Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2018-3-89 (Önaraştırma)
Karar Sayısı : 19-21/306-132
Karar Tarihi : 13.06.2019
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Prof. Dr. Ömer TORLAK
Üyeler : Arslan NARİN (İkinci Başkan), Adem BİRCAN, Ahmet ALGAN,
Hasan Hüseyin ÜNLÜ, Şükran KODALAK
B. RAPORTÖRLER: Buket ARI, Barış BİRCAN, Berkay KURDOĞLU
C. BAŞVURUDA
BULUNAN :- Gizlilik talebi bulunmaktadır.
D. HAKKINDA İNCELEME
YAPILANLAR :- Bayza Petrol Kuyumculuk Nakliyat Tarım Hayvancılık San. Ve
Tic. A.Ş.
Batman Yolu 3. Km Akçakaya Mah. Eski Kışla Cad. No:1/A
Midyat/Mardin
- Dicle Tarım Gıda Pazarlama Nakliyat İnşaat Hayvancılık San.
ve Tic. Ltd. Şti.
Akziyaret Mahallesi Akziyaret Sokak Dicle Mısır Kurutma ve
Depolama Silo Tesisi No:72/Z1 Kızıltepe / Mardin
- Fırat Nakliyat Gıda Taahhüt Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.
Doğanlı Köyü Kızıltepe/Mardin
- Hacıhasanoğulları Otomotiv Petrol İnşaat Tarım Hayvancılık
San. ve Tic. Ltd. Şti.
Karakuyu Mah. Karakuyu Sok. No: 88 Kızıltepe/Mardin
(1) E. DOSYA KONUSU: Mardin’de faaliyet gösteren sofralık tavuk yumurtası
üreticilerinin aralarında anlaşarak fiyat tespiti yaptıkları iddiası.
(2) F. İDDİALARIN ÖZETİ: 28.11.2018 tarih ve 8533 sayılı başvuruda özetle;
- Mardin Kızıltepe’de faaliyet gösteren Dicle Tarım Gıda Pazarlama Nakliyat İnşaat
Hayvancılık San. ve Tic. Ltd. Şti. (DİCLE YUMURTA), Hacıhasanoğulları Otomotiv
Petrol İnşaat Tarım Hayvancılık San. ve Tic. Ltd Şti. (NAZ YUMURTA), Fırat Nakliyat
Gıda Taahhüt Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. (FIRAT YUMURTA) ve Midyat’ta faaliyet
gösteren Bayza Petrol Kuyumculuk Nakliyat Tarım Hayvancılık San. ve Tic. A.Ş.
(BAYZA YUMURTA) unvanlı yumurta üreticilerinin günlük 1.500.000 adet yumurta
üretimi ile bölgedeki en büyük üreticiler ve tedarikçiler olduğu,
- 2018 yılının başından itibaren bu dört firmanın kartelleşerek Türkiye genelinde
gerçekleşen ortalama koli yumurta fiyatlarından 1 TL daha yüksek olacak şekilde
fiyat tespit ettikleri,
- Batman, Siirt, Şırnak, Mardin ve Diyarbakır’da çoğunluğunu küçük toptancıların
oluşturduğu teşebbüslerin bu üreticiler tarafından üretilen yumurtayı daha pahalıya
aldıkları, dolayısıyla tüketicilerin de yumurtayı 1 TL daha yüksek bedel ödeyerek
satın aldıkları,
19-21/306-132
2/11
- Anılan toptancıların küçük çaplı olması ve Konya, Kayseri gibi alternatif bölgelerden
yumurta temin etmenin daha yüksek maliyetler doğurmasından dolayı söz konusu
alternatif bölgelerden alım yapılamadığı,
- Türkiye’nin diğer bölgerinde faaliyet gösteren S.S Başmakçı 2 No’lu Tavukçuluk
Tarımsal Kalkınma Kooperatifi1 (BAŞMAKÇI), Yumurta Üreticileri Merkez Birliği2
(YUM-BİR) gibi üretici birliklerinin ve Kayseri Tavukçuluk Sanayi ve Tic. A.Ş.’nin3
(KAYTAŞ) her pazartesi günü yasal yumurta borsası fiyatlarını açıkladığı, bu
fiyatların hakkaniyetli olduğu ancak bahsi geçen dört teşebbüsün alternatif
üreticilerden temin yolunun kapalı olduğunu bildikleri ve yasal borsa fiyatından 1 TL
daha fazla fiyat belirledikleri,
- Örnek olarak 26.11.2018 ile başlayan haftanın borsa fiyatı koli başına 11,75 TL iken,
Mardin’deki üreticilerin 12,75 TL’den daha düşük fiyatlarda ürün vermediği
iddia edilmiştir. Bahsi geçen iddialarla ilgili daha kapsamlı bilgi edinebilmek amacıyla
03.12.2018 tarihinde başvuru sahibi ile yapılan telefon görüşmesinde özetle;
- 2018 öncesinde fiyatların normal olduğu, bu tarihlerde dört firmanın bölgesel bir
borsa kurmak istediği ancak bunun başarılamadığı, oluşturulmak istenen yapının
kartele dönüştüğü, halihazırda bu dört teşebbüsün herhangi bir borsaya tabi
olmadıkları,
- Küçük toptancıların Mardin’deki yumurta fiyatlarının yüksek olması nedeniyle
birleşerek alternatif bölgelerden ürün temin etmeye çalışmaları halinde, şikayet
edilen dört teşebbüsün Batman’daki satış noktalarında doğrudan daha düşük
fiyatlarla satış yaptıkları, örneğin bir koli yumurtayı toptancya 12 TL’ye satarken,
perakendecilere doğrudan 11 TL’ye tedarik ettikleri, bu şekilde yumurtanın alternatif
bölgelerden teminine engel oldukları
ifade edilmiştir.
(3) Yine şikâyetçi tarafından tüketimin %90’lık bölümünün büyük (L) ve orta (M) boy
yumurtalardan oluştuğu, küçük boy (S) yumurtalar bakımından bölgeler arasındaki fiyat
farkının her zaman daha fazla olduğu ifade edilerek gereğinin yapılması talep edilmiştir.
(4) G. DOSYA EVRELERİ: Rekabet Kurumu (Kurum) kayıtlarına 28.11.2018 tarih ve 8533
sayı ile intikal eden gizlilik talepli başvuru üzerine düzenlenen 17.12.2018 tarih ve 2018-
3-89 sayılı İlk İnceleme Raporu Rekabet Kurulunun (Kurul) 27.12.2018 tarihli
toplantısında görüşülmüş, 18-49/767-M sayı ile dosya konusu iddialara yönelik olarak
önaraştırma yapılmasına karar verilmiştir.
(5) İlgili kararlar uyarınca düzenlenen 27.05.2019 tarih ve 2018-3-89/ÖA sayılı Önaraştırma
Raporu görüşülerek karara bağlanmıştır.
(6) H. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili raporda özetle;
- Yürütülen önaraştırma kapsamında BAYZA YUMURTA, DİCLE YUMURTA, FIRAT
YUMURTA ve NAZ YUMURTA’nın rekabet ihlali gerçekleştirdiğine ilişkin herhangi
bir bulguya ulaşılamadığından haklarında 4054 sayılı Rekabetin Korunması
Hakkında Kanun’un (4054 sayılı Kanun) 41. maddesi kapsamında soruşturma
açılmasına gerek olmadığı,
- BAYZA YUMURTA, DİCLE YUMURTA, FIRAT YUMURTA ve NAZ YUMURTA’ya
1 / erişim tarihi: 22.05.2019.
2 / erişim tarihi: 22.05.2019.
3 / erişim tarihi: 22.05.2019.
19-21/306-132
3/11
faaliyet gösterdikleri piyasada doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme,
bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek
nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmaların ve uyumlu eylemlerin 4054 sayılı
Kanun’un 4. maddesi uyarınca hukuka aykırı ve yasak olduğu; aksi yöndeki
davranışların 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesi uyarınca idari para cezası
yaptırımını gerektireceği; bu nedenle 4054 sayılı Kanun’un 9. maddesinin birinci ve
üçüncü fıkraları gereği faaliyet gösterdikleri piyasada doğrudan veya dolaylı olarak
rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran
yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalardan ve uyumlu
eylemlerden kaçınmaları gerektiği yönünde görüş gönderilmesinin uygun olacağı
sonuç ve kanaatine ulaşıldığı ifade edilmiştir.
I. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
I.1. Hakkında İnceleme Yapılan Teşebbüsler
(7) Hakkında inceleme yapılan teşebbüsler BAYZA YUMURTA, DİCLE YUMURTA, FIRAT
YUMURTA ve NAZ YUMURTA’dır.
I.2. İlgili Pazar
I.2.1. İlgili Ürün ve Coğrafi Pazar
(8) Mevcut dosya kapsamında hakkında önaraştırma yürütülen teşebbüslerin ana
faaliyetleri nazara alınarak ve geçmiş tarihli Kurul kararları çerçevesinde4 ilgili ürün
pazarı “sofralık tavuk yumurtasının üretimi ve satışı pazarı”; ilgili coğrafi pazar ise
“Türkiye” olarak ele alınabilecektir.
(9) Bununla birlikte ilgili ürün pazarının ve coğrafi pazarın tanımlanması mevcut dosyadaki
değerlendirmeyi etkilemeyeceğinden kesin bir pazar tanımı yapılmasına gerek
duyulmamıştır.
I.2.2. Pazar Hakkında Genel Bilgiler5
(10) Tavuk yumurtası, içerdiği protein, yağ, vitamin ve mineraller bakımından oldukça zengin
bir gıdadır. Yumurta, içerdiği kaliteli protein ve göreceli düşük fiyatı göz önüne
alındığında, toplum ve mutfak ekonomisi açısından oldukça önem arz etmektedir.
(11) Yumurta çeşitleri ağırlıklarına ve ekonomik değerine göre kendi içinde duble, eski ana,
yeni ana, yarka, piliç ve kılavuz gibi kategorilere ayrılmaktadır. Buna göre yarka, piliç ve
kılavuz yumurtalar yaklaşık 24 haftalık tavuklardan elde edilir. 24. hafta ile 34. hafta
arasındaki tavuklardan yeni ana ve eski ana yumurta elde edilirken, duble yumurta ise
34. hafta ve sonrasında olan tavuklardan elde edilir. Çiftlikte üretilen tavuk yumurtası
çeşitlendirme de ilk ayrım ağırlıklarına göre yapılır. Buna göre;
- 42-48 gram arası ağırlığında yumurtalar kılavuz yumurta,
- 48-53 gram arasında değişen yumurtalar piliç yumurta,
- 53-58 gram arasında yumurtalar yarka yumurta,
- 58-62 gram aralığında yumurtalar yeni ana yumurta,
4 09.02.2017 tarih ve 17-06/57-23 sayılı, 17.11.2011 tarih ve 11-57/1507-537 sayılı, 14.07.2011 tarih ve
11-43/940-304 sayılı kararlar. Bu dosyadaki yumurta ifadesi sofralık tavuk yumurtasını ifade edecek
şekilde kullanılmıştır.
5 Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) ve YUM-BİR’in Yumurta
Tavukçuluğu Verileri 2018 raporundan yararlanılmıştır.
19-21/306-132
4/11
- 62-67 gram arasında yumurtalar eski ana yumurta,
- 62 gram ve üzeri ağırlıkta olan yumurtalar ise duble yumurta olarak
adlandırılmaktadır6.
(12) Sofrada en çok tüketilen kategoriler duble ve eski ana yumurtalar ile yeni ana ve yarka
yumurtalardır. Bu kategorilerin en genel ifadeyle büyük-orta boy ve orta-küçük boy
yumurtalara denk geldiği değerlendirilmektedir. Mevcut önaraştırma kapsamındaki
incelemeler de bu kategoriler baz alınarak yapılmıştır.
(13) Ülkemizdeki yumurta ihtiyacını karşılamak üzere 5200 sayılı Tarımsal Üretici Birlikleri
Kanunu’na göre 2006 yılında kurulan ve 13 ilde faaliyet gösteren YUM-BİR’in yanı sıra
BAŞMAKÇI gibi çeşitli bölgesel kooperatifler ve KAYTAŞ gibi büyük üreticiler, bunların
dışında 1080 işletme ve 3211 adet kümes7 bulunmaktadır. Önaraştırma çerçevesinde
elde edilen bilgilere göre bunlardan yedi üretici Mardin ilinde faaliyet göstermektedir.
(14) 29211 sayılı Türk Gıda Kodeksi Yumurta Tebliği’nde, yumurtanın tekniğine uygun
ve hijyenik şekilde paketlenmesi, muhafazası, depolanması, taşınması ve
pazarlanmasında dikkate alınacak özellikleri belirlenmektir. 12.09.2015 tarih ve 29473
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Küçük Miktarlardaki Yumurtanın Doğrudan Arzına
Dair Yönetmelik ise üreticisi tarafından küçük miktarlardaki yumurtanın son tüketiciye
veya son tüketiciye doğrudan satışını yapan yerel perakendecilere doğrudan arzına
ilişkin hususları belirlemektedir.
(15) Ulusal çapta faaliyet gösteren yumurta üreticisi teşebbüslerin, BAŞMAKÇI’nın ilan ettiği
yumurta fiyatlarına müdahale etmek suretiyle 4054 sayılı Kanun’u ihlal ettiği iddialarına
ilişkin olarak yürütülen önaraştırma sonucunda alınan 09.02.2017 tarih ve 17-06/57-23
sayılı Kurul kararında,
“Herhangi bir üreticinin yumurta üretimini kısabilmesi, tavuk sayısını azaltmadan
mümkün görünmemektedir. Bir başka ifadeyle, yumurta üretimi durdurulabilen veya
yavaşlatılabilen bir süreç değildir. Dolayısıyla, eldeki ürünlerin bir-iki hafta içinde
satılması gerekmektedir. Aksi takdirde, stoklanan ürünler tazeliğini kaybetme riski ile
karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca, üretimin devam ediyor olması üreticiler için eldeki
ürünlerin bir an evvel satılması ihtiyacını doğurmaktadır. Bu nedenle, (…), yumurta
üreticilerinin birim maliyeti dahi göz önünde bulundurmadan satabildiği fiyata ürünlerini
elden çıkardığı anlaşılmaktadır.” tespitine yer verilmiştir.
(16) Bu tespit yumurta üretiminin kısılabilen bir faaliyet olmadığını; üretilen yumurtanın ise
uzun süreler boyunca depolanmaya elverişli olmadığını ortaya koymakta olup yumurta
fiyatlarındaki dalgalanmaların arz miktarının kontrolüne bağlı olmayabileceğini
göstermektedir. Nitekim işbu önaraştırma kapsamında yapılan tespit ve
değerlendirmeler de bu tespit ile paralellik sergilemektedir.
I.3. Yapılan Tespitler ve Hukuki Değerlendirme
I.3.1. Yerinde İnceleme ve Görüşmelerde Elde Edilen Bilgiler
(17) Önaraştırma kapsamında şikâyet edilen teşebbüslerde 09.05.2019 tarihinde yerinde
incelemeler gerçekleştirilmiş ve teşebbüs yetkilileriyle görüşülmüştür. Yapılan
görüşmeler ve incelemeler neticesinde teşebbüslerden elde edilen bilgilere aşağıda yer
verilmektedir.
6 , erişim tarihi: 28.05.2019.
7 Hayvan Kayıt Sistemi (TÜRKVET) Kayıtları
19-21/306-132
5/11
I.3.1.1. Bayza Petrol Kuyumculuk Nakliyat Tarım Hayvancılık San. ve Tic. A.Ş.
(BAYZA YUMURTA)
(18) 22.10.2013 tarihinde kurulan teşebbüs, Midyat’taki yumurta çiftliğinde ürettiği
yumurtaların toptan satışı alanında yurt içi piyasada faaliyet göstermektedir. Teşebbüs,
yumurta satış fiyatlarını, yumurta borsası şeklinde faaliyet gösteren (…..),(…..)(…..)’ın
internet sitelerinde yayımlanan günlük yumurta fiyatlarını takip ederek belirlediğini;
yumurta fiyatlarındaki artışlarda ise son yıllarda yaşanan döviz kuru artışı sonucu,
yumurta üreticiliğindeki en önemli maliyet kalemlerinden olan soya küspesi, ayçiçeği
küspesi, soya yağı ve çeşitli katkı maddelerinin fiyatlarının yükselmesinin etkili
olduğunu; ayrıca üye olduğu herhangi bir derneğin bulunmadığını ifade etmiştir.
I.3.1.2. Dicle Tarım Gıda Pazarlama Nakliyat İnşaat Hayvancılık San. ve Tic. Ltd.
Şti. (DİCLE YUMURTA)
(19) 2012 yılında faaliyete başlayıp 2016 yılına kadar iki ortaklı şekilde faaliyetlerini
sürdürürken, 2016 yılından sonra tek hissedar tarafından idare edilen DİCLE
YUMURTA, yumurta satış fiyatlarını (…..),(…..),(…..) ve iç piyasa fiyatlarına göre
belirleyip bu fiyatlar üzerinden bölgelere göre iskonto yapıldığını ifade etmiştir.
Teşebbüs, yumurta fiyatlarındaki artışın; girdi maliyetlerinin %47 oranında dövize
endeksli olmasından dolayı döviz kurundaki artışlar çerçevesinde yem, hammadde ve
