer alırken;
aralarında yapılan sözleşmeye Unilever’in değil de distribütörün taraf olduğu LMT
perakendecileri indirekt LMT grubunu oluşturmaktadır. Üçüncü grup perakendeciler
ise, Unilever’in “concessionaires” üst başlığı altında değerlendirdiği, orta market,
bakkal, kuruyemişci, büfe, okul kantinleri ve catering noktalarından oluşmaktadır. Bu
nihai satış noktalarıyla yapılan sözleşmelere Unilever taraf olmamakta, bu noktalarla
Unilever’in distribütörleri sözleşme yapmaktadırlar. Aşağıdaki tabloda Unilever’in
yukarıda açıklanan ayrımı çerçevesinde Algida müşterilerinin ve satış noktalarının
sayısı ile Unilever’in bu perakendeciler üzerinden elde ettiği cironun toplam cirosu 330
içindeki payı Eylül 2010 itibarıyla sunulmaktadır.

Tablo-10: Algida Müşteri ve Satış Noktası Sayıları, Algida Toplam Cirosundaki Payları
Müşteri Sayısı Sat. Nok. Sayısı Toplam Ciro Payı (%)
NA
LMT direkt
LMT indirekt


Concessionaires Top.
Toplam
Kaynak: Unilever İç Verisi

Unilever’in perakende kanalı sınıflandırmasına paralel olarak üç tip sözleşmesi
bulunmaktadır. Bunlar teşebbüsün ayrımına göre NA sözleşmesi, LMT sözleşmesi ve
GT (general trade) sözleşmesidir. GT sözleşmeleri teşebbüsün kanal
sınıflandırmasında “concessionaires” üst başlığı altında yer alan orta market, bakkal,
büfe vs. gibi nihai satış noktaları ile catering noktalarıyla yapılan sözleşmelerdir. İster 340
doğrudan Unilever ile nihai satış noktası, ister distribütörle nihai satış noktası
arasında yapılsın, nihai satış noktalarıyla ilişkilerde satış konusunda bu sözleşmeler
kullanılmaktadır5.


5 Özellikle NA grubu müşterilerle ilişkilerde Unilever’in standart formattaki sözleşmesinin yerine müşterinin kendi
formatındaki sözleşmesinin kullanıldığı durumlar da mevcuttur.
11-16/287-92
9
Diğer yandan Unilever’in nihai satış noktalarıyla ilişkilerinde kullandığı bir başka tip
sözleşme ise ariyet sözleşmesidir. Bu sözleşme Unilever’in noktaya bıraktığı
soğutucu kabin ile ilgili hususları düzenlemektedir.

I.4.3. Doğrudan Münhasırlığa Yönelik Uygulamaların Varlığının İncelenmesi
350
2002/2 sayılı “Dikey anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği”nde, “rekabet etmeme
yükümlülüğü”; “Alıcının anlaşma konusu mal veya hizmetlerle rekabet eden mal veya
hizmetleri üretmesini, satın almasını, satmasını ya da yeniden satmasını engelleyen
doğrudan veya dolaylı her türlü yükümlülük” olarak tanımlanmakta, ayrıca alıcının bir
önceki takvim yılındaki alımları esas alınarak, ilgili pazardaki anlaşma konusu mal
veya hizmetlerin ya da onları ikame eden mal veya hizmetlerin %80’inden fazlasının
sağlayıcıdan veya sağlayıcının göstereceği başka bir teşebbüsten satın alınmasına
yönelik olarak alıcıya doğrudan veya dolaylı biçimde getirilen herhangi bir
yükümlülüğün de rekabet etmeme yükümlülüğü olarak kabul edileceği
belirtilmektedir. Münhasırlık, bir sözleşmeye dayanabileceği (de jure exclusivity) gibi, 360
fiili (de facto exclusivity) olarak da kurulabilmektedir.

Unilever’in, yukarıda açıklanan satış sözleşmeleri ve ariyet sözleşmesi
incelendiğinde, bu sözleşmelerde münhasırlığa yönelik doğrudan herhangi bir hüküm
bulunmadığı görülmektedir. Sözleşmelerle nihai satış noktasına sadece Algida
ürünlerini satma ya da rakip ürün satmama yönünde herhangi bir kısıtlama, asgari
alım miktarı şartı getirilmemektedir. Ariyet sözleşmesinin 5b maddesinde, sözleşme
konusu kabinin münhasıran Unilever’in ürettiği dondurma/buz krem çeşitlerinin satış
ve muhafazası için kullanılacağı hüküm altına alınmış olmakla birlikte, 15.5.2008 tarih
ve 08-33/421-147 sayılı Kurul Kararı’nda kabin münhasırlığının kaldırılmasına gerek 370
olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Yapılan yerinde incelemelerde Unilever’in doğrudan münhasırlığa ya da rakiplerini
dışlamaya yönelik bir amaç içinde olduğuna işaret edebilecek bir belgeye
ulaşılamamıştır.

Mevcut önaraştırmaya konu iddiaları içeren dilekçenin ekinde Algida İstanbul Trakya
Bölge Müdür Yardımcısından satış müfettişlerine gönderildiği ileri sürülen e-postanın
“2011 Yılına Hazırlık İçin Yıl Sonuna Kadar Takip Edilmesi Gereken İşler” başlıklı
bölümünde geçen “Rakip ile beraber çalıştığımız noktalar tespit edilecek, tek satıcılık 380
için teklif çalışması yapılacak” ifadelerinden yola çıkılarak, Algida İstanbul Trakya
Bölge Müdürlüğü’nün sorumluluk alanında bulunan ve halihazırda Algida ile birlikte
rakip ürün satan perakende satış noktalarının listesi temin edilmiştir. Bu listeye göre
ilgili bölgede mevcut durumda Algida ile birlikte rakip ürün satan noktaların sayısı
…..dır6. Bu noktalardan rastgele seçilen 24’ü ile görüşme yapılmıştır. Görüşülen nihai
satış noktalarından 22’si rakip ürünleri satmamalarına yönelik olarak Unilever’in
herhangi bir baskısının ya da teşvikinin söz konusu olmadığını belirtmişlerdir.
Bununla birlikte ………. ve ……….. yetkilileri rakip ürün satılmaması karşılığında
daha fazla bedava ürün veya iskonto alabilecekleri şeklinde Unilever distribütöründen
teklif geldiğini, ancak rakip ürün satmaya devam ettiklerini belirtmişlerdir. 390

6 Endüstriyel dondurma pazarında talebin sezonsal özelliğiyle de bağlantılı olarak, perakende satış noktalarıyla
yeni sezon için anlaşmaların yapılması, bağlantıların kurulması ağırlıklı olarak Ocak, Şubat, Mart aylarında
gerçekleşmekte, teşebbüsler bu dönem içinde, henüz dondurma tüketiminin en yüksek olduğu Haziran, Temmuz,
Ağustos aylarındaki müşteri sayılarına ulaşmamış olmaktadırlar.
11-16/287-92
10

Diğer yandan, yerinde incelemelerde teşebbüsten alınan belgeler arasında
Unilever’in personeline genel olarak rekabet hukuku, özelde ise 15.5.2008 tarih ve
08-33/421-147 sayılı Kurul kararı hakkında eğitim verildiğine işaret eden “Rekabet
Hukuku ve Rekabet Kurulu’nun Algida Kararı“ başlıklı 22 Ocak 2009 tarihli sunum
metni ve personel ile distribütörlere gönderilen anılan Kurul kararı ve bu kararın
gerekleri hakkında bilgi veren çeşitli metinler bulunmaktadır. Dikkate değer diğer bir
belge ise, Unilever Yönetim Kurulu Başkanı’nın ve Hukuk Direktörü’nün önsözüyle
hazırlanan 2009 tarihli “Unilever Türkiye Rekabet Hukuku Rehberi”dir. Önsözde
“Rekabet kurallarına uyumun sağlanması yönündeki politikamızın bir parçası olarak, 400
Unilever Türkiye Hukuk Departmanı tarafından, rekabet kurallarının ve temel rekabet
hukuku yasaklamalarının tüm çalışanlarımız tarafından bilinmesi amacı ile Unilever
Türkiye Rekabet Hukuku Rehberi hazırlanmıştır. Rekabet kurallarına uyumun
sürdürülmesine ilişkin çalışmalar Hukuk Departmanımız tarafından verilecek sürekli
eğitimlerle devam edecektir.” ifadeleri bulunmakta, rehbere hangi internet adresinden
ulaşılabileceği bilgisi verilmektedir. Tüm bu belgelerin varlığı ve içerikleri dikkate
alındığında Unilever’in, gerek personelinin gerekse distribütörlerinin rekabet
kurallarına ve 15.5.2008 tarih ve 08-33/421-147 sayılı Kurul kararına uyumu
bakımından duyarlı davranmaya çalıştığı izlenimi oluşmaktadır.
410
İnceleme kapsamında Unilever’in endüstriyel dondurma pazarındaki başlıca rakipleri
arasında yer alan Ülker (Natura Gıda/Golf) ve Has Gıda’nın (Panda) görüşlerine
başvurulmuştur. Raportörlerce Natura Gıda yetkilisi ile yapılan görüşmed