Hakediş
… tarih ve … sayılı İlamın 1’inci maddesiyle hüküm dışı bırakılan konunun 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 50’nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü gereğince görüşülmesinin devamına karar verildi.
… tarih ve … sayılı İlamın 1’inci maddesiyle … Belediyesi tarafından yüklenici … A.Ş’ye .. tarihli …-TL’si birim fiyat, … -TL’si anahtar teslimi götürü bedel olmak üzere toplam …-TL tutarındaki karma sözleşme ile yaptırılan “… İşi” ile ilgili olarak,
A) Yapılan sondajlar neticesinde kaya dolgusu olduğu anlaşılan zeminde projede olan fore kazık imalatının yapılabilmesi için öncelikle kaya dolgunun hafriyatının yapılmasına, fore kazık üzerine köprü ayak temellerinin yapılabilmesi için çalışma alanına su dolmasını engellemek amacıyla ise Larssen (Larssen 22) veya benzeri tip çelik elemanlarla palplanş iksa yapılmasına ve söz konusu iksayı yapabilmek için de kaya dolgusunun çıkarıldığı alanın "stabilize malzeme ile doldurulması" gerektiğine teknik zorunluluklardan ötürü karar verilen iş kapsamında kaya dolgunun hafriyatının yapılması nedeniyle oluşan boşluğun “stabilize malzeme ile doldurulması” imalatının karma sözleşmede yer almaması nedeniyle, bu imalat kalemine ilişkin birim fiyatın Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespiti” başlıklı 22’nci maddesi uyarınca belirlenmesi gerekirken, işin teklif birim fiyatlı kısmında yer verilen “BFİ.052 Stabilize Malzeme İle Hendek Temel Dolgusu Yapılması” imalatı için yüklenicinin teklif ettiği fiyat esas alınması sonucu keşifte yer verilmeyen bir imalat kaleminin yeni birim fiyat yapılmaksızın ödenmesi,
B) İşe ait 5 nolu hakedişin incelenmesi sonucunda BFİ.047, BFİ.048 ve BFİ.049 poz nolu iş kalemlerindeki imalat artışlarının revize fiyat uygulanması için gereken şartları oluşturmasına rağmen bu iş kalemlerinin teklif birim fiyatlarının revize edilmemesi,
Sonucunda toplam … -TL kamu zararına neden olunduğu yönündeki iddiaları kapsayan hususların teknik bilirkişi incelenmesini gerektiren nitelikte olduğu gerekçesiyle, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 266’ncı maddesi uyarınca bilirkişi görevlendirilmesi ve iddia konusu hususların bilirkişi raporuyla birlikte ve yeniden değerlendirilmesine değin konuların hüküm dışı bırakılmasına karar verilmişti.
Bu defa, verilen karar üzerine 02.11.2017 tarih ve D6/2017-51 sayılı kararla görevlendirilen bilirkişilerce hazırlanan 15.02.2018 tarihli bilirkişi raporu üzerine Denetçi tarafından sorumluların savunmaları da yeniden alınarak 03.12.2018 tarihli ek raporun düzenlendiği ve böylece dosyadaki eksikliklerin tamamlandığı görülerek gereği düşünüldü:
A) Keşifte yer verilmeyen imalata ait bedelin yeni birim fiyat yapılmaksızın ödenmesi nedeniyle …-TL kamu zararına neden olunduğu iddiasına ilişkin olarak,
.... Yapım İşi’nin deniz kenarındaki bölümü ile kara tarafında olup dere kenarı ve dere içinde kalan bölümlerindeki köprü ayak temellerinin yapılabilmesi için palplanş iksa yapılmasının teknik bir zorunluluk olarak görüldüğü ve bu durumun yüklenici ile idarenin kontrol teşkilatı arasında 23.02.2015 tarihinde düzenlenen bir tutanakla tespit edildiği ve bahse konu tespit tutanağında, “su seviyesinin altında kalan köprü ayak temellerinin yapılabilmesi için yerinde yapılan muayene kazısı sonucunda betonarme ayak temelleri imalatlarının Çelik Palplanş çakılarak yapılabileceğinin teknik zorunluluk olduğu” ifadesinin yer aldığı görülmektedir.
15.02.2018 tarihli Bilirkişi Kurulu Raporunun “9) Stabilize Malzeme İlgili Keşifte Yer Verilmeyen İmalata Yeni Birim Fiyat Yapılmamasının Değerlendirilmesi” başlığı altında,
“ 9.1) Kaya dolgu alanda ve zemin suyu altında yapılan Köprü ayak temelleri imalatlarında kaya dolgunun temel alt kotuna kadar boşaltılarak bu çukurun fore kazık makinesinin çalışmasına uygun platform elde edilebilmesi için Palplanş iksa çakılmasının zorunlu olduğu tespit edilmiştir.
9.2) Bu aşamada Köprü Ayakları temel çukuru içinde kalan Kaya dolgu malzemesi temel alt kotuna kadar boşaltılmış, palplanş iksa çakılmış, Fore kazık makinesini taşıyacak bir çalışma platformu elde edilebilmesi için Stabilize (ocak taşı ağırlıklı sıkışabilen uygun granülometrik) malzeme ile dolgu yapılmıştır.
9.3) Temel hendek çukuru ebatları açısından malzemenin greyderle itilerek doldurulması mümkün olmadığı gibi 130 ton zati ağırlıkta 25 mt kule yüksekliğinde Baurer BG 36 Fore kazık makinesinin çalışma platformu oluşturulması açısından da sıkıştırılmadan yapılması mümkün değildir. Yerinde yapılan imalatlarda ödemesi yapılan BFİ.052 poz tarifindeki stabilize malzemeden daha nitelikli, uygun çapta ocak taşı dolgu malzemesi kullanılmış yeterince sıkıştırılması yapılmış ve Fore kazık makinesi bu zeminde sorunsuz olarak çalışmalar tamamlanmıştır.
9.4) Teklif Birim Fiyatlı işler kapsamında teklif birim fiyatlar için analiz formatı olmadığından sıkıştırma bedeli düşülerek teklif birim fiyatın değiştirilmesi mümkün değildir.
9.5) Sözleşme kapsamında bu iş kalemi için BFİ.052 poz no ile stabilize malzeme ile hendek ve temel dolgusu yapılması pozu bulunduğundan yeni birim fiyat yapılması uygun değildir. Ancak bu konuda yapılacak yeni birim fiyat ekteki analizde görüleceği üzere …-TL/m3 olarak hesaplanmıştır.
9.6) bahse konu temel çukurlarının stabilize malzeme ile dolgu yapılması için sözleşmede “teklif birim fiyatlı işler” kapsamında “Poz no. BFİ.052 Stabilize Malzeme ile Hendek ve Temel Dolgusu Yapılması” pozu teklif birim fiyatı mevcut olduğundan yeni birim fiyat yapılması uygun görülmemiştir.
Teklif birim fiyatlı işler kapsamında BFİ.052 pozu ile stabilize malzemenin birim fiyatı …-TL/m3 olarak belirlenmiş, revize fiyatı yapılarak …-TL/m3 olarak ödeme yapıldığı tespit edilmiştir.
Sözleşme dosyasında mevcut teklif birim fiyatın uygulanmasının teknik şartnameler açısından ve idare menfaati açısından uygun olduğu görüşündeyiz.”
açıklaması yer almaktadır.
BFİ.052 poz nolu "Stabilize Malzeme ile Hendek Temel Dolgusu Yapılması" iş kaleminin tanımında, "Sanat yapıları temel tabanına, beton yol ve tretuvar altlarına stabilize malzeme serilmesi ve drenaj hendeklerine ve sanat yapıları etrafına stabilize dolgu yapılması işidir. Teknik şartnamesindeki esaslar dahilinde hazırlanmış ve konulacağı yerin kenarına figüre edilmiş stabilize malzemenin, hendek veya temel kenarından alınarak hendek veya temel tabanı içine konulması, kök, ot, kesek ve taşlardan temizlenmesi, 20 cm lik tabakalar halinde elle serilmesi, tokmaklanarak sıkıştırılması, üst satıhların tesviye ve tanziminin yapılması için gerekli her türlü nakliye, yükleme, boşaltma ve figüre bedeli, yüklenici karı ve genel giderleri dahil, stabilize malzeme ile hendek ve temel dolgusu yapılmasıdır" denilmektedir.
Yapım İşleri Genel Teknik Şartnamesi’nin “Sözleşmede Bulunmayan İşlerin Birim Fiyatının Tespiti” başlıklı 22’nci maddesinde "12 üncü maddenin 4 üncü fıkrasında belirtilen proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile 21 inci maddeye göre sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin bedelleri, ikinci fıkrada belirtilen usuller çerçevesinde yüklenici ile birlikte tespit edilen yeni birim fiyatlar üzerinden yükleniciye ödenir" hükmü yer almaktadır.
Diğer taraftan her biri yaklaşık 10 metre en, 25 metre uzunluk ve 4 metre derinliğinde olan 1000 m3’lük hendek temel çukurunun boyutları açısından raporda belirtildiği gibi greyderle malzeme itilerek doldurulmasının ve sıkıştırılmamış bir zemin üzerinde fore kazık makinesinin çalıştırılmasının da imkansız olduğu bilirkişi raporundan anlaşılmaktadır.
Ayrıca, 15.02.2018 tarihli bilirkişi kurulu raporunun “5) … Köprülü kavşak Zemin Durumu” başlığının son paragrafında, köprü temel ayaklarının yerleşim alanının dar bir zemini kapladığı, bu nedenle söz konusu zeminde yapılacak iyileştirme ve zemin mukavemetini artırma amacı taşıyan malzeme serilmesi ve sıkıştırılması işlemlerinin elle yapılmasının zorunlu olduğu belirtilmiş ve raporda temel altı dolgusunun elle serilmesi işlemine ait bir fotoğrafa da yer verilerek imalatın gerçekleştirilme biçimi açıklanmıştır.
Yukarıda yer alan açıklamalardan, denetçinin, BFİ.052 pozuna ilişkin imalat aşamalarının rapora konu edilen … m3’’lük zemin için gerçekleştirilmediği, buradaki imalatın yalnızca stabilize malzemenin greyderle hendeğe doldurulmasından ibaret olduğu yönündeki tespitinin yerinde olmadığı, zira bahse konu zeminde makine ile çalışmak mümkün olmadığından imalatın BFİ.052 pozunda tarif edildiği üzere elle serildiği ve tokmaklanarak sıkıştırıldığı anlaşılmaktadır.
Özetle,
Hendek-temel çukuru stabilize malzeme dolgu yapılması imalatı için sözleşmede teklif birim fiyatlı işler kısmında yer alan BFİ.052 "Stabilize Malzeme ile Hendek Temel Dolgusu Yapılması" pozunun sorgu konusu edilen imalata uygun olduğu görüldüğünden yapılan imalat bedelinin anılan poz nolu birim fiyat üzerinden ödenmesinde mevzuata aykırılık bulunmamaktadır.
B) BFİ.047, BFİ.048 ve BFİ.049 nolu imalat kalemlerindeki imalat artışlarının revize fiyat uygulanması için gereken şartları oluşturmasına rağmen bu iş kalemlerine ait teklif birim fiyatlarının revize edilmemesi sonucunda …-TL kamu zararına neden olunduğu iddiasına ilişkin olarak,
15.02.2018 tarihli Bilirkişi Kurulu Raporunun “8) Palplanş İksada Revize Fiyat Yapılmamasının Değerlendirilmesi” başlığı altında,
“8.1) Özellikle deniz kenarındaki ve kara tarafında dere içi ve dere kenarındaki Köprüğ Ayakları temellerinin yapılabilmesi için Palplanş İksa yapılması Yüklenici ve Kontrol teşkilatı tarafından 23.02.2015 tarihli tutanakla teknik bir zorunluluk olarak edildiği belirlenmiştir.
Tespit Tutanağı: Kontrol teşkilatı ile Yüklenici arasında 23.02.2015 tarihli tutanak tanzim edilmiştir. “… işinde deniz tarafındaki kol1 köprü ayak temelleri deniz suyu seviyesinin altında, kol 2 ve kol 3-4 köprü ayak temelleri mevcut derenin kenarında imalatlardır. Su seviyesi altında kalan köprü ayak temellerinin yapılabilmesi için yerinde yapılan muayene kazısı sonucunda betonarme ayak temelleri imalatlarının çelik palplanş çakılarak yapılabileceği teknik zorunluluk olduğu görülmüştür.
8.2) Hangi ayaklarda Palplanş İksa’nın zorunlu olduğu ve palplanş iksa miktarı tespit edilerek bu konuda … tarihli mukayeseli keşif raporu ile Başkanlık Olur’u alınarak imalatlara devam edilmiştir.
Başkanlık Oluru: 3 paragraf, Ek (b) gerekçe raporunda belirtildiği üzere, işin teknik yönden sağlıklı bir şekilde sonuçlandırılması ve işleyişin tam olarak yerine getirilebilmesi için teknik zorunluluk arz eden imalatların yapılması, keşif artışı talebi doğrultusunda yapılan incelemeler ve hesaplamalar neticesinde sözleşmenin 27 maddesi ve Yapım İşleri Genel şartnamesinin 12 maddesi hükümlerine göre birim fiyatlı işlerde % …’lik bir artışa karşılık gelen …-TL ve anahtar teslimi götürü bedelli işlerde …’luk bir artışa karşılık gelen …-TL artışla toplamda …-TL’lik bir keşif artışı alınarak sözleşme bedelinin …-TL olması hususunda Başkanlık Oluru alınmıştır.
8.3) Yapılan mukayeseli keşifte karma sözleşme şartlarına ve 4734-4735 sayılı Kamu İhale Kanunu ve Yapım İşleri genel Teknik Şartnamesine uygun olarak Teklif Birim Fiyatlı işler kapsamında yapılan işler kendi kapsamında, Anahtar teslimi Götürü işler kapsamında yapılan işler kendi kapsamında değerlendirilmiştir.
8.4) Anahtar Teslimi Götürü İşler kapsamında Palplanş İksa ile ilgili bir imalat öngörülmediğinden köprü imalatlarının yapılabilmesi için zorunlu olan Palplanş İksa imalatları Yapım İşleri Teknik Şartnamesi madde 12.4 e uygun olarak anahtar teslimi götürü işler kapsamında %...’luk keşif artışı içinde değerlendirilmiştir.
Palplanş çelik iksa imalatının parasal tutarı, sözleşme dosyasında teklif birim fiyatlı işler kapsamında bulunan birim fiyatlar ve yerinde yapılan ölçümlemeler esas alınarak hesaplanmıştır.
8.5) Anahtar Teslimi Götürü İşler kapsamında yapılan Palplanş İksa imalatları için birim fiyatla ödeme yapılmadığı mukayeseli keşifte belirlenen pursantajlar üzerinden ödeme yapıldığı görülmüştür.
Anahtar teslimi götürü bedelli işlerde yapım işleri genel şartnamesine göre revize birim fiyat uygulaması yapılmayacağı açıktır.
8.6) Teklif birim fiyatlı işler kapsamında BFİ.047, BFİ.048, BFİ.049 pozunda belirtilen palplanş iksa işleri su deposu imalatı için verilmiş ve su deposu imalatında kullanılmıştır.”
açıklaması yer almaktadır.
Aynı raporun 10 sayılı sonuç kısmında ise,
“…
Yukarıda belirtilen hususlardan köprü ayak temellerinin yapılması için zorunlu palplanş iksa imalat kaleminin mukayeseli keşif raporunda anahtar teslimi götürü bedel işler kapsamında %10’luk keşif artışı içinde değerlendirilmesinin 4734-4735 sayılı yasalara ve Yapım İşleri Genel teknik şartnamesine uygun olduğu değerlendirilmiştir.
Anahtar teslimi götürü bedel işler kapsamında yapılan işlerde birim fiyat uygulaması yapılamayacağından (sadece pursantajla ödeme yapıldığından) revize fiyat uygulaması yapılamaz.
…” denilmektedir.
Yapım İşleri Genel Teknik Şartnamesi’nin 12’nci maddesinin 4’üncü fıkrasında, "İdare sözleşme konusu işlerle ilgili proje vb. teknik belgelerle ilgili değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkânsız olduğu hallerde işin sözleşmede belirtilen niteliğine uygun bir şekilde tamamlanmasını sağlayacak şekilde gerekli değişiklikleri yapmaya yetkilidir. Yüklenici işlerin devamı sırasında bu değişikliklere uygun olarak işe devam etmek zorundadır.’’ hükmü yer almaktadır.
Sorgu konusu edilen olayda, anahtar teslimi götürü bedel kapsamında olan köprü yapısının tamamlanması için betonarme imalattan önce palplanş iksa imalatlarının yapılmasının fen kuralları gereği bir zorunluluk olduğu görülmektedir. Bilirkişi Kurulu Raporunda da belirtildiği üzere anahtar teslimi götürü bedelli işlerde revize birim fiyat uygulamasının yapılamayacağı açıktır.
Sonuç olarak (A) ve (B) bentlerinde açıklanan gerekçelerle … tarih ve … sayılı İlamın 1’inci maddesiyle verilen hüküm dışı kararının kaldırılmasına ve sorgu konusu edilen toplam ….-TL hakkında ilişilecek husus bulunmadığına 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 55’inci maddesi uyarınca … Ek İlamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere oy birliğiyle,
C) .... Yapılması İşinde işin anahtar teslimi götürü bedel bölümünde sözleşme tutarının üzerinde ödeme yapıldığı görülmüştür.
4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme Türleri” başlıklı 6’ncı maddesinin (a) bendinde, anahtar teslimi götürü bedelin “ yapım işlerinde, uygulama projeleri ve bunlara ilişkin mahal listelerine dayalı olarak, işin tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel üzerinden” düzenlenen sözleşmeleri, (c) bendinde birim fiyat sözleşmenin “Yapım işlerinde, ön veya kesin projelere ve bunlara ilişkin mahal listeleri ile birim fiyat tariflerine, mal veya hizmet alımı işlerinde ise işin ayrıntılı özelliklerine dayalı olarak, idarece hazırlanmış cetvelde yer alan her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için istekli tarafından teklif edilen birim fiyatların çar
