Rekabet Kurumu Başkanlığından;
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2013-4-13 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 13-48/672-288
Karar Tarihi : 21.08.2013
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Nurettin KALDIRIMCI
Üyeler : Doç. Dr. Mustafa ATEŞ, Dr. Murat ÇETİNKAYA,
Reşit GÜRPINAR, Fevzi ÖZKAN
B. RAPORTÖRLER : Dr. Hakan BİLİR, Hale GÜNDÜZ, Recep GÜNDÜZ
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : Bankalararası Kart Merkezi
Temsilcisi: Av. İ. Yılmaz ASLAN
Gazi Umur Paşa Sok. Bimar Plaza 38/8 Beşiktaş/İstanbul
(1) D. DOSYA KONUSU: Bankalararası Kart Merkezi (BKM) bünyesinde kredi kartı takas
komisyon oranının belirli esaslara göre belirlenmesi uygulamasına menfi tespit belgesi
verilmesi/muafiyet tanınması talebi.
(2) E. DOSYA EVRELERİ: Kurum kayıtlarına 04.03.2013 tarih ve 1276 sayı ile giren başvuru
üzerine düzenlenen 15.08.2013 tarih ve 2013-4-13/MM sayılı Muafiyet/Menfi Tespit Ön
İnceleme Raporu görüşülerek karara bağlanmıştır.
(3) F. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili raporda;
1. Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. (BKM)’nin Yönetim Kurulu kararıyla ortak takas
komisyonu belirlemesinin 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun kapsamında
teşebbüs birliği kararı olduğu ve Kanun’un 4. maddesine aykırılık oluşturduğu,
2. Kartlı ödeme sistemleri pazarının kendine özgü koşulları nedeniyle, ortak takas komisyonu
belirlenmesinin bazı koşulları sağlaması halinde Kanun’un 5. maddesi kapsamında
muafiyetten yararlanabileceği,
3. Ancak Bildirim Formu’nda talep edilen “ihraççı müşteri hizmetleri maliyetlerine ilişkin
değişiklik talepleri, hacim bazlı logo maliyetleri, sorunlu alacak maliyetleri ve net sermaye
karşılık maliyetleri kapsamındaki kredi kartı limit taahhütlerinin” takas komisyonu formülündeki
operasyonel maliyet kalemleri içerisine dahil edilmesi durumunda bu koşulların
gerçekleşmeyeceği,
4. Bildirim Formu’nda talep edilen net sermaye karşılık maliyetleri kapsamındaki kredi kartı
alacaklarının (bakiyesi) takas komisyonu formülündeki operasyonel maliyet kalemleri içerisine
dahil edilmesine Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyet tanınabileceği,
5. Bildirim Formu’nda talep edilen fonlama faiz oranı olarak mevduat faizinin kullanılması
talebine, TCMB tarafından ilan edilen TL cinsinden 1 ay vadeli ağırlıklı ortalama mevduat faiz
oranının esas alınması koşuluyla, Kanun’un 5. maddesi kapsamında muafiyet tanınabileceği,
6. Fonlama faiz oranının hesaplanmasında munzam karşılıkların dikkate alınması
durumunda bu koşulların gerçekleşmeyeceği,
13-48/672-288
2/22
7. Fonlama gün sayısının, bankalarca kesin ve sağlıklı olarak belirlenmesine kadar geçen
sürede, hesaplamalarda 25,5 gün olarak dikkate alınması aksi takdirde bu koşulların
gerçekleşmeyeceği,
8. Takas komisyon oranın; “aylık ve geçmiş 12 aylık oranları da gösterir şekilde, fonlama ve
operasyonel maliyetlerin alt kalemleri ayrıştırılmış şekilde ve formülde kullanılan fonlama gün
sayısı ve fonlama faiz oranı ayrı ayrı belirtilerek” BKM internet sayfasında yayınlanması aksi
takdirde bu koşulların gerçekleşmeyeceği,
9. Yayımlanan bu verilerin belirlendikleri /geçerli oldukları periyotların (aylık ya da yıllık) her
bir veri için ayrı ayrı BKM internet sayfasında yayımlanması aksi takdirde bu koşulların
gerçekleşmeyeceği ve
10. Muafiyet süresinin yukarıda yer verilen koşulların tamamının yerine getirildiğinin 30 gün
içinde tevsik edilmesinden itibaren 3 yıl olarak belirlenebileceği
görüşleri ifade edilmiştir.
(4) Yukarıdaki görüşlerden 6. maddeye ilişkin olarak Raportör Dr. Hakan BİLİR tarafından, bir
maliyet unsuru olan munzam karşılıkların takas komisyonunun maliyet hesaplamalarında
dikkate alınması talebinin uygun olduğu şeklinde karşı görüş ifade edilmiştir.
G. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
G.1. İlgili Pazar
(5) Kredi kartının diğer ödeme araçlarından ayırt edici özellikleri ve ikame olanakları dikkate
alınarak, BKM’nin kredi kartı ile yapılan işlemlerde takas komisyonu oranını belirlemesine
yönelik ilgili ürün pazarı “kredi kartı ile ödeme hizmetleri pazarı” olarak belirlenmiştir.
(6) Kredi kartı ile ödeme hizmetlerinin ülke içinde aynı şekilde gerçekleştirilmesinden ötürü ilgili
coğrafi pazar “Türkiye” olarak tespit edilmiştir.
G.2. Başvuruya Konu İşlem
(7) BKM tarafından ortak takas komisyon oranı belirlenmesi uygulaması daha önce de Kurul
kararlarına konu olmuştur.
(8) İlk önce, Türkiye Akaryakıt Bayileri Petrol ve Gaz Şirketleri İşveren Sendikası (TABGİS)’in,
BKM bünyesinde bir araya gelen bankaların takas komisyon oranlarını birlikte belirlemek
suretiyle 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesini ihlal ettikleri iddiası üzerine, Kurul 23.12.2003
tarihinde BKM hakkında soruşturma açılmasına karar vermiştir. Soruşturma devam ederken
BKM tarafından 15.1.2004 tarihinde takas komisyon oranlarının BKM bünyesinde ortak
belirlenmesi işlemine muafiyet verilmesi talebiyle Rekabet Kurumu’na başvuruda bulunmuş;
Kurul söz konusu başvurunun soruşturma kapsamında değerlendirilmesine karar vermiştir.
Yapılan değerlendirme sonucunda alınan 1.7.2005 tarih ve 05-43/602-153 sayılı kararla, BKM
tarafından kredi kartlarına ilişkin ortak komisyon oranları belirlenmesi uygulamasına,
8.11.2005 tarihinden itibaren şartlı ve 2 yıl süreli bireysel muafiyet verilmiştir.
(9) Söz konusu muafiyet süresinin sona ermesi üzerine, BKM tarafından 5.9.2007 tarihinde
muafiyetin süresiz olarak uzatılması talebi ile başvuruda bulunulmuştur. Yapılan muafiyet
değerlendirmesi sonucunda, 17.1.2008 tarih ve 08-06/63-20 sayılı Karar ile uygulamaya
15.4.2009 tarihine kadar şartlı muafiyet verilmiştir.
(10) Bu muafiyetin süresinin dolması nedeniyle 10.2.2009 tarihinde BKM tarafından tekrar
muafiyet başvurusunda bulunularak kredi kartlarına yönelik ortak takas komisyonu
uygulamasına süresiz muafiyet talep edilmiş, aynı zamanda yapılan başvuru ile takas
komisyon oranı hesaplanmasında kullanılan TCMB gecelik borç alma faiz oranı yerine TCMB
13-48/672-288
3/22
gecelik borç verme faiz oranının kullanılması ve Visa ve Mastercard işlem ücretlerinin takas
komisyon oranlarına yansıtılmasına izin verilmesi istenmiştir. Söz konusu başvuru hakkında
alınan 19.08.2009 tarih ve 09-36/904-216 sayılı Kurul Kararında, talep edilen fonlama
maliyetlerinde T.C. Merkez Bankası borç alma faizi yerine T.C. Merkez Bankası borç verme
faiz oranının uygulanması ve Visa/MasterCard logo maliyetlerinin takas komisyonu formülüne
dahil edilmesi durumunda Kanun’un 5. maddesindeki muafiyet koşullarının
gerçekleşmeyeceği, bununla birlikte BKM tarafından uygulanmakta olan formülde fonlama
maliyeti bölümünde kullanılacak faizin, İMKB repo-ters repo piyasasında oluşan günlük faiz
oranı esas alınarak hesaplanması koşuluyla ortak takas komisyonu belirlenmesine Kanun’un
5. maddesi kapsamında muafiyet tanınacağı belirtilerek 3 yıl süre ile tekrar muafiyet
verilmiştir. Karada bağımsız denetim prosedürleri ile ilgili bazı koşul ve yükümlülükler de
getirilmiştir.
(11) Dosya konusu başvuruda ise BKM tarafından, kredi kartı takas komisyonu oranının
belirlenmesinde kullanılan kalemlerden bazılarında uygulamanın aynen devam etmesi,
bazılarında değişiklik yapılmasının yanı sıra bazılarında ise hesaplamalara yeni maliyet
kalemlerinin eklenmesi talep edilmektedir.
G.3. Tespitler ve Değerlendirme
G.3.1. BKM’nin Talebinin 4054 sayılı Kanun’un 4. ve 5. Maddesi Çerçevesinde
Değerlendirilmesi
(12) Takas komisyonu, kredi kartını ihraç eden bankanın kendi kartı ile yapılan harcamanın,
kabülcü bankanın POS cihazının kullanılması nedeniyle ortaya çıkan ve bu anlamda ihraççı
banka tarafından kabülcü bankaya ödenen hizmet bedelini ifade etmektedir. Takas
komisyonu uygulaması, bir bankanın kendisine ait kredi kartının yalnızca kendisine ait POS
cihazında işlem görmesi halinde ortaya çıkacak onlarca kapalı şebekenin birbirleri ile irtibatlı
hale gelmesine ve tek bir açık şebekenin mevcudiyetine olanak sağlamaktadır. Bu çerçevede,
bankaların tamamının kart ihraç etmesine ya da kart ihraç eden bankaların kabulcü olmasına
gerek olmadığı gibi bankaların sayıları yüzbinlerini bulan üye işyerlerinin tamamı ile anlaşma
yapmasına da gerek kalmamaktadır. Bununla birlikte, takas komisyonu; bankaların
tamamının ortaklaşa uyguladığı tek bir fiyat olması nedeniyle 4054 sayılı Kanun’un 4.
maddesini ihlal eder niteliktedir. Nitekim Rekabet Kurulu’nun konuya ilişkin geçmiş
kararlarında da bu durum teyit edilmiştir. Uygulamanın rakipler arası bir anlaşma olması,
bankaların tek başlarına kendi fiyat politikalarını belirleme özgürlüğünün kısıtlanması ve kartlı
ödeme sistemlerindeki rekabetin kısıtlanması 4. maddeye aykırılıkların nedenlerini
oluşturmaktadır. Bununla birlikte, uygulamaya, Kurul’un geçmişteki çeşitli kararlarında da yer
verilen faydalar nedeniyle Kanun’un 5. maddesi çerçevesinde bireysel muafiyet tanınmıştır.
(13) Daha önce üç kez çeşitli sürelerde bireysel muafiyet tanınan takas komisyonuna ilişkin
Rekabet Kurulu kararlarında; “bireysel muafiyet verilebilmesi için gerekli olan ve Kanun’un 5.
maddesinde sayılan dört şarttan (a) ve (c) bentlerinde belirtilen hususlar, ödeme sistemlerinde
ekonomik gelişmenin sağlanması ile üye işyeri-banka ve banka-kart hamili ilişkilerinde
rekabet şartlarının ortak komisyon belirlenmesi dışındaki şartlarının sınırlandırılmamış olması
nedenleriyle sağlanmaktadır. Ancak, (b) ve (d) bentlerinde yer alan şartların karşılanması için,
belirlenen takas komisyonunun gerçek maliyetleri içermesi ve sistemin işleyişinin maliyet
paylaşımı esasına göre yapılması gerektiği görüşlerine yer verildiği görülmektedir.
(14) Bu çerçevede dosya konusu bakımından söz konusu bentlerin yeniden tek tek
değerlendirilmesi yerine, BKM’nin takas komisyonu oranının hesaplanmasına yönelik
formülasyonunun girdileri üzerinde bir değerlendirme yapılacaktır. Bu anlamda Rekabet
13-48/672-288
4/22
Kurulu tarafından uygun görülen nihai hesaplama yönteminin Kanun’un 5. maddesinde yer
verilen şartları taşıdığı kabul edilecektir.
(15) Buna göre, yeni başvurudaki taleplerin Kanun’un 5. maddesinde yer alan dört koşuldan
özellikle (b) ve (d) bentlerinde yer alan şartlar bakımından değerlendirilmesi yapılmıştır.
(16) İşbu dosya kapsamında BKM tarafından herhangi bir değişiklik talep edilmeyen maliyetlerin,
kredi kartlarının ödeme fonksiyonları çerçevesinde bankaların doğrudan katlandıkları
maliyetler olduğu; bu maliyet kalemlerine muafiyet tanıyan önceki Kurul kararında yapılan
tespitlerin halen geçerliliğini koruduğu değerlendirilmiştir.
G.3.2. Fonlama Maliyetine İlişkin Değişiklik Talebinin Değerlendirilmesi
(17) Hâlihazırda takas komisyonu oranı aşağıdaki formüle göre hesaplanmaktadır:
Takas Komisyonu (%) = Fonlama Maliyeti (%)+ Operasyonel Maliyetler (%)
Fonlama Maliyeti (%) = (Ortalama faiz/365) * Fonlama Gün Sayısı
Ortalama Faiz: İMKB repo-ters repo piyasasında oluşan günlük faiz oranı
Operasyonel Maliyetler: Borç ödeme ve şube hizmetleri, dolandırıcılık, ters ibraz ve
exception file, ihraççı otorizayon maliyetleri ile ihraççı takas ve hesaplaşma maliyetleri
(18) Fonlama maliyeti, bankalar tarafından ihraç edilen kredi kartlarının, kart hamillerince
harcamalarını finanse etmek için kullanılması nedeniyle bankalarca yapılan ödemenin
fonlanmasından kaynaklanan bir maliyet kalemidir. Fonlama maliyetlerinde işbu başvuru
kapsamında yapılması öngörülen uyum talebi, fonlama maliyeti formülünde yer alan ortalama
faiz oranına ilişkindir. Kurulun 09-36/904-216 sayılı ve 19.08.2009 tarihli Kararı kapsamında
kredi kartı komisyonu oranının hesaplanmasında kullanılan fonlama maliyet oranı halihazırda,
Borsa İstanbul (BİST) gecelik repo/ters repo faiz oranı olup, BKM tarafından uygulanması
talep edilen faiz oranı munzam karşılık etkisi dâhil fonlama gün sayısına denk gelen tüm vadeli
mevduat faizlerin ağırlıklı ortalama oranıdır.
(19) BKM tarafından takasa konu fonlama maliyetinin hesaplanmasında munzam karşılık etkisi
dâhil fonlama gün sayısına denk gelen tüm vadeli mevduat faizlerin ağırlıklı ortalama oranının
zorunlu karşılıklara göre düzeltilmiş halinin dikkate alınması talep etmektedir. Buna göre,
fonlama faizi için önerilen hesaplama yöntemi şöyledir:
- TCMB’nin açıkladığı en son ayın mevduat faiz oranları ve BDDK tarafından açıklanan
vadesine göre mevduat hesap büyüklükleri ile 2005/1 sayılı Tebliğ kapsamında
belirlenen munzam karşılık oranları verileri dikkate alınarak, açıklanan mevduat
faizlerinin uygulanan güncel munzam (zorunlu) karşılık oranına göre düzeltilmesi,
- Tüm vadeli mevduat faizlerinin fonlama gün sayısı ile aynı vadeye gelecek şekilde
denkleştirilmesi,
- Denkleştirilen mevduat faizlerinin vadelerdeki toplam mevduat tutarına göre ağırlıklı
ortalamasının hesaplanması,
(20) Bilindiği üzere bankalar tarafından ihraç edilen kredi kartlarının kart hamillerince harcamaları
finanse etmek için kullanılması, bankalara yapılan harcamanın fonlanmasından kaynaklanan
bir maliyet yüklemektedir. İhraççı bankanın yüklendiği bu maliyetin paylaştırılması amacıyla
takas komisyonu oranı içine fonlama maliyeti katılmıştır. Fonlama maliyeti halihazırda
tüketicilerin ortalama fonlandıkları gün sayısı ile BIST repo-ters repo piyasasında oluşan
günlük faiz oranının çarpılması ile bulunmaktadır.
(21) Fonlama gün sayısı, kartı basan ve tüketici fonlayan bankanın (ihraççı banka) tüketici adına
ödemeyi yaptığı gün ile hesap kesim tarihi arasındaki ağırlıklı ortalama gün sayısı ve hesap
13-48/672-288
5/22
kesim tarihinden ödemenin yapıldığı tarihe kadar geçen gün sayısının toplamıdır. Halihazırda
fonlama gün sayısı BKM tarafından 27,2 gün olarak hesaplanmıştır.
(22) BKM tarafından yapılan mevcut başvuruda fonlama gün sayısına ilişkin herhangi bir değişiklik
talebinde bulunulmamakta, ancak fonlama maliyetinin hesaplanmasında, tüketicilerin esas
itibariyle toplanan mevduatlarla fonlandıkları gerekçesiyle bankalar tarafından bildirilen ve
TCMB tarafından açıklanan vadeli mevduat faiz oranı ortalamasının esas alınması talep
edilmektedir. Buna ilave olarak söz konusu faiz oranına bankalar tarafından TCMB nezdinde
ayrılan zorunlu karşılıkların maliyetinin yansıtılması talep edilmektedir. Buna göre öncelikle
TCMB tarafından ilan edilen 0-1 ay, 1-3 ay, 3-6 ay ve 6 ay-1 yıllık ortalama faiz oranları
alınacak, her biri içi ayrı olmak üzere bu faiz oranlarına ilan edilen zorunlu karşılık etkisi dahil
edilecektir. Dolayısıyla her bir faiz için ayrı ayrı zorunlu karşılıkların maliyeti eklendikten sonra
munzam dahil faiz oranı bulunacaktır. Bunun ardından her vade dönemi için o vadenin
medyan gün sayısının, fonlama gün sayısına denkleştirilmesi yoluyla denkleştirilmiş faiz oranı
bulunacaktır. Denkleştirilmiş faiz oranı ise mevduatların 1 yıla kadar vadeli mevduat içindeki
payları ile ağırlıklandırılarak ağırlıklandırılmış mevduat faiz oranı bulunacak ve fonlama faizi
olarak bu faiz oranı kullanılacaktır.
(23) Fonlama faizine ilişkin değişiklik taleplerinin değerlendirilmesi öncesinde, fonlama gün
sayısının hesaplanmasında kullanılan yöntemin değerlendirilmesinde fayda bulunmaktadır.
BKM tarafından yapılan mevcut ve önceki bildirimlerde fonlama gün sayısının örneklem
yoluyla hesaplandığı ifade edilmiştir. Bu kapsamda bankalar, kredi kartı hamilleri içinden
seçtikleri rassal bir grubun her bir üyesinin ortalama ne kadar fonlandığını hesaplamakta daha
sonra grubun fonlama gün sayısının ortalaması alınarak fonlama gün sayısı bulunmaktadır.
Tüm bankaların bu yolla bulduğu fonlama gün sayılarının ortalaması takas komisyonunda
kullanılan fonlama gün sayısı olarak kabul edilmektedir.
(24) Örneklem yoluyla belirlenen fonlama gün sayısı pratik olmakla birlikte, seçilen grubun
davranış biçimine göre fonlama gün sayısının olduğundan fazla veya düşük olmasına yol
açabilecektir. Bununla birlikte geçmiş Kurul kararlarında getirilen yükümlülükler de BKM
tarafından getirilen öneriler de takas komisyonunun mümkün olduğu ölçüde gerçek verilere
dayandırılması yönündedir. Fonlama süresi gibi takas komisyonu oranının en önemli maliyet
unsurunda kullanılan verilerin gerçekliği büyük önem arz etmektedir. Dolayısıyla bankaların
fonlama gün sayısını örneklem yoluyla değil tüm kredi kartı hamillerinin harcama ve ödeme
gün verileri dikkate alınarak hesaplanmasının daha uygun olacağı değerlendirilmiştir. Buna
göre her bir kart hamilinin her ay yaptığı her bir işlemin yapıldığı tarih ile hesap özeti
ödemesinin gerçekleştiği tarih arasında geçen sürelerin ortalamasının alınması yoluyla her
bir kart hamilinin fonlandığı sürenin hesaplanması; bu işlemin her bir kart hamili için
tekrarlanması ve banka bazında ortalama bir gün sayısının bulunması gerekmektedir.
(25) Öte yandan gerçek fonlama gün sayısının hesaplanmasına kadar olan sürede ise mevcut
uygulama yerine fonlama gün sayısının 25,5 gün olarak alınmasının daha uygun olacağı
değerlendirilmiştir. Söz konusu gün sayısı, tüketicilerin rasyonel davrandığı ve dönem
borçlarını en son ödeme gününde ödedikleri varsayımı altında mümkün olan en uzun fonlama
süresi olan 40 gün ile en kısa fonlama gün sayısı olan 11 günlük sürelerin ortalaması alınarak
bulunmuştur.
(26) Öte yandan fonlama maliyetine esas teşkil edecek faiz oranının ne olması gerektiği konusuna
ilişkin olarak görüşüne başvurulan TCMB, takas komisyon oranlarına esas teşkil edecek
fonlama maliyetinin belirlenmesinde, daha önceki dosya kapsamında gönderilen yazıda işlem
hacminin büyüklüğü, ikincil piyasa faizleri için temel gösterge olması ve verilerin sürekliliği gibi
13-48/672-288
6/22
sebeplerle uygun görüldüğü bildirilen BİST Repo-Ters Repo piyasasında oluşan ortalama
gecelik faiz oranlarının hala uygun bir gösterge olacağını; fonlama maliyeti hesaplanmasında
mevduat esas alınarak bir değişikliğe gidilmek istenmesi halinde kredi kartı fonlama süresine
en yakın vade olan 1 aya kadar vadeli Türk Lirası mevduat faiz oranlarının kullanılmasının
uygun olacağını belirtmiştir.
(27) BDDK ise işbu başvuru kapsamında bankaların vadeli mevduat faiz oranlarının, alternatif faiz
çeşitleri (TRLİBDR, İMKB Gecelik Repo, TCMB Gecelik Repo, TCMB Gecelik Borç Verme
veya bunların paçalı) ile kıyaslandığında, bankaların kredi kartlarını fonlama kaynaklarını
yansıtma, gerçekçilik, süreklilik ve derinlik kriterleri bakımından daha üstün bir gösterge
olduğunu; bununla birlikte, yapılacak hesaplamada paçal olarak mevduata fiilen uygulanan
faizin dikkate alınması gerektiğini, TCMB tarafından yayımlanan verilerin mevduatın ağırlıklı
ortalama maliyetini göstermesi halinde zorunlu karşılıkların da mevduat maliyetlerine
eklenmesi suretiyle bu verilerin kullanılabileceğini; ancak kredi kartlarına ortalama olarak
yaklaşık 27 günlük bir fonlama yapıldığından, farklı vadelerdeki mevduatların
ağırlıklandırılması ve ilgili gün sayısına denkleştirilerek hesaplanması yerine, 1 aya kadar
vadeli mevduat faizlerinin kullanılmasının daha uygun olabileceğini ifade etmiştir.
(28) Konuya ilişkin görüş talep edilen bankalar da genel olarak vadeli mevduatın gerek fonlama
kaynakları içindeki ağırlıklı payına ve gerekse verilerin artık erişilebilir olmasına dikkat çekerek
vadeli mevduat faiz oranlarının fonlama kaynağı hesaplamasına temel teşkil etmesi yönünde
tavır sergilemişlerdir.
(29) Hali hazırda BKM tarafından yapılan bildirimde vadeli mevduat faiz oranlarının artık düzenli
bir şekilde hesaplanıp TCMB internet sitesinden duyuruluyor olduğu, bir ay geriden gelen
verilerin kullanılmasının önemli bir sakınca yaratmayacağı ve takas komisyonunun en gerçek
verilerin kullanılarak hesaplanması için fonlama faizinin vadeli mevduat faiz oranı olarak
belirlenmesi gerektiği ifade edilmektedir.
(30) Bu çerçevede, bankaların en büyük fonlama kaynağının vadeli mevduatlar olması, vadeli
mevduat faiz oranlarının düzenli toplanıp TCMB internet sitesinden duyuruluyor olması ve
vadeli mevduat verilerinin bir ay geriden hesaplanmasının vade uyumu açısından önemli bir
sakınca doğurmayacak olması nedenleriyle takas komisyonunun hesaplanmasında vadeli
mevduat faiz oranının kullanılmasının uygun olacağı değerlendirilmiştir.
(31) Bununla birlikte tüketicilerin hangi vadeli mevduat hesabıyla fonlandığı; bir diğer ifade ile
mevduatın vadesinin ne olması gerektiğinin ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir.
Gönderilen görüşlerde bankaların birkaç istisna dışında genellikle BKM ile paralel biçimde
farklı vadelerdeki mevduat faizinin fonlama gün sayısına denkleştirilmesi yönünde görüş birliği
içinde olduğu görülmektedir.
(32) Öte yandan BKM tarafından hali hazırda fonlama gün sayısı olarak açıklanan 27,2 günlük
sürenin bir aydan kısa olması nedeniyle, tüketicilerin 1 aya kadar olan vadeli mevduatlar ile
fonlandığı kabul edilebilecektir. Nitekim daha önce de değinildiği üzere sektörün denetleyici
ve düzenleyici kurumu olan BDDK da kredi kartlarının fonlama gün sürelerini göz önüne alarak
1 aya kadar vadeli mevduat faiz oranının yeterli olacağını belirtmiştir. 1 aya kadar olan vadeli
mevduatların büyüklüğü yapılan harcamaları fonlamak için yeterli olduğu da göz önüne
alındığında fonlama faizi olarak bir aya kadar olan vadeli mevduat faizlerinin alınmasının
uygun olacağı değerlendirilmiştir.
(33) Bunun dışında BKM tarafından ifade edilen bir diğer husus, 2005/1 sayılı Zorunlu Karşılıklar
Hakkında Tebliğ’in 5. maddesi uyarınca 1 aya kadar olan ve 1 ay dâhil vadeli mevduatlar için
13-48/672-288
7/22
TCMB hesaplarında toplanan mevduat büyüklüğünün belirli bir yüzdesi oranında karşılık
ayırılması zorunluluğunun bankalara ilave maliyet yüklediği ve bu maliyetin takas
komisyonuna yansıtılması gerektiğidir.
(34) Bilindiği üzere bankalar, TCMB tarafından en son açıklanan zorunlu karşılık oranlarına göre,
1 aya kadar vadeli mevduatlarda topladıkları her 100 TL mevduat için TCMB’de açılı bulunan
hesaplarına 11,5 TL karşılık ayırmak durumundadırlar. Dolayısıyla esasında mudilere 1 ay
için verilen faiz geliri 100 TL’lik bir sermayeden değil 88,5 TL’lik sermayeden elde
edilmektedir. Buna dayanılarak, BKM tarafından, mevduatın efektif maliyetinin müşteriye
ödenen faiz oranının zorunlu karşılık oranına göre düzeltilmiş hali olduğu ifade edilmekte ve
mevduat faizinin fonlama oranının hesaplamasında kullanılması halinde, bu zorunlu karşılık
oranının dikkate alınması gerektiği öne sürülmektedir. BKM’nin önerisine göre vadeli mevduat
faizinin gerçek maliyeti aşağıdaki şekilde bulunmaktadır:
Zorunlu karşılık dahil faiz oranı = Açıklanan faiz oranı × 1÷(1-Zorunlu karşılık oranı)
(35) Faiz getirisi olmayan veya politika faiz oranının altında bir faiz kazancı sağlayan zorunlu
karşılıklar ticari bankaların mevduat ve kredi faizleri arasındaki farkı etkilemektedir.
Bankaların belirli bir maliyete katlanarak topladıkları mevduatlara karşılık olarak bilançolarının
aktif tarafında faiz getirisi olmayan/düşük olan zorunlu karşılık tutmaları, kredi faizlerinde bu
maliyeti karşılayacak bir ek prim talep etmelerine sebep olmaktadır. Bir diğer ifade ile
karşılıkların yükseltilmesi halinde bankaların topladıkları mevduatların kullanılabilir kısmı
düştüğü için kullandırılan kredilerin fiyatı yani kredi faizleri artmaktadır.
(36) Bunun yanında faiz getirisi olmayan zorunlu karşılıklar bankalar için ek bir maliyet
oluşturmakta ve bankalar bu maliyeti mevduat yatıran müşterilerine de yansıtmaktadırlar.
(37) Öte yandan bankaların her basiretli tacir gibi sunacakları hizmetin fiyatını belirlerken gelirlerini
ve maliyetlerini göz önünde bulundurması beklenecektir. Bilindiği üzere bankalar topladıkları
mevduatların zorunlu karşılık dışında kalan kısmını gelir elde edebilecekleri kaynaklara
yönlendirmekte ve buradan elde ettikleri gelirlerden maliyetlerini çıkararak verebilecekleri
mevduat faizini belirlemektedirler. Diğer bir anlatımla bir banka vadeli mevduat hesabına
yatan paranın öncelikle zorunlu karşılığını TCMB’deki hesabına yatırmakta ve bu para
üzerinde herhangi bir tasarruf imkânına sahip olmamaktadır. Mevduatın zorunlu karşılık
dışında kalan kısmını ise gelir elde edebileceği pek çok kaynağa (kurumsal veya bireysel
krediler, bankalara verilecek borçlar, dünya borsaları ve/veya repo-ters repo işlemleri vb.)
dağıtmaktadır. Buradan elde ettiği gelirlerden maliyetlerini çıkardıktan sonra verebileceği
mevduat faizini bulmaktadır. Dolayısıyla bankaların mevduat faizini belirlerken zorunlu
karşılıklar nedeniyle katlanacakları maliyeti hesaba katmış olmaları beklenecektir. Bu
bakımdan vadeli mevduat faizlerine zorunlu karşılık oranının yansıtılmasının çifte
maliyetlemeye yol açabileceği ve bu anlamda BKM tarafından vadeli mevduat faiz oranlarına
munzam etkisinin dâhil edilmesi talebinin kabul edilmesinin mümkün olmadığı kanaatine
varılmıştır.
(38) Dolayısıyla fonlama maliyetine ilişkin olarak,
- Fonlama hesaplamasına esas teşkil edecek faiz olarak TCMB tarafından ilan edilen
TL cinsinden “Ağırlıklı Ortalama Mevduat Faiz Oranları”nın baz alınması,
- Söz konusu ağırlıklı ortalama mevduat faiz oranı içerisinde 1 aya kadar vadeli
mevduat oranının baz alınması ve daha uzun vadeli mevduat faiz oranlarının
hesaplamaya dahil edilmemesi,
- Bahse konu faiz oranının munzam karşılıklara göre düzeltilmesine gerek bulunmadığı
değerlendirilmiştir.
13-48/672-288
8/22
G.3.3. İhraççı Müşteri Hizmetleri Maliyetine İlişkin Değişiklik Talebinin
Değerlendirilmesi
(39) BKM tarafından ihraççı müşteri hizmetleri maliyetleri tanımında değişiklik yapılması talep
edilmektedir. Halihazırda müşteri hizmetleri maliyetleri hesaplamalarına dahil edilen ve not-
on-us kart işlemleri ile ilişkilendirilen unsurlar, kredi kartları ile ilgili aramalarda hizmet veren
personel maliyeti, kredi kartları ile ilişkilendirilebilecek toplam çağrı merkezi teknoloji
maliyetleri, kredi kartları ile ilgili şikayet yönetiminde çalışan personel ve teknoloji maliyetleri
ile gelen çağrıların faiz işletilen bakiye ile ilgili olmayan kısmıdır. Aramalara cevap verme ve
şikayet yönetiminden kaynaklanan personel maliyetleri ile çağrı merkezi teknoloji
maliyetlerinin hesaplanmasında, müşteri hizmetleri maliyetinin sadece faiz ödemeyen
müşterilerin oluşturduğu kısım dikkate alınmakta, bunun için toplam maliyetler ekstresinin
tamamını ödeyen aktif kartların toplam içindeki oranı ile çarpılmakta ve hesaplanan maliyetler
işlem adedi bazında yurtiçi not-on-us payı oranında dahil edilmektedir. Buna karşın BKM,
pratikte faiz ödeyen müşterilerin de faiz dışı konularda çağrı merkezi müşteri hizmetlerini
kullandıklarını, bu nedenle gerçekleşen aramaların ne kadarının gerçekten faizle ilgili
olduğunun daha iyi ölçülmesi gerektiğini ve bunu ölçmek için müşteri görüşmelerinden rassal
örneklem seçerek, faizle ilgili görüşmelerin işaretlenmesini önermektedir. BKM’ye göre faizle
ilgili aramaların tüm müşteri hizmetleri aramaları içindeki payı, her banka tarafından yılın ilk 6
ayında rassal seçilen 1000 veya uygun görülecek daha büyük bir sayıda müşteri araması
dinlenerek, bu aramalar içinde faizle ilgili soru/şikâyet içeren aramaların işaretlenmesi yoluyla
yapılabilecektir.
(40) Söz konusu maliyet kalemine ilişkin BKM tarafından talep edilen bir diğer değişiklik ise
eskiden yaygın kullanılmadığı iddia edilen teknolojiler sonucunda ortaya çıkan ATM ve
internet şubesi kanalları üzerinden kredi kartı hesap görüntüleme ve bakiye kontrolü gibi
müşteri hizmetlerinin verilmesi nedeniyle, söz konusu işlemlerin teknoloji ve kimlik doğrulama
maliyetlerinin, işlem adedi bazında yurtiçi not-on-us payı oranında hesaplamalara dâhil
edilmesidir. Hesaplamalarda, her bankada yılın ilk 6 ayında gerçekleşen ATM ve internet
şubesi üzerinden verilen kredi kartına ilişkin hesap özeti görüntüleme, güncel dönem işlemleri
görüntüleme, bekleyen provizyonlar görüntüleme, gelecek dönem işlemleri görüntüleme,
hesap kesim tarihi değişikliği, kredi kartı ekstre talebi, limit/bakiye inceleme, adres inceleme,
kredi kartı limit artırımı, kredi kartı limit artırım talebi güncelleme, kart şifresi değiştirme, yeni
şifre alma/bloke kaldırma, kredi kartı ürün bilgi ekranlarına giriş vb. işlemlerden kaynaklanan
maliyetler veri olarak kullanılabilecektir. İlgili müşteri hizmetlerinin maliyetleri hesaplanırken
bu kanallarda oluşan teknoloji ve personel maliyetleri, kredi kartı ile doğrudan ilişkilendirilen
müşteri hizmetlerine giren işlem adetlerinin bu kanallardan yapılan tüm işlemler adetlerine
oranı ile çarpıldıktan sonra yurtiçi not-on-us payı oranında hesaplanmalara dâhil edilmesi
talep edilmektedir.
(41) Bu çerçevede, BKM tarafından ihraççı müşteri hizmetleri maliyetlerinin tanımının
değiştirilmesi; çağrı merkezi müşteri hizmetleri kullanımına ilişkin ölçümlemelerin daha etkin
bir biçimde tespit edilerek hatalı ölçümlerin önlenmesi ve ATM ve internet şubesi üzerinden
de hesap görüntüleme, bakiye kontrolü gibi müşteri hizmetlerinin verilmesi nedeniyle, başta
teknoloji olmak üzere oluşan maliyetlerin hesaplamalara dâhil edilmesi talep edilmektedir.
(42) BKM’nin talebi içerisinde yer alan ve halihazırda hatalı biçimde ölçüldüğü iddia edilen müşteri
hizmetleri maliyetinin doğru biçimde ölçülmesi makul bir talep gibi görülmekle birlikte bunların
maliyeti neden ve nasıl artıracağına ilişkin Bildirim Formunda detaylı bilgiye yer verilmemiştir.
BKM’nin talebinin maliyet artırıcı esaslı unsurunun ATM ve internet şubeleri üzerinden ödeme
işlemleri dışında da verilmeye başlanan hizmetler olduğu görülmektedir. Bir başka ifade ile
13-48/672-288
9/22
halihazırda hesaplama kapsamında bulunan ATM ve internet bankacılığı üzerinden verilen
ödeme hizmetlerinin yanı sıra kart sahibinin kredi kartına ilişkin diğer bilgilerini sorgulamasına
ilişkin maliyetlerin de komisyon oranına dâhil edilmesi talep edilmektedir. Bununla birlikte,
takas komisyonun hesaplanmasında temel alınan maliyet bazlı hesaplama yönteminin yol
açtığı bazı dezavantajlar özellikle takasa konu operasyonel maliyetlerin hesaplanmasında
birtakım olumsuzluklara yol açmaktadır.
(43) Öncelikle maliyetlerin hesaplanmasının karmaşık ve zor bir mesele olması sektördeki ortak
ve genel maliyetlerin1 hesaplanmasını oldukça güçleştirmektedir.
(44) Öte yandan bu yöntem maliyet odaklı bir yaklaşım sergilemesi itibariyle, maliyetlerin fiyat
artışını yansıtma konusundaki mahareti, pozitif şebeke dışsallıklarının ya da etkinlik
kazançlarının yol açtığı maliyet düşüşlerini fiyata yansıtmak konusunda göstermemektedir.
Dolayısıyla bu durum teşebbüslerdeki etkin çalışma arzusunda zafiyete yol açmaktadır.
(45) Bu dezavantajlar ışığında BKM’nin müşteri hizmetleri maliyetindeki değişiklik talebine ilişkin
aşağıda yer verilen hususların netleştirilmesi gerektiği düşünülmektedir:
- Bahse konu operasyonel maliyet artış talebi kapsamında altyapı ve teknoloji
yatırımlarının yol açtığı muhasebe maliyetlerinin yanı sıra bahse konu yatırımların
özellikle şube maliyetleri ve çağrı merkezi müşteri hizmetleri bakımından yol açtıkları
pozitif dışsallıkların ve maliyet avantajlarının hesaplamaya katılıp katılmadığı,
- Bahse konu hizmetlerin ATM ve internet üzerinden ödeme işlemleri gerçekleştirmek
için katlanılan genel ve ortak giderlerden ayrıştırılmasının anlamlı olup olmadığı ya
da çapraz sübvansiyona yol açıp açmayacağı,
- Hâlihazırda müşteri hizmetlerine ilişkin personel ve teknoloji maliyetlerinin oldukça
k