Rekabet Kurumu Başkanlığından,
REKABET KURULU KARARI
Dosya Sayısı : 2019-1-057 (Muafiyet)
Karar Sayısı : 19-46/786-343
Karar Tarihi : 26.12.2019
A. TOPLANTIYA KATILAN ÜYELER
Başkan : Birol KÜLE
Üyeler : Arslan NARİN (İkinci Başkan), Adem BİRCAN,
Şükran KODALAK, Ahmet ALGAN, Hasan Hüseyin ÜNLÜ
B. RAPORTÖRLER: Çağlar Deniz ATA, Ebru İNCE, Öykü SARIASLAN,
Melisa AĞYÜZ, Ali GEZBELİ
C. BİLDİRİMDE
BULUNAN : - CMLKK Liman İşletmesi A.Ş.
Temsilcisi: Av. Erman ERALP
Tower Bomonti Merkez Mah. Akar Cad. No:3 Kat:27 Şişli
İSTANBUL
(1) D. DOSYA KONUSU: İstanbul Havalimanı’nın akaryakıt faaliyetlerinden sorumlu
şirketi İGA Havalimanı Akaryakıt Hizmetleri A.Ş. ile Türk Hava Yolları A.O.
arasında imzalanan çerçeve yakıt tedarik sözleşmesine ilişkin menfi tespit
belgesi verilmesi veya muafiyet tanınması talebi.
(2) E. DOSYA EVRELERİ: Rekabet Kurumu (Kurum) kayıtlarına 11.09.2019 tarih ve 6052
sayı ile intikal eden ve eksiklikleri en son 10.12.2019 tarih ve 8590 sayı ile tamamlanan
bildirim üzerine düzenlenen 23.12.2019 tarihli ve 2019-1-057/MM sayılı Muafiyet
Raporu görüşülerek karara bağlanmıştır.
(3) F. RAPORTÖR GÖRÜŞÜ: İlgili raporda özetle;
- İGA Havalimanı Akaryakıt Hizmetleri A.Ş. (İGA AKARYAKIT) ile Türk Hava
Yolları A.O. (THY) arasında imzalanan çerçeve yakıt tedarik anlaşmasının
4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (4054 sayılı Kanun) 4.
maddesi kapsamında olduğu,
- Anlaşmanın münhasırlık hükmü içermesi nedeniyle 4054 sayılı Kanun’un 8.
maddesi çerçevesinde menfi tespit belgesi alamayacağı ve 2002/2 sayılı Dikey
Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyeti Tebliği’nde (2002/2 sayılı Tebliğ) yer alan
şartları sağlamadığından grup muafiyetinden faydalanamayacağı,
- Bununla birlikte, söz konusu anlaşmanın 4054 sayılı Kanun’un 5. maddesi
kapsamında bireysel muafiyetten yararlanabileceği
sonuç ve kanaatine ulaşılmıştır.
G. İNCELEME VE DEĞERLENDİRME
(4) Kurum kayıtlarına 11.09.2019 tarih ve 6052 sayı ile giren bildirimde, İGA AKARYAKIT
ve THY arasında imzalanması planlanan Yurtiçi Hava Aracı Yakıt Tedariki Çerçeve
Sözleşmesi’ne (Çerçeve Sözleşme) menfi tespit belgesi verilmesi veya bu şartları
taşımaması halinde muafiyet tanınması talep edilmektedir.
19-46/786-343
2/12
G.1. İlgili Teşebbüsler
G.1.1. Türk Hava Yolları A.O. (THY)
(5) 1933 yılında faaliyetlerine başlayan, merkezi İstanbul’da bulunan THY, temel olarak
havayolu ile yurt içi ve yurt dışı yolcu ve yük taşımacılığı hizmetlerinde faaliyet
göstermekte olup nihai olarak hisseleri Borsa İstanbul A.Ş.’de işlem görmektedir. THY
iştirak ve bağlı şirketleri (THY Grubu) uçak teknik bakımı, uçak motoru bakımı
havaalanı işletmeciliği ve havacılık eğitimi, yolcu ve kargo taşımacılığı, havayolu ikram
hizmetleri, yer hizmetleri, uçak koltuğu üretimi ve ticareti, uçak galley ve aksesuar
üretimi ve ticareti, KDV iade ve danışmanlık hizmeti, uçak içi eğlence sistemleri
yazılımı ve bakımı alanlarında faaliyet göstermektedir.
(6) 2009 yılında THY ve Opet Petrolcülük A.Ş.’nin (OPET) %50’şer ortaklığı ile tam işlevsel
ortak girişim niteliğindeki THY OPET Havacılık Yakıtları A.Ş.1’nin (THY-OPET)
kurulmasından itibaren THY, hava araçlarının ihtiyacı olan yakıtın depolanması ve
uçağa ikmali alanlarında da bu ortak girişimi aracılığıyla faaliyette bulunmaktadır.
(7) THY’nin faaliyetleri temelde dört iş koluna ayrılmaktadır:
Yolcu ve yük taşımacılığı: THY bugün itibariyle toplam 311 noktaya uçuş hizmeti
vermektedir. Toplamda 124 ülkeye sefer düzenlemektedir. Turkish Cargo markası ile
ise, THY’ye ait filonun yansıra 88 noktaya direkt kargo uçuşu gerçekleştirmektedir.
Teknik hizmetler: Uçak teknik bakımı, uçak motoru bakımı, uçak koltuğu üretimi ve
ticareti, uçak galley ve aksesuar üretimi ve ticareti gibi alanlarda faaliyet
göstermektedir.
Yakıt tedariki: Mevcut durumda söz konusu havalimanlarında ihale yönetimi ile
havalimanlarına jet yakıtın tedariki faaliyetini iştiraki olan THY-OPET ile
gerçekleştirmekte olup, ilgili işleme izin verilmesi halinde İstanbul Havalimanı’nda söz
konusu faaliyeti İGA AKARYAKIT aracılığıyla da gerçekleştirecektir.
Yer hizmetleri: Yer işletme hizmetleri, yolcu ve ramp hizmetleri olarak iki başlık altında
incelenmektedir. Yolcu hizmetleri, gelen yolcunun karşılanması, bagaj alım sahasına
ve terminal çıkışına yönlendirilmesi, giden yolcunun ise uçuşa kabulü ve bagaj işlem
süreçlerini kapsamaktadır. Ayrıca kayıp ve hasarlı bagaj sorunu ile engelli yolculara
hizmet verilmesi de yer hizmetlerinin yolcu tarafındaki iş tanımı içerisinde yer
almaktadır. Ramp hizmetleri ise uçağın karşılanması, park ettirilmesi, boşaltılması,
yüklenmesi; bu işlemler için donanım temini, uçağın taksi hizmetleri, kabin temizliği,
uçağa su temini, kötü hava koşullarında buz çözücü (de-icing) ve uçak ile terminal
arasında yolcuların taşınmasını da içeren geniş bir görev listesinden oluşmaktadır. Söz
konusu yer hizmetleri THY-OPET aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Ayrıca İstanbul
Havalimanı’ndaki yer hizmetleri faaliyeti bir yıllık bir süre ile THY-OPET’e
devredilmiştir.
G.1.2. İGA Havalimanı Akaryakıt Hizmetleri A.Ş. (İGA AKARYAKIT)
(8) İGA AKARYAKIT’ın ana sözleşmesi uyarınca;
- Her türlü hava aracı için petrol ürünleri, madeni yağlar ve gresler ile petrol
kimyası ürünleri, kimyevi maddeler ve boyalarının yurt içi ve yurt dışında
satımı, ithali, ihracı, dağıtımı ve nakliyesini yapma ve yaptırma,
1 Rekabet Kurulunun (Kurul) 28.08.2009 tarih ve 09-39/981-247 sayılı kararı.
19-46/786-343
3/12
- Her türlü hava aracı için petrol ürünleri, madeni yağlar ve gresler ile petrol
kimyası ürünlerinin kara ve deniz vasıtalarıyla, boru hatlarıyla naklini yapmak
ve yaptırma,
- Yurt içi ve yurt dışında her türlü hava aracı için petrol ürünleri, madeni yağlar
ve gresler ile petrol kimyası ürünlerinin depolanması, elleçlenmesi, satışını
sağlayacak havaalanları içinde ve/veya dışındaki depolama tesis ve
araçlarında depolanıp perakende ve toptan satışı işlemleri faaliyetleri,
- Akaryakıt istasyonu açmak ve işletmek ve bu doğrultuda her türlü petrol ürünü
(benzin, mazot, dizel, bio dizel, LPG, LNG, madeni yağ vb.) alım, satım,
perakende ticareti ve pazarlamasını yapma
alanlarında faaliyet göstermesi öngörülmüştür.
(9) İGA AKARYAKIT’ın öncelikli faaliyet alanının İstanbul Havalimanı’nda akaryakıt
tedariki, satışı ve ikmal faaliyetlerini gerçekleştirmek olduğu anlaşılmaktadır.
(10) Hisselerinin sermaye artırımı suretiyle THY, Total Oil Türkiye A.Ş. (TOTAL) ve Zirve
Holding A.Ş. (ZİRVE) tarafından devralınması işlemine Kurulun 19.12.2019 tarih ve
19-45/769-330 sayılı kararı ile izin verilmiş olan İGA AKARYAKIT hâlihazırda LİMAN
A.Ş, THY, TOTAL ve ZİRVE tarafından (…..) (%(…..)) kontrol edilmektedir ve ilgili
Kurul kararında da belirtildiği üzere tam işlevsel ortak girişim niteliğini haizdir. Bu
çerçevede bildirime konu sözleşmenin tam işlevsel ortak girişim ile ana teşebbüslerden
biri arasında akdedildiği anlaşılmaktadır.
(11) İGA AKARYAKIT İstanbul Havalimanı’nda jet yakıtı tedarik faaliyetlerini dikey
bütünleşik bir yapı dâhilinde yürütmekte, jet yakıt ikmali için gerekli olan tesislerinin
hepsini (liman, depo ve hidrant sistemi) bünyesinde bulundurmaktadır. İGA
AKARYAKIT, havalimanının ihtiyacı olan yakıtı tek başına tedarik etmekte; hem
havayollarına hem de havayollarına jet yakıtı satışı yapmayı planlayan akaryakıt
şirketlerine yakıt satışı gerçekleştirmektedir. İGA AKARYAKIT, halihazırda (…..) olmak
üzere (…..) hava yolu şirketine; (…..) olmak üzere (…..) akaryakıt dağıtım şirketine
yakıt tedariki ve ikmal hizmetleri sağlamaktadır.
G.2. İlgili Pazar
(12) Bildirime konu sözleşmenin konusunu İGA AKARYAKIT ve THY arasındaki jet yakıtı
satışı oluşturmakta olup, aşağıda jet yakıtı tedarik zincirine ilişkin genel bilgi ve
değerlendirmeler ile buna bağlı olarak ilgili pazar tanımlamalarına yer verilmektedir.
G.2.1. Jet Yakıtı ve Tedarik Zincirine İlişkin Genel Bilgi
(13) Havacılık yakıtları “Avgas (aviation gas)” ve “Jet A1 (kerosen)” isimleri altında ikiye
ayrılmaktadır. Avgas, yüksek oktanlı bir benzin türü olup pervaneli (içten yanmalı)
motorlara sahip uçaklarda kullanılmaktadır. Jet A1 ise, jet motorlu uçaklarda yakıt
olarak kullanılmaktadır. Pervaneli uçak sayısının azalmasına bağlı olarak, havacılık
yakıtları pazarının büyük bölümünü Jet A1 oluşturmaktadır. Buna bağlı olarak çoğu
rafineri Jet A1 üretmekte, nispeten küçük bir pazar oluşturan Avgas üretimi için yeni
bir benzin zenginleştirme tesisi kurmamaktadır.
(14) Tedarik zinciri: Havacılık yakıtları pazarı, ikmal zinciri bakımından, ülkemizdeki
geleneksel akaryakıt dağıtım pazarından farklılık arz etmektedir. Akaryakıt dağıtım
pazarında “rafineri/ithalat-dağıtım şirketi-bayi-tüketici” şeklinde bir ikmal zinciri varken,
havacılık yakıtları pazarındaki zincir, “rafineri/ithalat-tedarikçi-tüketici” şeklindedir.2
2 Kurulun 26.8.2009 tarih ve 09-39/981-247 sayılı kararı.
19-46/786-343
4/12
Pazarın yapısı itibarıyla bayilik sistemi bulunmamakta, dağıtım şirketleri genellikle
doğrudan nihai kullanıcıya (havayolları şirketleri) satış yapmaktadırlar. Bununla birlikte
bazı şirketlerin fiziki ikmal ve depolama kapasitesine sahip olmadıkları kimi
havaalanları bakımından “tahsilat aracısı” olarak faaliyet göstermeleri de mümkündür.
(15) Jet yakıtı tedarik zinciri temel olarak üç aşamadan oluşmakta olup, en üstte rafinelerin
ana aktör olduğu rafinaj faaliyetleri yer alırken, ikinci aşamadaki tedarik aşamasındaki
ana oyuncu grubu akaryakıt şirketleri, üçüncü aşamada ise nihai tüketici konumundaki
havayolu şirketleri yer almaktadır.
(16) Rafinaj (Rafineri/İthalat): Türkiye’de jet yakıtı üretimi alanında faaliyet gösteren rafineri
şirketleri Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. (TÜPRAŞ) ve SOCAR olup, bu şirketlerin 2018
yılı üretimleri incelendiğinde TÜPRAŞ’ın toplam üretim içerisinde %99,8’lik bir paya
sahip olduğu görülmektedir.
(17) Üretim şirketleri aynı zamanda ithalat yolu ile de akaryakıt tedariki
gerçekleştirebilmektedir. Bu kapsamda, 2018 yılında TÜPRAŞ’ın 185.508,560 ton
havacılık yakıtı ithal ettiği, buna karşın SOCAR’ın (Star Rafineri) 2018 yılına ait ithalat
verisinin bulunmadığı görülmektedir.
(18) Jet yakıtının Türkiye’de üretiminin yanı sıra ithalatı önünde yasal bir engel
bulunmamakla birlikte, pazar ihtiyacı büyük ölçüde yurt içi üretimden karşılanmakta
olup, bununla paralel olarak ithalatın yurt içi üretime oranı oldukça düşük
seviyelerdedir. Jet yakıt ithalatı yapan firmalar; TÜPRAŞ, POAŞ, Gökçen Havacılık
Taşımacılık Eğitim ve Petrol Ürünleri Ticaret A.Ş. gibi teşebbüslerdir. Tüm bu bilgiler
ışığında, jet yakıtı tedariki üst pazarında TÜPRAŞ’ın lider sağlayıcı konumunda
bulunduğu anlaşılmaktadır.
(19) Jet Yakıtı Tedarikçileri: TÜPRAŞ veya SOCAR tarafından üretilen veya ithalat yoluyla
pazara giren jet yakıtının havayolu şirketlerine tedarikini gerçekleştiren çok sayıda
teşebbüs bulunmaktadır. 2018 itibarıyla pazarda yer alan oyuncular BP, SHELL, THY-
OPET, TÜPRAŞ, POAŞ, SOCAR’dır. Bildirime konu işlemle İGA AKARYAKIT’ta
kontrole sahip olması öngörülen THY’nin ortak kontrolündeki diğer jet yakıt tedarikçisi
olan THY-OPET, aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, Türkiye genelinde pazar lideri
konumundadır.
Tablo 1: Havacılık Yakıtları Pazarında Faaliyette Bulunan Teşebbüslerin Pazar Payları (2018-Türkiye
Geneli)
Teşebbüs Satış Miktarı (Ton) Pay (%)
THY OPET 3.044.875,924 60,33
POAŞ 1.416.964,283 28,07
TÜPRAŞ 128.572,467 2,54
SOCAR 124.352,272 2,46
BP 103.974,678 2,06
SHELL 117.956,93 2,33
Diğer 109.683,104 2,17
Toplam 5.046.379,658 100
Kaynak: EPDK Petrol Piyasası 2018 Yılı Sektör Raporu.
(20) 2019 yılına gelindiğinde ise İstanbul Havalimanı’nın faaliyete geçmesi ile İGA
AKARYAKIT pazara giriş yapmış olup, teşebbüs havayolu şirketlerine Nisan-Eylül
2019 dönemini içeren altı aylık sürede %(…..)’i THY kaynaklı olmak üzere toplam (…..)
milyon ton jet yakıtı satışı gerçekleştirmiş olup, bu eğilimin korunması halinde THY
OPET örneğinde olduğu gibi İGA AKARYAKIT’ın önümüzdeki yıldan itibaren pazarda
lider konuma geçebileceği değerlendirilmektedir.
19-46/786-343
5/12
(21) Havayolu şirketlerine jet yakıtı satışı/ikmali genellikle uçağın kalkış yapacağı
havalimanında gerçekleştirilmektedir. Buna bağlı olarak satış imkânı ve hacmi büyük
ölçüde ilgili havalimanının uçuş sayısına bağlı olarak oluşmaktadır. Bu bağlamda
ülkemizde jet yakıtı satışı ağırlıklı olarak büyük havalimanlarında yapılmakta olup, faal
olduğu dönemde Atatürk Havalimanı Türkiye jet akaryakıt satışlarının yaklaşık
yarısının gerçekleştiği havalimanı olarak ön plana çıkmıştır.
(22) Atatürk Havalimanı’nın yerini İstanbul Havalimanı’nın almasıyla birlikte Atatürk
Havalimanı’nda gerçekleştirilen satışların İstanbul Havalimanı’na yöneldiği
görülmektedir. Ancak, Atatürk Havalimanı’ndan farklı olarak İstanbul Havalimanı’nda
jet yakıtı tedariki için İGA AKARYAKIT kontrolünde dikey bütünleşik bir yapı
öngörülmektedir. Tedarikçilerin depolama imkânına sahip olduğu Atatürk
Havalimanı’ndan farklı olarak İstanbul Havalimanı’nda depolama tesislerinden
doğrudan faydalanma imkânları bulunmamaktadır. Bununla birlikte, yakıt tedarik
edecek teşebbüslerin İstanbul Havalimanı’na yakıt aktarımı yapabileceği bir boru
altyapısı da bulunmamakta, havalimanına yakıt ancak İGA AKARYAKIT’ın
kontrolündeki liman üzerinden deniz yoluyla getirilebilmektedir. Bu çerçevede
akaryakıt şirketlerinin İstanbul Havalimanı’nda doğrudan depolama ve tedarik imkânı
olmamakla birlikte, Kurulun İGA AKARYAKIT’a ilişkin 19.12.2019 tarih, 19-45/769-330
sayılı kararında yer verilen İGA AKARYAKIT’ın objektif ve ayrımcı olmayan şartlarda
altyapının akaryakıt tedarikçilerine açık olduğuna ilişkin sunduğu beyan ve belgeler
doğrultusunda havayolu şirketlerine satış yapmak isteyen akaryakıt şirketlerine
altyapıya erişimin açık olduğu anlaşılmaktadır.
(23) İstanbul Havalimanı’nda oluşacak toplam yakıt yukarıda yer verilen dikey bütünleşik
yapı dâhilinde İGA AKARYAKIT tarafından tedarik edilmektedir. Bu bağlamda İGA
AKARYAKIT İstanbul Havalimanı’nın (…..) süre ile yıllık (…..) ton olan yakıt ihtiyacını
karşılamak amacı ile 11 Mayıs 2018 tarihinde bir ihale gerçekleştirmiş, bu ihale
sonucuna göre İstanbul Havalimanı’nın yıllık jet yakıtı ihtiyacının %(…..) ((…..) ton)
TÜPRAŞ tarafından, %(…..) ((…..) ton) VİTOL SA (ve POAŞ) tarafından ve %(…..)
((…..) ton) ise SOCAR tarafından karşılanacaktır. Sözleşme kapsamında öngörülen
yakıt miktarları İstanbul Havalimanı’nın ihtiyacı halinde arttırılabilecektir.
(24) İhalenin neticelenen toplam miktarı dikkate alındığında İstanbul Havalimanı’nın yıllık
yakıt ihtiyacının (…..) ton olduğu anlaşılmaktadır. 2018 yılı tüm Türkiye jet yakıtı
pazarının toplam hacminin ise 4,9 milyon ton olduğu noktasında İstanbul
Havalimanı
